«نغمه و آوازه قرآن»؛ نگاهی تحلیلی به ادبیات قرآن کریم

«وحی رحمانی، نردبانی آسمانی برای رهایی انسان از فرومایگی و رساندن او به فرزانگی، نیک‌اندیشی، نیک‌فرجامی و سر ساییدن به آستان شکوهمند پروردگار است که جز پاکی، زیباییِ حُسن، کمال و نور در ذاتش نیست. همه نام‌‌های نیک در هستی و تجلیات آن‌ها از اوست و به او باز می‌گردد.

بشر ماورای جلالش نیافت / بصر منتهای جمالش نیافت

خداوندگار نمود و تجلی اسماء و جلالش را در پرتو تلألؤ منشور تكوين و قاب درخشان هستى «الَّذي أحسَن كُلُّ شَيٍ خَلَقَهُ» و كتاب تدوين و دستور و آيين (قرآن که احسن الحدیث است) به بشریت عرضه کرده و راه کمال را در این دو نهاده است؛ پس در این دو جز زیبایی نیست.

در قرآن به همان اندازه که به رهایی انسان از پای بندهای خاکی و مادی عنایت شده و به بالا رفتن روح و کمال آدمی و تربیت او توجه شده، به «زیبایی» نقش و اهمیت داده شده است... زیبایی پسند فطرت آدمی و ریشه در روح الهی او دارد، لذا در قرآن زیبایی به گونه‌ای جداناپذیر در کنار هر موضوعی تعبیه شده است... زیبایی ساکن قرآن است و با سرشت او عجین شده است...».

این‌ جملات بخش‌هایی از کتاب «نغمه و آوازه قرآن» است که نتیجه بیش از دو سال پژوهش مؤلف بوده و با همکاری معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی واحد چهارمحال و بختیاری و از سوی انتشارات این واحد در اسفندماه سال 1398 به چاپ رسیده است.

بهزاد ایزدی، دانش‌آموخته مقطع دکترای تفسیر تطبیقی، مدرس دانشگاه و نویسنده کتاب «نغمه و آوازه قرآن» در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری در تشریح محتوای این کتاب، اظهار کرد: در این پژوهش تلاش شده تا با نگاهی تازه و موضوعی به کاوش‌های زبان‌شناسی نوین و زبان‌شناسی قرآن و همچنین مطالعات پیرامون جنبه‌های ادبی زبان و یافته‌های جدید در سبک شناسی، نقد ادبی معاصر و پژوهش‌های تازه درباره زیباشناسی قرآن، به گستره این موضوعات در حوزه قرآن‌پژوهی پرداخته شود.

وی با بیان اینکه در کتاب نغمه و آوازه قرآن با ارائه روش و ساختاری جدید، شاخص‌ترین آثار فراروی در دو حوزه معرفی شده‌اند، افرود: حوزه نخست، آثار قرآن‌پژوهی را شامل می‌شود که از سوی مستشرقین معاصر غربی و شرقیان غیرمسلمان مانند توشی هیکو ایزوتسو ژاپنی تألیف و عرضه شده‌اند.

این قرآن‌پژوه ادامه داد: حوزه دوم نیز نوشته‌های دانشمندان مسلمان ساکن کشورهای اسلامی و یا حتی پژوهش‌گران مسلمان ساکن غرب (مانند بسیاری از اعراب و ایرانیان ساکن آمریکا و اروپا) را در بر می‌گیرد. آثاری که به معرفی آن‌ها در این کتاب پرداخته می شود، بیشتر در دوره زمانی نیمه دوم قرن بیستم میلادی و پس از آن پدید آمده‌اند.

تشريح محتواى «نغمه و آوازه قرآن»

ایزدی با دسته‌بندی مطالب و محتوای کتاب به چهار قسمت، بیان کرد: بخشی از مطالب به معرفی مباحث و منابعی که مقدمه و زمینه ورود به مباحث زبانشناسی را در دنیای نوین فراهم می‌کنند، اختصاص دارد.

وی ادامه داد: بخش دیگری از محتوای کتاب نیز به معرفی موضوعات، عناوین و اهم پژوهش‌هایی می‌پردازد که در خصوص جنبه‌های ادبی زبان و زبان ادبی قرآن کریم به نگارش درآمده‌اند.

ایزدی با اشاره به دسته سوم مطالب، گفت: مباحث و پژوهش‌های مرتبط با سبک‌شناسی قرآن در افق‌های تازه‌ آن و معرفی برخی از منابع و نیز زمینه‌های جدید پژوهش در سبک ادبی قرآن از دیگر مطالب مورد اشاره در کتاب است.

