حمد؛ سوره‌ای فراتر از تورات و انجیل

تفسیر به معنای توضیح دادن مطلبی است تا قابل فهم شود و اصطلاحاً به شرح‌هایی که بر قرآن کریم نوشته می‌شوند گفته می‌شوند. اصل واژه تفسیر، سریانی است که در متون قدیمی این زبان به معنای شرح و توضیح کتاب مقدس فراوان به‌کار رفته‌ است. 

در اسلام منابع متعددی برای تفسیر آیات قرآن کریم وجود دارد که می‌توان از آنها برای آشنایی بیشتر با کلام الهی استفاده کرد، با آنکه حتی یک کلمه و حرف از آیات قرآن می‌تواند تفاسیر گوناگون، متنوع و مفصلی داشته باشد اما زمان و مجال برای بیان تمام تفاسیر وجود ندارد، از این روزانه در ماه مبارک رمضان با همراهی سمیه بارانی بیرانوند، از طلاب حوزه علمیه خرم‌آباد، مطالبی در رابطه با آیاتی از قرآن کریم به صورت جزء به جزء در قالب یادداشت تقدیم مخاطبان ایکنا می‌شود.

در ادامه یادداشت امروز با موضوع تفسیر کوتاه از سوره حمد را می‌خوانیم.

سوره حمد ویژگی‌های مهم و منحصر به فردی دارد، اولین ویژگی این است که تنها سوره در قرآن کریم است که در آن بنده با خالق سخن می‌گوید، در کل قرآن خداوند با انسان صحبت می‌کند، اما سوره مبارکه حمد صحبت انسان با خداوند است.

دومین ویژگی سوره حمد این است که سوره‌ای فراتر از تورات، انجیل و سایر قرآن است، از پیامبر اکرم(ص) نقل شده که می‌فرمایند: سوره مبارکه حمد از تورات و انجیل و سایر سور قرآن بالاتر است به گونه‌ای که همه قرآن یک طرف و سوره مبارکه حمد یک طرف قرار می‌گیرد، خداوند به پیامبر اکرم(ص) فرمود: ما به تو یک هفت آیه دادیم و کل قرآن، به این گونه خداوند سوره مبارکه حمد را یک طرف و کل قرآن را یک طرف دیگر قرار داده است.

سوره حمد تنها سوره‌ای است که دو بار هم در مکه و هم در مدینه نازل شده است، با حداقل 26 نام، بیشترین نام در بین تمام سوره‌های قرآن مربوط به سوره مبارکه حمد است که در آن «بسم الله الرحمن الرحیم» جزء سوره حساب می‌شود.

سوره حمد تنها سوره قرآن کریم است که روزانه بر تمام مسلمین واجب است که آن را بخوانند، ما روزانه در تمام نمازهایمان آن را می‌خوانیم و نامگذاری آن به سوره صلاة و و نماز نشان‌دهنده اهمیت و ویژگی منحصر به فرد این سوره است.

برخی می‌گویند اگر نماز را به زبان فارسی بخوانیم چه مشکلی پیش می‌آید، مگر می‌شود نماز را آنگونه که شایسته و بایسته است ترجمه کرد که بخواهیم آن را به زبان فارسی بخوانیم در حالی‌که در ترجمه آیه اول که «بسم الله الرحمن الرحیم» است همه مانده‌اند. «ب» بسم الله الرحمن الرحیم یعنی استعانت و کمک می‌گیرم از خداوندی که ویژگی‌های خاصی دارد و با «ب»  بالوالدین احسانا، متفاوت است.

«بسم» را نمی‌توان درست ترجمه کرد، «الله» اسم خاص است و ترجمه نمی‌شود، هر کدام از ما یک اسم و فامیل داریم و کسی معنای آن را صدا نمی‌زند پس ما می‌خواهیم الله را چگونه ترجمه کنیم، «الرحمن الرحیم» هر دو به معنای رحمت و بخشندگی و بخشایشگری است که معنای هر کدام دوباره متفاوت است، در بین مفسران معروف است که «رحمن» به معنای بخشش عام بوده و «رحیم» به بخشش خاص گفته می‌شود، رحمن صفت مبالغه و رحیم بحث مشبهه است چگونه می‌خواهیم این کلمات را ترجمه کنیم.

وقتی نمی‌توانیم «بسم‌الله الرحمن الرحیم» را ترجمه کنیم دیگر مشخص است که ادامه آیات این سوره و قرآن کریم را نیز همینگونه نمی‌توانیم کامل و جامع ترجمه کنیم که بخواهیم نماز را به زبان فارسی بخوانیم.

در ترجمه سوره مبارکه حمد عاجز هستیم و مفسران واقعی قرآن مانند اهل بیت(ع) وقتی می‌خواهند تفسیر کنند در «ب» بسم‌الله که قرار می‌گیرند دریایی از معارف را بیان می‌کنند. بنابراین مایی که در ترجمه حتی یک کلمه از قرآن کریم عاجز هستیم همان بهتر است که نمازمان را به زبان عربی و قرآن بخوانیم که حداقل در لفظ به دستورات اللهی عمل کرده باشیم.