چگونگی طلب عفو از گناه در کلام امام سجاد (ع)

به گزارش ایکنا از لرستان، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا اعوانی، مدرس حوزه و دانشگاه شامگاه دوشنبه، ۳۰ مهرماه در سلسله نشست‌های آشنایی با معارف تربیتی صحیفه سجادیه که از سوی معاونت فرهنگی ـ تبلیغی مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران استان لرستان ویژه طلاب لرستانی و به‌صورت مجازی برگزار شد، در شرح «دعای شانزدهم صحیفه سجادیه»، گفت: این دعای امام سجاد(ع) است هنگامی که از خداوند برای گناهانش درخواست آمرزش می‌کرد یا برای طلب عفو و بخشش به خاطر عیوبش به زاری می‌نشست.

وی با بیان اینکه امام سجاد(ع) گناه و عیبی که بشود روی آن دست گذاشت نداشتند اما چرا در این مقام با خدا صحبت می‌کنند، افزود: کسی که عظمت خدای متعال را باور کرد و ایمان او بالا بود خودش را کوچک می‌داند بنابراین حضرت امام سجاد(ع) نیز بزرگی و عظمت پروردگار را در آن حدی که خدای متعال تفضل کرده شناخته است.

اعوانی ادامه داد: حضرت امام سجاد(ع) در این دعا خودش را مقصر می‌بیند این مقصر دیدن که از آن به عنوان گناه و عیب یاد می‌کند بیانگر این موضوع است که حضرت خودش را در برابر خدایی که هیچ عیب و نقصی ندارد، همه جوره دارای عیب و نقص می‌داند.

این مدرس سواد رسانه اضافه کرد: حضرت از همان ابتدا خدا را اینگونه «اللَّهُمَّ يَا مَنْ بِرَحْمَتِهِ يَسْتَغيثُ الْمُذْنِبُونَ؛ خدایا! ای آنکه گنهکاران از رحمتش یاری می‌خواهند» صدا می‌زند و در ادامه دعا با ذکرهای «يَا مَنْ» این‌گونه خدای متعال را می‌‎خواند: «ای آنکه بیچارگان به سوی یادآوری احسانش پناه می‌برند، ای آنکه خطاکاران از بیم عذابش به شدت گریه می‌کنند.». 

این مدرس حوزه علمیه با اشاره به اینکه حضرت با این عبارات انسان را به رحمت خدای متعال توجه می‌دهد، اضافه کرد: رحمتی که امام سجاد(ع) به آن اشاره می‌کند برگرفته از آیه ۲۰ سوره نور «وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ وَأَنَّ اللَّه رَؤُوفٌ رَحِيمٌ» است که می‌فرماید: «و اگر فضل و رحمت‏ خدا بر شما نبود و اينكه خدا رئوف و مهربان است [مجازات سختى در انتظارتان بود].»

اعوانی با بیان اینکه حضرت امام سجاد(ع) برای اینکه پاک و پاکیزه شود به رحمت خدای متعال چنگ می‌زند، ادامه داد: امام سجاد(ع) از بند پنجم تا آخر بند دوازدهم دعا خدای متعال را با یک‌سری اوصاف در قالب «أَنْتَ» مورد خطاب قرار می‌دهد و می‌فرماید: «تویی آنکه عفو و بخشش از کیفرش برتر است، تویی آنکه رحمتش پیشاپیش خشمش حرکت می‌کند، تویی آنکه عطا و بخشش از دریغ کردنش بیشتر است، و تویی آنکه همه آفریده‌ها را در گستره رحمتش فرا گرفته، تویی آنکه هرکسی را نعمت عطا کردی، از او انتظار پاداش نداری، تویی آنکه در کیفر کسی که از تو نافرمانی کرده، از اندازه نمی‌گذری.»

