خواندن دعا در شب از منظر امام سجاد(ع)

به گزارش ایکنا از لرستان، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا اعوانی، مدرس حوزه و دانشگاه شامگاه شنبه، هفتم تیرماه در سلسله نشست‌های آشنایی با معارف تربیتی صحیفه سجادیه که از سوی معاونت فرهنگی ـ تبلیغی مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران استان لرستان ویژه طلاب لرستانی و به‌صورت مجازی برگزار شد، در شرح «دعای سی‎‌ودوم صحیفه سجادیه»، با بیان اینکه این دعای آن حضرت است براى خودش پس از به‌جا آوردن نماز شب و اعتراف به گناه، گفت: بخش‌های مختلف این دعا عبارتند از بیان برخی از صفات خدا، ویژگی‌های شیطان، راه‌های نفوذ شیطان در انسان، ویژگی‌های عذاب جهنم، اشاره به بخشش و رحمت الهی، راه رهایی از شیطان و عذاب، پناه بردن به خدا، شفاعت خدا و اعتراف به گناهان و درخواست‌ها است.

وی با بیان اینکه امام سجاد(ع) برای نماز شب اهمیت خاصی قائل بودند و قرآن کریم نیز در آیه 17 سوره سجده «فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِيَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْيُنٍ جَزَاء بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ» در این رابطه فرموده است: «هيچ‌كس نمى‏‌داند چه چيز از آنچه روشنى‏‌بخش ديدگان است به [پاداش] آنچه انجام مى‏‌دادند براى آنان پنهان كرده‌‏ام»، تصریح کرد: عبادت در نیمه شب صرفاً نماز شب نیست و دعا کردن و خواندن قرآن از عبادت‌های مهمی است که انسان می‌تواند در دل شب به آنها بپردازد.

اعوانی با بیان اینکه یکی از حکمت‌های اهمیت نیمه شب این است که خواب شب لذت‌بخش است و اگر انسان به خاطر خدا از این خواب لذت‌بخش برای تقرب به خدا و رضایت او بگذرد این را خداوند می‎پسندد، اظهار کرد: خدای متعال در آیات 15 تا 18 سوره ذاریات «إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ﴿15﴾ آخِذِينَ مَا آتَاهُمْ رَبُّهُمْ إِنَّهُمْ كَانُوا قَبْلَ ذَلِكَ مُحْسِنِينَ﴿16﴾ كَانُوا قَلِيلًا مِّنَ اللَّيْلِ مَا يَهْجَعُونَ﴿17﴾ وَبِالْأَسْحَارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ» در توصیف متقین فرموده است: «پرهيزگاران در باغ‌ها و چشمه سارانند، آنچه را پروردگارشان عطا فرموده مى‏‌گيرند زيرا كه آنها پيش از اين نيكوكار بودند، و از شب اندكى را مى‏غنودند، و در سحرگاهان [از خدا] طلب آمرزش مى‏‌كردند.»

این مدرس سواد رسانه ادامه داد: امام سجاد(ع) در بندهای یکم تا هشتم دعا برخی از صفات خدای متعال را بیان می‎کند و می‎فرماید: «ای صاحب سلطنتی که بدون سپاهیان و دست‌یاران، پرقدرت و نیرومند است!، و ای مالک عزت ماندنی و ثابت که با رفتن روزگاران و سپری شدن سال‌ها و گذشت زمان‌ها و ایام، خللی در آن وارد نمی‌شود؛ بلکه ازلاً و ابداً ماندنی و ثابت است. سلطنتت توانمند و شکست‌ناپذیر است؛ اول این سلطنت را حد و مرزی و آخرش را پایان و نهایتی نیست، و فرمانروایی‌ات برتر است؛ چنانکه همه اشیا، از دسترسی به قله بی‌نهایتش فرو مانده‌اند، نهایت وصف واصفان، به پایین‌ترین مرتبه از بلندی و رفعتی که به خود اختصاص داده‌ای، نمی‌رسد، اوصاف در مقام وصفت گمراه و سرگشته و تعریف‌ها در پیشگاه حضرتت، عاجز و از هم گسسته‌اند و دقیق‌ترین تصورات در بارگاه کبریایی‌ات سرگردان‌اند. با بیانی که اول دعا تو را ستودم، اکنون باید نتیجه‌گیری کنم که تو در اولیتت اولی؛ اولیتی که ازلی است و آن را حد و مرزی نیست و هم‌چنین دائم و جاویدی.»

