چهار عامل بدبختى انسان در کلام امیرالمؤمنین علی(ع)
طبق گفته امام علی(ع) در خطبه ۱۵۳ نهج‌البلاغه اسباب بدبختى انسان در چهار امر شامل همراهی با غافلان، همنشینی با گنهکاران، حرکت در مسیر نادرست و پیشواى صالحى برنگزیدن خلاصه مى‌شود.
امام علی(ع) تنها فردی است كه از ميان همه گذشتگانی كه سخنی از آنها به‌جا مانده، به آخرين مرحله فصاحت و بلاغت رسيده و گفتار او اقيانوس بيكرانه‌ای است كه سخن هيچ مبلغی به پای آن نخواهد رسيد.
سخنانی که در قالب خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌ها گردآوری شده و مفسران دینی تفسیرهایی در رابطه با آنها داشته‌اند که هر کدام از یک دید و سلیقه به این موضوعات پرداخته‌اند، بر این منوال ما در ایکنا بر این شدیم که ابتدا تفسیری از خطبه‌ها و حکمت‌های امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه در اختیار مخاطبان قرار دهیم که برای رسیدن به این هدف از منابع مختلفی مانند مصادر نهج‌البلاغه - جلد2 و اصول کافی – جلد 1 استفاده می‌شود که در ادامه موضوع «وصف گمراهان و غافلان» را می‌خوانید.
امام علی(ع) در خطبه 153 نهج‌البلاغه می‌فرماید: «صفة الضالّ: وَ هُوَ فِي مُهْلَةٍ مِنَ اللَّهِ يَهْوِي مَعَ الْغَافِلِينَ وَ يَغْدُو مَعَ الْمُذْنِبِينَ، بِلَا سَبِيلٍ قَاصِدٍ وَ لَا إِمَامٍ قَائِدٍ. صفات الغافلين: حَتَّى إِذَا كَشَفَ لَهُمْ عَنْ جَزَاءِ مَعْصِيَتِهِمْ وَ اسْتَخْرَجَهُمْ مِنْ جَلَابِيبِ غَفْلَتِهِمُ، اسْتَقْبَلُوا مُدْبِراً وَ اسْتَدْبَرُوا مُقْبِلًا، فَلَمْ يَنْتَفِعُوا بِمَا أَدْرَكُوا مِنْ طَلِبَتِهِمْ وَ لَا بِمَا قَضَوْا مِنْ وَطَرِهِمْ؛ إِنِّي أُحَذِّرُكُمْ وَ نَفْسِي هَذِهِ الْمَنْزِلَةَ. خدايش مهلت داد تا با جماعت غفلت‌زدگان در پى هواى خويش باشد و با گناهكاران شب را به روز رساند، بى‌آنكه به قصد هدفى در راهى گام زند يا امامى او را به مقصد و مقصودى كشاند. تا كيفر نافرمانی‌هايشان را برايشان آشكار كرد و از پرده غفلت‌ها بيرونشان آورد، در اين هنگام، روى به چيزى نهادند كه به آن پشت كرده بودند -يعنى آخرت- و به چيزى كه به آنان پشت كرده بود، روى نمودند. پس، از آنچه در طلبش بودند، سودى نبردند و از آنچه نياز خود بدان برآورده بودند، فايدتى حاصل نكردند. من شما و خود را از چنين حالتى بر حذر مى‌دارم.»
بعضى از شارحان نهج‌البلاغه گفته‌اند: اين خطبه را امام علی(ع) در حال حرکت به سوى «بصره» براى خاموش‌کردن فتنه «طلحه و زبير و عايشه» ايراد و نصايح مؤثرى براى بيدارى همگان بيان فرموده است.
در اين بخش، از انسان‌هاى گمراه ـ که نمونه روشن آن آتش افروزان «جنگ جمل» بودند ـ سخن گفته و چهار وصف از اوصاف آنها را بيان مى‌کند، می‌فرمايد: «او (انسان گمراه) در اين چند روزى که خدا به او مهلت داده (تا با اعمال صالح، سعادت جاويدان را براى خود فراهم سازد) پيوسته با غافلان به سوى سقوط مى‌رود و همه روز با گنهکاران به سر مى‌برد، بى‌آن که در طريقى گام نهد که او را به حق رساند، يا پيشوايى برگزيند که قائد و راهنماى او باشد» اسباب بدبختى او در اين چهار امر خلاصه مى‌شود، با غافلان همراه بودن و سقوط کردن و با گنهکاران همنشين‌شدن، از راه راست حرکت نکردن و پيشواى صالحى برنگزيدن.
