حرکت نوعی انسان‌ها به سوی کمال است

به گزارش ایکنا، نهمین جلسه سلسله جلسات شرح دعای سحر از سوی حجت‌الاسلام والمسلمین محمد سروش محلاتی، استاد درس خارج حوزه قم، 19 فروردین در فضای مجازی منتشر شد که گزیده مباحث آن را در ادامه می‌خوانید.

«اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ مِنْ کَمالِکَ بِاَکْمَلِهِ وَکُلُّ کَمالِکَ کامِلٌ اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ بِکَمالِکَ کُلِّهِ». درخواستی که در این فراز دعای سحر مطرح است درخواست کمال است. قبلا مکررا به این نکته اشاره کردیم که در هر فرازی دعاکننده درخواستی را مطرح می‌کند؛ در یک فراز کمال را، در یک فراز جمال را و در یک فراز نور را. درباره معنای کمال که نقطه مقابل نقص است قبلا مطالبی مطرح کردم اما اجمالا کمال یک تعبیر فراگیری است که همه زیبایی‌ها را در بر می‌گیرد لذا همه اسمای جمال حق تحت عنوان کمال قرار دارد.

کمال از کجا به دست می‌آید؟

البته این تعبیری که در دعای شریف آمده است یک تعبیر ویژه و خاص است چون با تفحص در ادعیه روشن می‌شود ما دعای دیگری که درخواست کمال به صورت عام در آن وجود داشته باشد نداریم. گاهی ما درخواست علم می‌کنیم، گاه برخی کمالات دیگر را درخواست می‌کنیم ولی در اینجا عنوان مطلق کمال مورد درخواست است. سوالی که اینجا مطرح است این است این کمال که انسان درصدد رسیدن به آن است چیست و این کمال را از کجا باید به دست آورد؟

برخی فلاسفه مباحث خوبی در اینجا مطرح کردند؛ اصل اولی که حکما مطرح می‌کنند این است که تمام موجودات جهان آفرینش به دنبال کمال خود می‌گردند و در مسیر کمال قرار دارند. اینجا بحث ما درباره کمال انسان است. یک نوع از کمال، کمال نوعی انسان است که انسان بر حسب نوع رو به کمال در حرکت است. تغییر و تحول در جامعه بشری امری واضح و روشن است اما سمت و سوی این تغییر و تحول به کدام جهت است؟ آیا حرکتی است رو به کمال یا حرکتی است رو به عقب؟ حکما معتقدند حرکت نوعی انسان رو به جلو است.

مطلبی که باید اینجا دنبال کرد این است که کمال همیشه کمال نوعی نیست و گاهی کمال شخصی است یعنی فرد انسان می‌خواهد به مرتبه عالی از کمال برسد. ما دو بحث را از هم تفکیک کردیم یکی اینکه انسان به طور طبیعی رو به کمال می‌رود بحث دوم این است انسان‌ها یعنی افراد انسان به دنبال دسترسی به کمال هستند. این امر یک امر فطری و یک امر غریزی است که انسان از نقص گریزان است و به دنبال تحصیل کمال است و کمال یک امر فطری است.

انسان عاشق کمال تام مطلق است

ما در جلسات گذشته سعی می‌کردیم از بیانات امام خمینی(ره) استفاده کنیم لذا در اینجا هم بحثی که ایشان مطرح کردند را مورد بررسی قرار می‌دهیم. ایشان می‌گوید انسان به حسب فطرت اصلی عاشق کمال تام مطلق است. این از فطرت الهی است که خداوند نوع انسان را بر اساس آن آفریده است. هر کس به حسب خود کمال را در چیزی تشخیص دهد، اهل آخرت تشخیص کمال را در درجات آخرت دادند و اهل دنیا چون تشخیص دادند کمال در لذایذ دنیا است فطرتا متوجه آن شدند. به هر حال انسان آنچه را می‌طلبد و می‌خواهد کمال است ولی در اینکه مصادیق کمال چیست تشخیص انسان‌ها متفاوت است.

تا اینجا روشن شد اصل کمال‌خواهی اصل فطری است و ثانیا این کمال را از حق تعالی باید خواست چون انسان به دنبال کمال مطلق است. پس باید دنبال کمال مطلق رفت و از او کسب کمال کرد. نکته سوم این است که ما در اینجا به کمال بسنده نمی‌کنیم بلکه از کمال حق اکمل آن را می‌طلبیم و می‌خواهیم به مرتبه عالی کمال دست پیدا کنیم. این به چه معنا است؟

عرفا در این زمینه مباحثی دارند؛ برخی از این مباحث متناسب با گفت‌وگوی ما نیست مثل تفسیری که آیت‌الله رفیعی قزوینی از کمال اتم ارائه کردند لذا از طرح آن نوع نگاه‌ها صرف‌نظر می‌کنم و به یک تفسیر ساده‌تر در این زمینه اکتفا می‌کنم که کمال تام یعنی چه و کمال اتم به چه معنا است؟ روشن است وقتی اتم در برابر تام قرار می‌گیرد مشتمل بر مقایسه و نسبت‌سنجی است. در اینجا ابتدائا درخواست کامل‌ترین را داریم ولی برمی‌گردیم و می‌گوییم همه کامل و تام است.

گاهی کمالاتی که حق تعالی به همه موجودات در جهان آفرینش افاضه کرده است را با هم می‌سنجیم و در این سنجش برخی را نسبت به برخی دیگر کامل‌تر می‌بینیم. گاهی اوقات نگاه نسبی را کنار می‌گذاریم و کمال هر موجودی را نسبت به خودش می‌سنجیم و می‌بینیم که تام است. یک موقع شما مورچه را در برابر شتر در نظر می‌گیرد طبیعتا مورچه را ضعیف می‌بینید. این در صورتی است که آن دو را مقایسه کنید. اگر قدرتی که در مورچه هست لحاظ کنید می‌بینید آن قدرت کاملا تام و کامل است و چیزی کم ندارد. این فراز دعای سحر به انسان توجه می‌دهد که انسان موجودات دیگر را تحقیر نکند و کوچک نشمارد و هر موجودی به حسب استعداد خودش از کمال تام برخوردار است.