این مدرس دانشگاه تصریح کرد: بخشی از محتوای کتاب نیز به مباحث نقد ادبی معاصر، زمینه‌های نقد ادبی و نقد زیباشناختی قرآن کریم اختصاص دارد. این مبحث از جذاب‌ترین و جدیدترین مباحثی است که در دهه‌های اخیر مورد توجه جدی قرآن‌پژوهان غربی و مسلمان در دنیا قرار گرفته است.

ایزدی تأکید کرد: هرکدام از این پژوهش‌ها نیز به طور تخصصی و در دو حوزه مستشرقین و مسلمانان به طور جداگانه معرفی شده است. در ابتدای هر موضوع توضیحاتی در خصوص آن در کنار تعاریف و گستره مباحث ارائه شده است، سپس منابع، شخصیت‌های صاحب تألیف و برخی تحریرهای آن‌ها آمده است.

نویسنده کتاب نغمه و آوازه قرآن با بیان اینکه این پژوهش، اثری تحلیلی، انتقادی و مروری است که در پژوهش‌های غربی‌ها جایگاه ویژه‌ای دارد، ادامه داد: این مطالعه می‌تواند زمینه پژوهش گسترده‌تر درباره این موضوعات و تألیف آثار بعدی را فراهم آورد که با نگاه تخصصی به زبان‌شناسی ادبی و موضوعات مرتبط به آن و به ویژه مباحث جدید زیبایی شناسی و معرفی منابع اصلی همراه باشد که به زبان‌های بیگانه (از جمله انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و عربی) به نگارش درآمده‌اند.

انگیزه نگارش «نغمه و آوازه قرآن»

ایزدی در تشریح انگیزه پرداختن به این موضوع و اهمیت آن، بیان کرد: شناخت میزان و فرایند تأثیر قرآن بر پژوهش‌های ادبی و زبان‌شناسی عربی، فارسی و سایر سرزمین‌هایی که به طور مستقیم تحت نفوذ فرهنگی و ادبی اسلام هستند، یکی از دلایل و انگیزه‌های تالیف این اثر بوده است.

وی ادامه داد: همچنین شناخت موضوعات مورد توجه قرآن‌پژوهان غربی و عرب‌زبان در خصوص زمینه‌های ادبی و زبانی قرآن و معرفی پیشرفت‌های جدید این دانش‌ها و ترسیم آینده پژوهش‌های مشترک این دو گروه، مورد توجه بوده است.

این قرآن‌‌پژوه تأکید کرد: همچنین اثبات اعجاز ادبی - بلاغی قرآن از زبان و بیان قرآن‌پژوهان جهان معاصر به ویژه در بحث از زیبایی‌شناسی قرآن و نیز پاسخ به شبهات تازه‌ای که در دوران معاصر و با پیشرفت دانش‌های روز پیرامون ادبیات و زبان قرآن، طرح و به جامعه القا می‌شود نیز در تالیف این کتاب مدنظر قرار گرفته است.

ایزدی گفت: با آنکه سیر تاریخی پژوهش در موضوعات این پژوهش از پایان سده هجدهم میلادی در بین دانشمندان اسلام‌پژوه غربی شتاب گرفت و مباحث اصلی آن مشخص و سمت و سوی آن معین شد، لیکن از قرن بیستم و به ویژه پس از نیمه دوم آن، کمیت و کیفیت علمی این پژوهش‌ها به پایه‌ای رسید که قابل مقایسه با هیچ دورانی نیست؛ بنابراین تمرکز اصلی پژوهش حاضر نیز معرفی موضوعات مورد بحث در این برهه زمانی و نویسندگان و آثار شاخص آن‌ها است.

این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه در بسیاری از مباحث این کتاب به مقالات علمی و تخصصی تألیف شده، اشاره شده است، افزود: در مواردی نیز به این مقالات ارجاع داده شده تا زمینه آشنایی بیشتر با جدیدترین دیدگاه‌ها و منابع روز برای خوانندگان باشد.

ایزدی بیان کرد: این اثر می‌تواند فصل تازه‌ای در این موضوعات باز کند و زمینه‌ای برای طرح یک درسنامه با محوریت و عنوان «ادبیات قرآن» فراهم آورد تا به یک واحد درسی، در دوره‌های تخصصی قرآن‌پژوهی در دانشگاه‌ها تبدیل شود.

این نویسنده تأکید کرد: در این کتاب که اثری تحلیلی وتدوینی است، دایره ادبیات قرآن در پهنه گسترده‌تری ارائه شده و مباحث زبان‌شناسی، سبک، نقد ادبی، زیبایی شناسی و هنرهای قرآنی که در گستره آن رشد کرده‌اند جمع آوری و با قلمی روان و شیوا معرفی شده‌اند. در کنار آنها آثار معاصر که در زمینه موضوعات یاد شده به نگارش درآمده‌اند، شناسانده شده و در مواردی مورد تحلیل و نقد قرار گرفته‌اند.