اهمیت ختم قرآن از نگاه امام سجاد(ع)
حجتالاسلام والمسلمین محمدرضا اعوانی گفت: دعای چهل و دوم صحیفه سجادیه از جمله دعاهایی است که امام سجاد(ع) هنگام ختم قرآن آن را میخواند. در این دعا ویژگیهای قرآن و آثار عمل به آن بیان شده است.
به گزارش خبرنگار ایکنا از لرستان، حجتالاسلام والمسلمین محمدرضا اعوانی، مدرس حوزه و دانشگاه، شامگاه، یکم دیماه در نشست مجازی «آشنایی با معارف تربیتی صحیفه سجادیه» که از سوی معاونت فرهنگی ـ تبلیغی مدیریت حوزههای علمیه خواهران لرستان برای طلاب این استان برگزار شد، در شرح دعای چهل و دوم صحیفه سجادیه، گفت: امام سجاد(ع) هنگام ختم قرآن، این دعا را زمزمه میکردند.
وی با بیان اینکه انسان مخلوق و خدای متعال خالق اوست و منطقی این است که یک دفترچه راهنما نیز برای انسان بفرستد تا مردم متناسب با آن حرکت کنند، افزود: اراده خدا بر این تعلق گرفت چون خودش جنسش مثل جنس ما نیست افرادی مانند حضرات معصومین(ع) را تربیت کند که واسطه بین انسان و خدای متعال باشند و آنچه در قالب وحی از لسان پروردگار و از طریق فرشتهها به انبیا نازل شد را در یک مجموعه جمع کردند که در قالب تورات، انجیل، زبور و ... برای بشر فرستاده شد.
اعوانی با اشاره به اینکه کاملترین کتاب آسمانی که به لسان رسول گرامی اسلام جاری شد قرآن کریم است، ادامه داد: قرآن یعنی دفترچه راهنما و اگر ما براساس آن حرکت کنیم به سر منزل مقصود و هدف از خلقت نائل خواهیم شد.
این مدرس حوزه علمیه با اشاره به اینکه خدای متعال اراده کرده این کتاب در طول تاریخ بشریت، تر و تازه بماند به همین جهت برای آن جایزه گذاشته و ائمه معصوم(ع) بر ختم قرآن بسیار تأکید و توصیه داشتهاند، اظهار کرد: در اصول کافی شیخ کلینی در باب اهمیت و فضیلت قرآن کریم آمده است که به ازای هر حرفی از قرآن کریم که میخوانید خدای متعال یک حسنه اضافه و یک سیئه از انسان کم و یک درجه مقام او را بالا میبرد و در این رابطه آمده است: زهیری میگوید: به امام سجاد(ع) گفتم: کدام عمل بافضیلتتر است؟ حضرت فرمودند: حال مرتحل. من گفتم حال مرتحل یعنی چه؟ حضرت فرمود: قرآن را باز میکنی و شروع به خواندن میکنی تا زمانی که آن را ختم کنی و هر چه خواندهای دوباره برگردی از اول بخوانی این را حال مرتح گویند.
وی به بند اول دعا «اللَّهُمَّ إِنَّكَ أَعَنْتَنِي عَلَى خَتْمِ كِتَابِكَ الَّذِي أَنْزَلْتَهُ نُوراً، وَ جَعَلْتَهُ مُهَيْمِناً عَلَى كُلِّ كِتَابٍ أَنْزَلْتَهُ، وَ فَضَّلْتَهُ عَلَى كُلِّ حَدِيثٍ قَصَصْتَهُ» اشاره کرد و گفت: امام سجاد(ع) در این بند از دعا فرموده است: «خدایا! تو مرا به پایان رساندن خواندن قرآنت یاری دادی، قرآنی که آن را به صورت نور فرستادی؛ و بر هر کتابی که نازل کردی، گواه و نگهبان قرار دادی؛ و بر هر سخن و کلامی که برخواندهای، برتری دادی».
