شناخت صفات الهی در خطبه ۶۵ نهج‌البلاغه

حجت‌الاسلام سیدنواب موسوی، مدرس حوزه علمیه لرستان در گفت‌وگو با ایکنا از لرستان، با شرح فرازهایی از خطبه‌ ۶۵ نهج‌البلاغه «من خطبة له(ع) و فيها مباحث لطيفة من العلم الإلهي: الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لَمْ تَسْبِقْ لَهُ حَالٌ حَالًا، فَيَكُونَ أَوَّلًا قَبْلَ أَنْ يَكُونَ آخِراً وَ يَكُونَ ظَاهِراً قَبْلَ أَنْ يَكُونَ بَاطِناً؛ كُلُّ مُسَمًّى بِالْوَحْدَةِ غَيْرَهُ قَلِيلٌ وَ كُلُّ عَزِيزٍ غَيْرَهُ ذَلِيلٌ وَ كُلُّ قَوِيٍّ غَيْرَهُ ضَعِيفٌ وَ كُلُّ مَالِكٍ غَيْرَهُ مَمْلُوكٌ وَ كُلُّ عَالِمٍ غَيْرَهُ مُتَعَلِّمٌ»، اظهار کرد: در این خطبه مباحث دقیقی درباره علم الهی وجود دارد و از خطبه‌های توحیدی نهج‌البلاغه به‌شمار می‌رود.

وی با بیان اینکه گاهی انسان‌ها صفات خدا را صفات خلق قیاس می‌کنند و در این قیاس دچار لغزش‌های تاریخی می‌شوند، به تفاوت صفات الهی و صفات مخلوق اشاره کرد و گفت: تفاوت صفات الهی و صفات مخلوق این است که صفات خداوند ذاتی الهی است، یعنی صفات خداوند در ذات او وجود دارد و منفک از ذات او نیست، اما صفات انسان‌ها، عارض در وجود انسان است و ذاتی و جوهری نیست.

موسوی با بیان اینکه هر مخلوقی یک وجود و یک ماده دارد و از دو بُعد روح و جسم تشکیل شده است، اما خداوند ترکیب نیست بلکه تمام هستی ذات الهی، وجود اوست و این نگاه فلسفی به بحث است، اظهار کرد: صفات الهی عینیت با ذات حق دارد به همین خاطر صفات الهی پایدار بوده و خواهد بود.

مدرس حوزه علمیه لرستان با اشاره به اینکه صفات الهی محدودیت ندارد، اما صفات انسان مرز دارد و حداقل مرز صفات انسان زمان و کیفیت است، گفت: به‌ معنای دیگر انسان محدود به زمان و مکان است و قدرت ما نسبی است، اما خداوند محدودیت از زمان و مکان ندارد.

وی با بیان اینکه خداوند مکان‌آفرین و زمان‌آفرین است، صفات او بدون حد و مرز و لاینتناهی است و وقتی حد و مرز ندارد، قابل سنجش نیست، ادامه داد: صفات انسان محدود است و سنجیده می‌شود که مصداق آن سنجش و اندازه‌گیری بینایی و شنوایی انسان است.

موسوی با بیان اینکه تفاوت دیگر صفات الهی و خداوند در این است که صفات انسان‌ها و مخلوقات ترتیبی تدریجی حاصل می‌شود یعنی ما ابتدا صفاتی را به‌دست می‌آوریم و این صفات اکتسابی زمینه دیگر صفات را فراهم می‌کنند، اضافه کرد: انسان‌ها پس از طی رده‌های علمی، به مدیریت و توانایی و خلاقیت دست پیدا می‌کنند.

مدرس حوزه علمیه لرستان با یادآوری اینکه صفات خداوند، همه با هم در ذات او وجود دارد و تدریجی نیست، گفت: خداوند هم اول است و هم آخر؛ هم ظاهر و هم باطن است ولی چنین چیزی برای انسان‌ها وجود ندارد؛ به این‌ معنا که انسان نمی‌تواند هم اول و هم آخر باشد.

وی با بیان اینکه شناخت تفاوت صفات الهی و مخلوقات سبب گشوده شدن باب معرفت و خداشناسی برای انسان می‌شود، تصریح کرد: حمد و ستایش مخصوص خداوندی است که آفرینش و هستی تحت قدرت اوست. هیچ صفتی از خداوند بر صفت دیگر سبقت و برتری ندارد؛ به‌ معنای دیگر خداوند در عین اولیت، آخر و در عین آخریت، اول است، کمااینکه تمام مجموعه ویژگی‌های صفات، در وجود او جمع و توان ظهور و بروز دارد.

مدرس حوزه علمیه لرستان با اشاره به اینکه خداوند مبدأ و منشأ وجود و هستی است و صدور هستی و وجود مخلوقات از او آغاز می‌شود، بیان کرد: تمام بخش‌های هستی و جلوه‌های حضور مخلوقات، ظهور خداوند است.