اعوانی افزود: حضرت امام سجاد(ع) در بند نهم دعا «وَ أَنَا الْعَبْدُ الضَّعِيفُ عَمَلاً، الْجَسِيمُ أَمَلاً، خَرَجَتْ مِنْ يَدِي أَسْبَابُ الْوُصُلَاتِ إِلَّا مَا وَصَلَهُ رَحْمَتُكَ، وَ تَقَطَّعَتْ عَنِّي عِصَمُ الآْمَالِ إِلَّا مَا أَنَا مُعْتَصِمٌ بِهِ مِنْ عَفْوِكَ» خودش را اینگونه توصیف می‌کند که «از نظر عمل، بنده‌ای ناتوانم؛ عملم در کمیت اندک و در کیفیت دارای عیب و نقص و از جهت آرزو، دارای آرزوی بزرگ و فراوانم؛ وسایل پیوند که عبارت از طاعات و عبادات و کار خیر است، از کفم بیرون رفته، مگر آنچه را رحمتت پیوند داده. رشته‌های امیدم از من گسسته، مگر آنچه از عفو و گذشتِ تو به آن چنگ زده‌ام.»

این مدرس حوزه علمیه ادامه داد: امام سجاد(ع) در بندهای دهم و یازدهم «قَلَّ عِنْدِي مَا أَعْتَدُّ بِهِ مِنْ طَاعَتِكَ، و كَثُرَ عَلَيَّ مَا أَبُوءُ بِهِ مِنْ مَعْصِيَتِكَ وَ لَنْ يَضِيقَ عَلَيْكَ عَفْوٌ عَنْ عَبْدِكَ وَ إِنْ أَسَاءَ، فَاعْفُ عَنِّي(10) اللَّهُمَّ وَ قَدْ أَشْرَفَ عَلَى خَفَايَا الْأَعْمَالِ عِلْمُكَ، وَ انْكَشَفَ كُلُّ مَسْتُورٍ دُونَ خُبْرِكَ، وَ لَا تَنْطَوِي عَنْكَ دَقَائِقُ الْأُمُورِ، وَ لَا تَعْزُبُ عَنْكَ غَيِّبَاتُ السَّرَائِرِ» فرموده است: «از اطاعت و بندگی‌ات، آنچه را که باید به حساب آورم، در پرونده‌ام اندک است؛ و از معصیت و نافرمانی‌ات، آنچه را که باید از آن به سوی تو بازگردم، بسیار و فراوان است. گذشت از بنده‌ات، گرچه مرتکب گناه شده باشد، هرگز برای تو دشوار و سخت نیست؛ بنابراین از من بگذر، خدایا! دانشت بر اعمال پنهان آگاه است و هر پوشیده‌ای نزد آگاهی‌ات آشکار است و امور دقیق و لطیف، از نظرت پنهان نیست؛ و رازهای نهان از تو غایب نمی‌شود.»

وی با بیان اینکه امام سجاد(ع) در بندهای دوازدهم و سیزدهم «وَ قَدِ اسْتَحْوَذَ عَلَيَّ عَدُوُّكَ الَّذِي اسْتَنْظَرَكَ لِغَوَايَتِي فَأَنْظَرْتَهُ، وَ اسْتَمْهَلَكَ إِلَى يَوْمِ الدِّينِ لِإِضْلَالِي فَأَمْهَلْتَهُ،  فَأَوْقَعَنِي وَ قَدْ هَرَبْتُ إِلَيْكَ مِنْ صَغَائِرِ ذُنُوبٍ مُوبِقَةٍ ، وَ كَبَائِرِ أَعْمَالٍ مُرْدِيَةٍ حَتَّى إِذَا قَارَفْتُ مَعْصِيَتَكَ، وَ اسْتَوْجَبْتُ بِسُوءِ سَعْيِي سَخْطَتَكَ، فَتَلَ عَنِّي عِذَارَ غَدْرِهِ، وَ تَلَقَّانِي بِكَلِمَةِ كُفْرِهِ، وَ تَوَلَّى الْبَرَاءَةَ مِنِّي، وَ أَدْبَرَ مُوَلِّياً عَنِّي، فَأَصْحَرَنِي لِغَضَبِكَ فَرِيداً، وَ أَخْرَجَنِي إِلَى فِنَاءِ نَقِمَتِكَ طَرِيداً» از ویژگی‌های شیطان سخن به نمیان آورده است، اظهار کرد: حضرت در این بخش از دعا از شیطان به خدا پناه برده و فرموده است: «به یقین دشمنت ابلیس بر من چیره شده، دشمنی که برای گمراه کردن من از تو فرصت خواست و تو بنا بر مصالحی به او فرصت دادی؛ و برای منحرف کردن من تا روز قیامت از تو مهلت خواست و تو مهلتش دادی، این دشمن غدار مرا در عرصه هلاکت انداخت و حال آنکه از گناهان کوچک نابودکننده و معصیت‌های بزرگ تباه‌کننده، به سوی تو می‌گریختم. در عین حال با وسوسه و تشویق او، مرتکب معصیت تو شدم؛ و به بدی کردارم، سزاوار خشم تو گشتم؛ در چنین وضعیتی ابلیس ملعون، عنان حیله و تزویرش را از من گرداند؛ چرا که در دام حیله‌اش گرفتار شده بودم و نیازی به عنان‌گیری من نداشت؛ و با بیزاری از من، با من روبه‌رو شد؛ چرا که کارش در حقّ من انجام گرفته بود؛ و با برائت جستن از من، به من پشت کرد؛ و از من روی‌گردان شد و مرا یکّه و تنها در صحرای خشمت وارد کرد.»