اعوانی به آیه ۶۱ سوره یونس «وَمَا تَكُونُ فِي شَأْنٍ وَمَا تَتْلُو مِنْهُ مِن قُرْآنٍ وَلاَ تَعْمَلُونَ مِنْ عَمَلٍ إِلاَّ كُنَّا عَلَيْكُمْ شُهُودًا إِذْ تُفِيضُونَ فِيهِ وَمَا يَعْزُبُ عَن رَّبِّكَ مِن مِّثْقَالِ ذَرَّةٍ فِي الأَرْضِ وَلاَ فِي السَّمَاء وَلاَ أَصْغَرَ مِن ذَلِكَ وَلا أَكْبَرَ إِلاَّ فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ» اشاره کرد و افزود: خدای متعال در این آیه در باب فضیلت قرائت قرآن میفرماید: «و در هيچ كارى نباشى و از سوى او [خدا] هيچ [آيهاى] از قرآن نخوانید و هيچ كارى نكنيد مگر اينكه ما بر شما گواه باشيم آنگاه كه بدان مبادرت مىورزيد و هموزن ذرهاى نه در زمين و نه در آسمان از پروردگار تو پنهان نيست و نه كوچکتر و نه بزرگتر از آن چيزى نيست مگر اينكه در كتابى روشن [درج شده] است».
این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه خدای متعال در میان تمام اعمال جداگانه از قرآن نام برده است، گفت: امام سجاد(ع) در این بند از دعا از قرآن به عنوان نور یاد کرده که این نور هم تشریحاً و هم تکویناً نور است به این معنا که راه از چاه به واسطه نور تشخیص داده میشود پس قرآن هدایتگر است کمااینکه در آیه ۱۷۴ سوره نساء «يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءكُم بُرْهَانٌ مِّن رَّبِّكُمْ وَأَنزَلْنَا إِلَيْكُمْ نُورًا مُّبِينًا» آمده است: «اى مردم در حقيقت براى شما از جانب پروردگارتان برهانى آمده است و ما به سوى شما نورى تابناک فرو فرستادهايم».
وی با اشاره به اینکه انس با خدا از راه قرآن است و وقتی قرآن تلاوت میشود خدا با ما سخن میگوید به آیه ۴۸ سوره مائده «وَأَنزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ فَاحْكُم بَيْنَهُم بِمَا أَنزَلَ اللّهُ وَلاَ تَتَّبِعْ أَهْوَاءهُمْ عَمَّا جَاءكَ مِنَ الْحَقِّ لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا وَلَوْ شَاء اللّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَكِن لِّيَبْلُوَكُمْ فِي مَآ آتَاكُم فَاسْتَبِقُوا الخَيْرَاتِ إِلَى الله مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ» اشاره کرد و گفت: خدای متعال در این آیه فرموده است: «و ما اين كتاب [قرآن] را به حق به سوى تو فرو فرستاديم در حالى كه تصديق كننده كتابهاى پيشين و حاكم بر آنهاست پس ميان آنان بر وفق آنچه خدا نازل كرده حكم كن و از هواهايشان [با دور شدن] از حقى كه به سوى تو آمده پيروى مكن براى هر يک از شما [امتها] شريعت و راه روشنى قرار دادهايم و اگر خدا مىخواست شما را يک امت قرار مىداد ولى [خواست] تا شما را در آنچه به شما داده است بيازمايد پس در كارهاى نيک بر يكديگر سبقت گيريد بازگشت [همه] شما به سوى خداست آنگاه درباره آنچه در آن اختلاف مىکرديد آگاهتان خواهد كرد».
اعوانی با بیان اینکه «مُهَيْمِناً» در این بند از دعا از «هیمنه» به معنای تسلط آمده است، افزود: قرآن کریم بر سایر کتابها از جمله زبور، تورات و انجیل تسلط دارد و امام سجاد(ع) در این بند از دعا به این نکته اشاره دارد و فرموده است: «خدایا تو قرآن را بر هر سخن و کلامی که برخواندهای، برتری دادی.»