این مدرس حوزه علمیه با بیان اینکه امام سجاد(ع) در بندهای 13 و 14 اظهار می‌دارد: «و من ای خدای من! بنده توام که او را به دعا دستور دادی؛ و او گفت: گوش به فرمان و در خدمت توام؛ اینک منم ای پروردگارم! که انداخته شده در برابر توام (13) منم که خطاها پشتم را سنگین کرده؛ و منم که گناهان عمرم را نابود ساخته؛ و منم که به نادانیم، تو را نافرمانی کردم؛ و تو شایسته این نبودی که من این‌گونه با تو معامله کنم»، تصریح کرد: امام سجاد(ع) برای جلب توجه خدای متعال مکرراً «أَنْتَ» و «أَنَا» را بر زبان می‎آورد و به این وسیله به خطاهای خود اقرار می‌کند کمااینکه امام علی(ع) در مناجات شعبانیه فرمودند: «اینکه من به درگاه تو از وضع خودم اقرار می‌کنم این را یک وسیله‌ای قرار دادم که به در خانه تو بیایم» و نیز در آیه ۳۵ سوره مائده «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَابْتَغُواْ إِلَيهِ الْوَسِيلَةَ وَ جَاهِدُواْ فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» آمده است: «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد از خدا پروا كنيد و به او [توسل و] تقرب جوييد و در راهش جهاد كنيد باشد كه رستگار شويد.»

اعوانی با بیان اینکه امام سجاد(ع) در بندهای بعدی دعا ضمن شمردن برخی از اوصاف خدای متعال، خدا را مالک و خالق و خودش را مملوک و بنده خدا می‌داند، ادامه داد: حضرت در بند ۱۳ دعا خدا را با «يَا رَبِّ» مورد خطاب قرار می‌دهد که «رب» پنج معنا دارد و در اینجا رب به معنای صاحب است و امام سجاد(ع) در این بند از دعا فرموده است: «يَا رَبِّ، مَطْرُوحٌ بَيْنَ يَدَيْكَ؛ ای پروردگارم! که انداخته شده در برابر توام.»

این مدرس حوزه علمیه به بند ۱۹ دعا با این مضمون «قَدْ تَرَى يَا إِلَهِي، فَيْضَ دَمْعِي مِنْ خِيفَتِكَ، وَ وَجِيبَ قَلْبِي مِنْ خَشْيَتِكَ، وَ انْتِقَاضَ جَوَارِحِي مِنْ هَيْبَتِكَ» اشاره کرد و افزود: حضرت وقتی این عرایض را «قَدْ تَرَى يَا إِلَهِي، فَيْضَ دَمْعِي مِنْ خِيفَتِكَ، وَ وَجِيبَ قَلْبِي مِنْ خَشْيَتِكَ، وَ انْتِقَاضَ جَوَارِحِي مِنْ هَيْبَتِكَ؛ ای خدای من! جریان اشکم را به خاطر ترسی که از تو دارم و لرزیدن دلم را برای نگرانی و بیمی که در برابر بزرگداشت و احترامی که به تو دارم و حرکت و لرزش اعضایم را در برابر بیمی که از تو دارم، مشاهده می‌کنی» به درگاه خدای متعال بیان می‌کند یک حال زاری دارد کمااینکه در جوشن کبیر خدای متعال را با اسم «یا حبیب الباکین؛ ای دوست گریه‌کننده‌ها» صدا می‌زنیم و این بیانگر این است که خدای متعال انسانی را که با گریه به در خانه‌اش می‌رود خیلی دوست دارد.

اعوانی با اشاره به اینکه زمانی اشک انسان در می‌آید که قلب رقت پیدا کرده باشد و وقتی قلب انسان رقت پیدا کرد محل استجابت دعاست، اظهار کرد: حضرت در این دعا به رحمت و فضل خدای متعال چنگ انداخته و با اشک جلو می‌رود و در بند ۱۹ دعا می‌‎فرماید: «ای خدای من! جریان اشکم را به خاطر ترسی که از تو دارم و لرزیدن دلم را برای نگرانی و بیمی که در برابر بزرگداشت و احترامی که به تو دارم و حرکت و لرزش اعضایم را در برابر بیمی که از تو دارم، مشاهده می‌کنی.»