وی با بیان اینکه مهلت دادن به شیطان اشاره به این دارد که شیطان خبیث تا زمانی که انسان بر روی زمین پابرجاست شیطان نیز به کار خود که همانا گمراهی انسان است مشغول خواهد بود، گفت: برخی معتقدند وقت معلوم وقت خاصی است مثلاً تا زمان ظهور امام عصر(عج) است کمااینکه آیه 60 سوره یاسین «أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَا بَنِي آدَمَ أَن لَّا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ» در این رابطه فرموده است: «اى فرزندان آدم مگر با شما عهد نكرده بودم كه شيطان را مپرستيد زيرا وى دشمن آشكار شماست».

این مدرس سواد رسانه ادامه داد: در پایان آیه 29 سوره فرقان در رابطه با شیطان آمده است: «وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِلْإِنسَانِ خَذُولًا؛ و شيطان همواره فروگذارنده انسان است» که «خَذُولً» به معنای کسی است که شما به او امید می‌بندید ولی او سر بزنگاه شما را رها می‌کند و می‌رود شیطان نیز وعده می‌دهد بعد زیر آن می‌زند.

حجت‌الاسلام اعوانی با بیان اینکه امام سجاد(ع) در بند پانزدهم دعا «فَهَذَا مَقَامُ الْعَائِذِ بِكَ، وَ مَحَلُّ الْمُعْتَرِفِ لَكَ، فَلَا يَضِيقَنَّ عَنِّي فَضْلُكَ، وَ لَا يَقْصُرَنَّ دُونِي عَفْوُكَ، وَ لَا أَكُنْ أَخْيَبَ عِبَادِكَ التَّائِبِينَ، وَ لَا أَقْنَطَ وُفُودِكَ الآْمِلِينَ، وَ اغْفِر لِي، إِنَّكَ خَيْرُ الْغَافِرِينَ» جایگاه خودش را بیان می‌کند و می‌فرماید: «این جایگاه، جایگاه پناه آورندۀ به تو؛ و این محل، محل اعتراف کننده به گناه در پیشگاه توست؛ پس باید احسانت از من تنگی نکند که شامل حالم نشود؛ و گذشتت از من کوتاه نیاید که مرا فرا نگیرد؛ و زیان‌کارترین بندگانت و ناامیدترین آرزومندانی که به درگاهت آمده‌اند نباشم. مرا بیامرز؛ همانا تو بهترین آمرزندگانی»، گفت: امام سجاد(ع) در بند هفدهم دعا «وَ لَا أَسْتَشْهِدُ عَلَى صِيَامِي نَهَاراً، وَ لَا أَسْتَجِيرُ بِتَهَجُّدِي لَيْلًا، وَ لَا تُثْنِي عَلَيَّ بِإِحْيَائِهَا سُنَّةٌ حَاشَا فُرُوضِكَ الَّتِي مَنْ ضَيَّعَهَا هَلَكَ» فرموده است: «نمی‌گویم روزی را روزه گرفتم تا آن روز را به نفع خود گواه گیرم؛ و شبی را به شب‌زنده‌داری برخاستم تا به آن شب‌زنده‌داری پناه جویم؛ و نه عمل مستحبی را انجام داده‌ام که به خاطر آن سزاوار مدح و ثنا شوم. کاری انجام نداده‌ام، جز واجباتت که هر کس آن‌ها را ضایع کند، تباه می‌شود.»