این مدرس حوزه علمیه به بند دوم دعا «وَ فُرْقَاناً فَرَقْتَ بِهِ بَيْنَ حَلَالِكَ وَ حَرَامِكَ، وَ قُرْآناً أَعْرَبْتَ بِهِ عَنْ شَرَائِعِ أَحْكَامِكَ وَ كِتَاباً فَصَّلْتَهُ لِعِبَادِكَ تَفْصِيلًا، وَ وَحْياً أَنْزَلْتَهُ عَلَى نَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ تَنْزِيلاً» اشاره کرد و ادامه داد: امام سجاد(ع) در این بند از دعا فرموده است: «و جداکنندهاش ساختی که به وسیلۀ آن بین حلال و حرامت جدایی انداختی؛ و آیات به هم پیوستهای است که از برکت آن، راههای احکامت را آشکار کردهای؛ و کتابی است که هر چیزی را برای بندگانت در آن روشن کردهای، روشنی جامع و رسا؛ و وحی است که بر پیامبرت محمد(ص) فرود آوردی؛ فرود آوردنی به حق» این در حالی است که در آیه ۵۷ سوره یونس «أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءتْكُم مَّوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّكُمْ وَشِفَاء لِّمَا فِي الصُّدُورِ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِينَ» نیز در این رابطه آمده است: «اى مردم به يقين براى شما از جانب پروردگارتان اندرزى و درمانى براى آنچه در سينههاست و رهنمود و رحمتى براى گروندگان [به خدا] آمده است».
وی با اشاره به اینکه قرآن کریم میزان و ترازوی عدل است که اگر کسی براساس آن حکم کند هیچ وقت زبانش حرف ناحق و خلاف نمیزند، اظهار کرد: امام علی(ع) در نامه ۳۱ نهجالبلاغه به فرزندش امام حسن مجتبی(ع) فرموده است: من خودم مبادرت کردم سرعت گرفتم قبل از اینکه هوای نفسانی به سراغ تو بیاید خودم یکسری چیزها را یادت بدهم یکسری چیزها را به تو یاد دهم و توصیه کنم تا قبل از اینکه به زمین بخوری و مثل شتر چموش شوی که دیگر رام نشود اول کاری که کردم کتاب خدا را به تو یاد دادم چون میدانم اگر کسی از اول خمیرمایهاش با قرآن شکل گرفت حرف او و عمل و راه رفتن او قرآنی خواهد شد.
اعوانی با تأکید بر اینکه ما باید به سلاح قرآن مسلح شویم، اضافه کرد: امام سجاد(ع) در این دعا گویی آیات محکمات و متشابهات را تبیین کرده است، در آیه ۷ سوره آلعمران میفرماید: «هُوَ الَّذِيَ أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ في قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاء الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاء تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلاَّ أُوْلُواْ الألْبَابِ؛ اوست كسى كه اين كتاب [قرآن] را بر تو فرو فرستاد پارهاى از آن آيات محكم [صريح و روشن] است آنها اساس كتابند و [پارهاى] ديگر متشابهاتند [كه تاويلپذيرند] اما كسانى كه در دلهايشان انحراف است براى فتنهجويى و طلب تاويل آن [به دلخواه خود] از متشابه آن پيروى مىكنند با آنكه تاويلش را جز خدا و ريشهداران در دانش كسى نمىداند [آنان كه] مىگويند ما بدان ايمان آورديم همه [چه محكم و چه متشابه] از جانب پروردگار ماست و جز خردمندان كسى متذكر نمىشود».