این مدرس سواد رسانه با اشاره به این فراز از بند ۲۳ دعا «فَمَنْ أَجْهَلُ مِنِّي؛ نادان‌تر از من به صلاح کار خود کیست؟»، گفت: از نگاه امام سجاد(ع) انسانی که آنچه خدای متعال روزی او کرده آن روزی را در جهت معصیت خدا خرج کند از همه جاهل‌تر است و از همه نسبت به حظ و بهره خودش نسبت به آن هدایتی که باید داشته باشد غافل‌تر و نسبت به اصلاح خودش از همه دورتر است پس باید مواظب باشیم نعماتی که خدا به ما داده است را در جهت معصیت خرج نکنیم چراکه اگر در این مسیر خرج کردیم جاهل‌تر از ما وجود ندارد.

اعوانی با بیان اینکه امام سجاد(ع) در بند ۲۵ دعا «سُبْحَانَكَ مَا أَعْجَبَ مَا أَشْهَدُ بِهِ عَلَى نَفْسِي، وَ أُعَدِّدُهُ مِنْ مَكْتُومِ أَمْرِي» علیه خودش شهادت می‌دهد و می‌‎فرماید: «پاک و منزهی تو؛ چه شگفت است که به زیان خود شهادت می‌دهم و امور پنهان خود را شماره می‌کنم»، اظهار کرد: در اصطلاح عرب و لسان حضرات معصوم جایی که انسان تعجب می‌کند «سُبْحَانَ الله» می‌‎گوید کمااینکه مرحوم علامه مجلسی این روایت را در جلد ۴۵ بحارالانوار از پیغمبر اکرم(ص) روایت کرده که فرمود: هر کسی ذکر «سُبْحَانَ الله» را ده مرتبه در روز بخواند چهار هزار گناه کبیره او بخشیده می‌شود، از صد هزار هول و هراس روز قیامت او را حفظ و شیطان را از او دور می‌کنند، خدا او را در پناه خودش قرار می‌دهد، قرض و دین و هم و غم از دل او برداشته می‌شود.

این مدرس سواد رسانه با بیان اینکه بخش عمده صحیفه سجادیه حول این چند ذکر است که در وقت ترسیدن «لا اله الا الله»، در وقت هم و غم «ماشاالله»، برای هر نعمتی «الحمدالله»، برای هر آسایشی «شکرالله» و برای چیزی که تعجب و شگفتگی را برانگیخت «سبحان الله» بیان شود، اظهار کرد: حضرت در بند ۳۰ دعا به اهمیت گناه اشاره کرده است و هر کسی می‌خواهد به اهمیت گناه پی ببرد در این بند از دعا گنجانده شده است.

وی با بیان اینکه انسان باید متوجه باشد وقتی گناه می‌کند این گناه خیلی بزرگ است و نباید آن‌را کوچک و کم ببیند، اظهار کرد: مشکل ما این است که گناه را کوچک و کم می‌بینیم این در حالی است که در زمینه امام سجاد(ع) به‌عنوان بلدراه و کسی که گناه را با تمام وجودش شناخته این‌گونه می‌‎گوید: «ای خدای من! اگر به درگاهت گریه کنم تا جایی که پلک‌های دو چشمم روی هم افتد و چنان به شدت ناله زنم تا صدایم قطع شود و چندان به پیشگاهت بایستم که پایم ورم کند و آن مقدار برایت رکوع کنم که استخوان‌های پشتم از جا کنده ‌شده و زدوده گردد و به اندازه‌ای سجده کنم که چشم‌هایم از کاسه درآید و در طول عمرم خاک زمین را بخورم و تا پایان حیاتم آب آلوده به خاکستر بنوشم و در اثنای این اوضاع و احوال، چندان ذکر تو گویم که زبانم از کار بماند، آنگاه از روی شرمساری از تو، چشم به آفاق آسمان باز نکنم، با این همه سزاوار محو یک گناه از تمام گناهانم نیستم.»