تعبير به «امام قائد» ممکن است اشاره به امامان معصوم(ع) باشد يا هر پيشواى عالم و با تقوايى که پيرو معصومين(ع) است و در هر حال، نقش رهبرى صالحان را در هدايت و نجات انسان‌ها مشخص مى‌کند، همان‌گونه که نقش همنشينى با غافلان و گنهکاران را در بدبختى و سقوط انسان روشن مى‌سازد.
از آن‌جا که امام علی(ع) به غفلت شديد دنياپرستان اشاره دارد، مى‌فرمايد: اين غفلت چندان طولانى نمى‌شود و به زودى حجاب‌ها کنار مى‌رود و هنگامى که سيلى مرگ بر صورت آنان نواخته شود از خواب غفلت بيدار مى‌شوند، ولى چه سود! مى‌فرمايد: (اين وضع دنياپرستان غافل ادامه مى‌يابد) تا هنگامى‌که خداوند پرده از کيفر گناهانشان بردارد و آن‌را به آنها نشان دهد و آنان را از پشت پرده‌هاى غفلت بيرون کشد، در اين هنگام به استقبال آنچه پشت کرده بود مى‌شتابند و به آنچه روى آورده بودند، پشت مى‌کنند.
آرى عمر دنيا کوتاه است و به زودى پايان مى‌گيرد و هنگامى که انسان در آستانه مرگ قرار گرفت چشم برزخى پيدا مى‌کند. پرده‌هاى غفلت کنار مى‌رود و هر انسانى نتايج اعمالش را با چشم خود مى‌بيند و به استقبال آنچه از خود دور مى‌ديد، يعنى سراى ديگر مى‌شتابد و به اين دنيا که به او روى آورده بود پشت مى‌کند. همه چيز دگرگون مى‌شود و تمام رشته‌هايى که او را به هم تابيده بود، پاره مى‌شود. (1)
از اين‌رو امام علی(ع) در يک نتيجه‌گيرى روشن مى‌فرمايد: «آنها (مى‌بينند) نه از آنچه به آن رسيدند نفعى بردند، و نه از مواهبى که به دست آوردند بهره‌اى گرفتند» آری، آنها اموال و مقامات قصرهاى پرشکوه و باغ‌هاى پرطراوت و خادمان و چاکرانى براى خود فراهم ساختند، به گمان اينکه، ساليان دراز از آن بهره مى‌گيرند اما در برابر توفان حوادث، همچون يک پر کاه از جا کنده شدند و به نقطه دوردستى پرتاب گشتند و در زير خاک‌هاى سرد آرميدند.
گويى در جمله اول اشاره به کسانى مى‌فرمايد که از امکانات خود به هيچ وجه استفاده نکردند (مثلاً قصرى ساخته و پيش از آنکه ساکن آن شود، دست اجل گريبان او را گرفته است.) و جمله دوم اشاره به کسانى است که شروع به بهره‌گيرى از امکانات خود کرده‌اند ولى پيش از آنکه بهره خود را کامل کنند، مرگ ميان آنها و خواسته‌هايشان جدايى افکند (همچون کسى که قصرى ساخته، چند روزى در آن ساکن شده، سپس دعوت حق را لبيک گفته و از دنيا رخت بر بسته است).
امام علی(ع) در ادامه اين سخن به نصايح بسيار سودمندى مى‌پردازد که راه سعادت در آنها نشان داده شده است. اشاره به زندگى پردرد و رنج غافلان کرد، مى‌فرمايد: «من شما و خويشتن را از چنين وضعى بر حذر مى‌دارم». (2)
منابع:
مصادر نهج‌البلاغه - جلد2
اصول کافی – جلد 1
انتهای پیام