این مدرس حوزه علمیه با بیان اینکه امام سجاد(ع) در بندهای بعدی به این موضوع اشاره کرده که حضرت محمد(ص) برای هدایت انسانها آمده است اینگونه از خدا طلب میکند که «اللَّهُمَّ وَ كَمَا نَصَبْتَ بِهِ مُحَمَّداً عَلَماً لِلدَّلَالَةِ عَلَيْكَ، وَ أَنْهَجْتَ بِآلِهِ سُبُلَ الرِّضَا إِلَيْكَ، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اجْعَلِ الْقُرْآنَ وَسِيلَةً لَنَا إِلَى أَشْرَفِ مَنَازِلِ الْكَرَامَةِ، وَ سُلَّماً نَعْرُجُ فِيهِ إِلَى مَحَلِّ السَّلَامَةِ، وَ سَبَباً نُجْزَى بِهِ النَّجَاةَ فِي عَرْصَةِ الْقِيَامَةِ، وَ ذَرِيعَةً نَقْدَمُ بِهَا عَلَى نَعِيمِ دَارِ الْمُقَامَةِ؛ خدایا! همانگونه که محمد را به وسیله قرآن، نشانهای برای هدایت به سوی خود منصوب کردی؛ و به سبب آل او، راههای خشنودی خود را آشکار ساختی؛ پس بر محمد و آلش درود فرست و قرآن را برای ما وسیلۀ رسیدن به بالاترین جایگاههای کرامت و نردبانی که به سوی محل سلامت بالا رویم و سببی که به وسیلۀ آن، رهایی در عرصه قیامت را پاداش داده شویم و واسطه و شفیعی که از برکت آن در نعمتهای سرای اقامت وارد گردیم، قرار ده.»
وی در ادامه به بند نهم دعا «وَ احْطُطْ بِالْقُرْآنِ عَنَّا ثِقْلَ الْأَوْزَارِ، وَ هَبْ لَنَا حُسْنَ شَمَائِلِ الْأَبْرَارِ، وَ اقْفُ بِنَا آثَارَ الَّذِينَ قَامُوا لَكَ بِهِ آنَاءَ اللَّيْلِ وَ أَطْرَافَ النَّهَارِ حَتَّى تُطَهِّرَنَا مِنْ كُلِّ دَنَسٍ بِتَطْهِيرِهِ، وَ تَقْفُوَ بِنَا آثَارَ الَّذِينَ اسْتَضَاؤُوا بِنُورِهِ، وَ لَمْ يُلْهِهِمُ الْأَمَلُ عَنِ الْعَمَلِ فَيَقْطَعَهُمْ بِخُدَعِ غُرُورِهِ» اشاره کرد و افزود: در این بند دعا آمده است: «و به واسطه قرآن، سنگینی گناهان را از دوش ما فرود آر؛ و زیبایی اخلاق نیکان را به ما عنایت فرما؛ و ما را پیرو آثار کسانی قرار ده که همۀ ساعات شب و تمام روز را، به وسیلۀ قرآن به بندگی برخاستند تا جایی که ما را به پاککنندگی آن، از هر آلودگی پاک کنی؛ و تابع آثار کسانی قرار دهی که به نور قرآن روشنی جستند؛ و آرزوی بیجا، آنها را از عمل برای آخرت غافل نکرد تا با فریب و نیرنگهایش آنان را به هلاکت اندازد و از به دست آوردن آخرت باز دارد.»
اعوانی به جهالت عرب در قبل از اسلام اشاره کرد و ادامه داد: امام سجاد(ع) در بند ۱۰ دعا اینگونه از خدا طلب میکند: «وَ اجْعَلِ الْقُرْآنَ لَنَا فِي ظُلَمِ اللَّيَالِي مُونِساً، وَ مِنْ نَزَغَاتِ الشَّيْطَانِ وَ خَطَرَاتِ الْوَسَاوِسِ حَارِساً، وَ لِأَقْدَامِنَا عَنْ نَقْلِهَا إِلَى الْمَعَاصِي حَابِساً، وَ لِأَلْسِنَتِنَا عَنِ الْخَوْضِ فِي الْبَاطِلِ مِنْ غَيْرِ مَا آفَةٍ مُخْرِساً، وَ لِجَوَارِحِنَا عَنِ اقْتِرَافِ الآْثَامِ زَاجِراً، وَ لِمَا طَوَتِ الْغَفْلَةُ عَنَّا مِنْ تَصَفُّحِ الِاعْتِبَارِ نَاشِراً، حَتَّى تُوصِلَ إِلَى قُلُوبِنَا فَهْمَ عَجَائِبِهِ، وَ زَوَاجِرَ أَمْثَالِهِ الَّتِي ضَعُفَتِ الْجِبَالُ الرَّوَاسِي عَلَى صَلَابَتِهَا عَنِ احْتِمالِهِ؛ و قرآن را برای ما زمینۀ این منافع قرار ده؛ در تاریکیهای شبها، مونس؛ و از تحریکات شیطان برای ارتکاب گناه و خطراتِ وسوسهها، نگهبان؛ و برای گامهای ما از حرکت به سوی گناهان، بازدارنده؛ و برای زبانهایمان از فرو رفتن در گفتار باطل - نه به خاطر بیماری - لال کننده؛ و برای انداممان از ارتکاب گناه، مانع شونده؛ و برای طومار و اوراق عبرت که دست غفلت آن را در هم پیچیده، گستراننده؛ تا فهم شگفتیهایش و پندهای باز دارندهاش را که کوههای استوار، با وجود استحکامشان از تحمل آن ناتواناند، به دلهای ما برسانی.»