وی در ادامه با تأکید امام سجاد(ع) بر امیدوار بودن بندگان نسبت به خدا، گفت: امام سجاد(ع) در بند بیستم دعا «وَ أَنْتَ أَوْلَى مَنْ رَجَاهُ، وَ أَحَقُّ مَنْ خَشِيَهُ وَ اتَّقَاهُ، فَأَعْطِنِي يَا رَبِّ مَا رَجَوْتُ، وَ آمِنِّي مَا حَذِرْتُ، وَ عُدْ عَلَيَّ بِعَائِدَةِ رَحْمَتِكَ، إِنَّكَ أَكْرَمَ الْمَسْئُولِينَ» فرموده است: «و تو شایسته‌ترین کسی هستی که به او امید ورزد و سزاوارترین کسی که از او بترسد و پروا کند؛ پس آنچه را امید دارم به من ببخش و از آنچه بیم دارم امانم ده و به رحمتت که به وسیله آن به بندگانت باز می‌گردی به من بازگرد؛ تو بزرگوارترین کسی هستی که از او درخواست می‌نمایند.»

 این مدرس حوزه علمیه به بند 23 این دعا «اللَّهُمَّ وَ أَنْتَ حَدَرْتَنِي مَاءً مَهِيناً مِنْ صُلْبٍ مُتَضَايِقِ الْعِظَامِ، حَرِجِ الْمَسَالِكِ إِلَى رَحِمٍ ضَيِّقَةٍ سَتَرْتَهَا بِالْحُجُبِ، تُصَرِّفُنِي حَالاً عَنْ حَالٍ حَتَّى انْتَهَيْتَ بِي إِلَى تَمَامِ الصُّورَةِ، وَ أَثْبَتَّ فِيَّ الْجَوَارِحَ كَمَا نَعَتَّ فِي كِتَابِكَ نُطْفَةً ثُمَّ عَلَقَةً ثُمَّ مُضْغَةً ثُمَّ عَظْماً ثُمَّ كَسَوْتَ الْعِظَامَ لَحْماً، ثُمَّ أَنْشَأْتَنِي خَلْقاً آخَرَ كَمَا شِئْتَ» اشاره کرد و ادامه داد: امام سجاد(ع) در این دعا می‎فرماید: «خدایا! تو مرا به صورت آبی کم‌ارزش، از پشتی که استخوان‌هایش در هم فشرده و راه‌هایش تنگ است، به تنگنای رحم مادر که آن را به پرده‌ها پوشانده‌ای فرود آوردی؛ و مرا از مرحله‌ای به مرحلۀ دیگر تغییر دادی تا وقتی که صورت انسانی‌ام را کامل کردی و اندام را در من پابرجا فرمودی؛ همان‌گونه که در کتابت وصف کردی: نطفه، سپس علقه، آنگاه پارۀ گوشت و بعد از آن استخوان؛ سپس استخوان را گوشت پوشاندی، آنگاه آن‌گونه که خواستی، مرا به مرحله‌ای دیگر از آفرینش درآوردی.»

وی در ادامه به بند 28 این دعا «وَ أَسْأَلُكَ فِي أَنْ تُسَهِّلَ إِلَى رِزْقِي سَبِيلًا، فَلَكَ الْحَمْدُ عَلَى ابْتِدَائِكَ بِالنِّعَمِ الْجِسَامِ، وَ إِلْهَامِكَ الشُّكْرَ عَلَى الْإِحْسَانِ وَ الْإِنْعَامِ، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ سَهِّلْ عَلَيَّ رِزْقِي، وَ أَنْ تُقَنِّعَنِي بِتَقْدِيرِكَ لِي، وَ أَنْ تُرْضِيَنِي بِحِصَّتِي فِيما قَسَمْتَ لِي، وَ أَنْ تَجْعَلَ مَا ذَهَبَ مِنْ جِسْمِي وَ عُمْرِي فِي سَبِيلِ طَاعَتِكَ، إِنَّكَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ» اشاره کرد و افزود: حضرت در این بند از دعا از خدا طلب رزق و روی کرده و فرموده است: «و از تو می‌خواهم که راه به دست آوردن روزی را برایم آسان کنی؛ ستایش ویژه توست، بر نعمت‌های بزرگی که نسبت به من آغاز کردی و دست قدرت کسی در فراهم آوردن و رساندنش به من در کار نبوده؛ و سپاس مخصوص توست که شکر به احسان و بخششت را به من الهام فرمودی؛ پس بر محمد و آلش درود فرست و رسیدن به روزی‌ام را بر من آسان کن و به مقداری که برایم مقرر کرده‌ای خشنود ساز و به سهمم در آنچه نصیبم فرموده‌ای راضی کن و آنچه از بدنم و عمرم هزینه می‌شود، در راه طاعت و بندگی‌ات قرار ده؛ همانا تو بهترین روزی».