فردی که با آگاهی از دستورات خداوند سرپیچی کند، جاهل محسوب می‌شود
محمدعلی انصاری گفت: هنگامی که انسان‌ها به خطای خود علم دارند و علی‌رغم آگاهی به علم خود عمل نمی‌کنند، در قرآن و روایات نادان و جاهل تعبیر می‌شوند.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، محمدعلی انصاری صاحب تفسیر مشکاة و مفسر قرآن، در نشست مجازی که امروز 26 فروردین ماه، با موضوع «عمل برخلاف علم و عقل» برگزار شد، اظهار کرد: خداوند در آیه 17 سوره «نساء» فرموده است: «إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللَّهِ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهَالَةٍ ثُمَّ يَتُوبُونَ مِنْ قَرِيبٍ فَأُولَٰئِكَ يَتُوبُ اللَّهُ عَلَيْهِمْ ۗ وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا؛ محققا خدا توبه آن‌هایی را می‌پذیرد که عمل ناشایسته را از روی نادانی مرتکب شوند و پس از آن به زودی توبه کنند، البته خدا آنها را می‌بخشد و خدا دانا و آگاه است.» این جهالت به این معنا است که انسان با آگاهی این گناه را انجام داده و با نادانی بر روی دانسته‌های خود پای می‌گذارند، بنابراین این دسته از افراد در قرآن جاهل نامیده می‌شوند.
وی ادامه داد: علم یکی از شروط عمل است و هنگامی که انسان به مسئله‌ای علم نداشته باشد و در آن باره گناه مرتکب شود، گناهی برای او نوشته نمی‌شود، زیرا گناه زمانی محسوب می‌شود که با علم، آگاهی و مقصود خاصی رقم بخورد. خداوند در آیه 89 سوره «یوسف» فرموده است: «قَالَ هَلْ عَلِمْتُمْ مَا فَعَلْتُمْ بِيُوسُفَ وَأَخِيهِ إِذْ أَنْتُمْ جَاهِلُونَ؛ گفت: شما برادران یوسف در دوران جهل و نادانی فهمیدید که با یوسف و برادرش چه کردید؟» بنابراین منظور از واژه جهل و نادانی در این آیه هم بدین گونه است که برادران حضرت یوسف از این داستان آگاهی داشته و با علم در این راه قدم برداشته‌اند، به همین دلیل عملکرد آنها عملی جاهلانه تلقی شده است.
انصاری بیان کرد: هنگامی که انسان‌ها به خطای خود علم دارند و علی‌رغم آگاهی به علم خود عمل نمی‌کنند، نادان و جاهل تعبیر می‌شوند. همچنین در بعضی از آیات قرآن خداوند در خصوص افرادی که به دستورات خداوند علم دارند، اما آنها را رعایت نمی‌کنند، واژه کافر را استفاده کرده و از آنها به عنوان مومن یاد نمی‌کند که یکی از مصادیق این آیات، آیه 97 سوره «آل عمران» است که خداوند در آن در خصوص مستطعین حج می‌فرماید: «فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ ۖ وَمَنْ دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا ۗ وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا ۚ وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ؛ در آن خانه آیات (ربوبیت) هویداست، مقام ابراهیم خلیل است، و هر که در آنجا داخل شود ایمن باشد. و مردم را حج و زیارت آن خانه به امر خدا واجب است بر هرکسی که توانایی برای رسیدن به آنجا دارد، و هر که کافر شود (به خود زیان رسانده و) خدا از جهانیان بی‌نیاز است.»
صاحب تفسیر مشکاة تصریح کرد: منظور خداوند از کافرین در این آیه کسانی است که عالمانه می‌دانند که حج وظیفه آنها است و باید به آن عمل کنند، اما بنا بر هر دلیلی از این امر سرپیچی کرده و دستور خداوند را اطاعت نمی‌کنند. در برخی روایات به کافر بودنِ تارک الصلاة اشاره شده است و پیامبر اکرم(ص) در این باره فرموده است: کسی را که از روی عمد نماز را ترک کند، کافر است. همچنین امام کاظم(ع) براساس این سخن پیامبر(ص) در روایتی که گناهان کبیره را شمارش کرده، ترک عمدی نماز و هرچه را خداوند واجب کرده، را از گناهان کبیره دانسته است.
وی افزود: علاوه بر این موارد خداوند در آیه 5 سوره «جمعه» فرموده است: «مَثَلُ الَّذِينَ حُمِّلُوا التَّوْرَاةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوهَا كَمَثَلِ الْحِمَارِ يَحْمِلُ أَسْفَارًا بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ؛ مانند كسانى كه [عمل به] تورات بر آنان بار شد آنگاه آن را به كار نبستند همچون مثل خرى است كه كتاب‌هايى را برپشت مى كشد، چه زشت است وصف آن قومى كه آيات خدا را به دروغ گرفتند و خدا مردم ستمگر را راه نمى نمايد.» همچنین سعدی در خصوص نتیجه عمل کردن بدون استفاده از علم و خرد خویش، در باب هشتم گلستان خود، سروده است:
علم چندان که بیشتر خوانی/ چون عمل در تو نیست نادانی
نه محقق بود نه دانشمند/ چارپایی بر او کتابی چند
آن تهی مغز را چه علم و خبر/ که بر او هیزم است یا دفتر