این مدرس حوزه علمیه با بیان اینکه انسان به وسیله قرآن با خدا انس میگیرد و به گناه نمیافتند، اظهار کرد: امام سجاد(ع) در بند ۱۱ دعا «وَ أَدِمْ بِالْقُرْآنِ صَلَاحَ ظَاهِرِنَا، وَ احْجُبْ بِهِ خَطَرَاتِ الْوَسَاوِسِ عَنْ صِحَّةِ ضَمَائِرِنَا، وَ اغْسِلْ بِهِ دَرَنَ قُلُوبِنَا وَ عَلَائِقَ أَوْزَارِنَا، وَ اجْمَعْ بِهِ مُنْتَشَرَ أُمُورِنَا، وَ أَرْوِ بِهِ فِي مَوْقِفِ الْعَرْضِ عَلَيْكَ ظَمَأَ هَوَاجِرِنَا، وَ اكْسُنَا بِهِ حُلَلَ الْأَمَانِ يَوْمَ الْفَزَعِ الْأَكْبَرِ فِي نُشُورِنَا» فرموده است: «خدایا! به وسیلۀ قرآن آراستگی ظاهر ما را تداوم بخش و خطرات وسوسهها را از پنجه انداختن به سلامت درونمان باز دار و به سبب قرآن چرک دلهایمان و وابستگی گناهانمان را به وجودمان بشوی و امور از هم پاشیدۀ ما را به قرآن سامان بخش و در جایگاه ارائۀ اعمال به پیشگاهت، تشنگی ما را که زاییدۀ گرمای آنجاست، به سبب قرآن فرونشان؛ و در هنگام برانگیختنمان در روز وحشت بزرگ، به وسیلۀ قرآن بر ما جامه امن و امان پوشان» کمااینکه در آیه ۳۶ سوره یوسف «وَدَخَلَ مَعَهُ السِّجْنَ فَتَيَانَ قَالَ أَحَدُهُمَآ إِنِّي أَرَانِي أَعْصِرُ خَمْرًا وَقَالَ الآخَرُ إِنِّي أَرَانِي أَحْمِلُ فَوْقَ رَأْسِي خُبْزًا تَأْكُلُ الطَّيْرُ مِنْهُ نَبِّئْنَا بِتَأْوِيلِهِ إِنَّا نَرَاكَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ» نیز این رابطه آمده است: «و دو جوان با او به زندان درآمدند [روزى] يكى از آن دو گفت من خويشتن را [به خواب] ديدم كه [انگور براى] شراب مىفشارم و ديگرى گفت من خود را [به خواب] ديدم كه بر روى سرم نان مىبرم و پرندگان از آن مىخورند به ما از تعبيرش خبر ده كه ما تو را از نيكوكاران مىبينيم».
وی در پایان با تأکید بر لزوم انس با قرآن کریم، گفت: ما باید تلاش کنیم با کارهای خوب و انس با قرآن جوری براساس قران حرکت کنیم هر کس ما را ببیند بگوید این آدم خوبی است.
انتهای پیام
