محقق طوسی مظلوم‌ترين فيلسوف اسلامی

به گزارش ایکنا؛‌ حسن انصاری، عضو هیئت علمی دانشگاه پرینستون، یادداشتی درباره محقق طوسی نوشته و در صفحه شخصی خود منتشر کرده است که متن آن را در ادامه می‌خوانید؛

محقق طوسی مهمترين شارح ابن سيناست. درک ما از ابن سينا تا اندازه زيادی مرهون شرح اوست بر اشارات. نقدهای او بر فخررازی جانی تازه به فلسفه سينوی داد و همه شارحان بعدی ابن سينا تا اندازه بسيار زيادی بر شرح او تکيه کرده‌اند. او علاوه بر مقام بلندی که به عنوان شارح ابن سينا دارد نقدهای مهم نيز بر او دارد و در موضوعات بسيار مهمی ابتکارات جديد و آرای ممتازی ارائه داده است. بخشی از اين آرای جديد مرهون تخصص او در دانش کلام است که به ويژه در نقد المحصل و در تجريد خود را نشان داده.

او در مصارعة المصارعة هم نه تنها شهرستانی را که ناقد ابن سينا بود با قدرت علمی‌اش مورد انتقاد قرار داد بلکه آرای جديدی هم در اين کتاب مطرح کرد. علاوه بر همه اينها اهميت خواجه طوسي در اين است که او گاه تقريراتی از نظريات ابن سينا دارد که در فهم برخی از آرای مبهم او مثلا در بحث وجود و ماهيت و يا معقولات ثانيه فلسفی کمک می‌کند.

با همه اين اوصاف در دنيای تحقيقات مرتبط با فلسفه اسلامی چه در غرب و چه در جهان اسلام و ايران که خانه خواجه طوسی است، هم به دليل امامی مذهب بودنش، در اينکه او هيچگاه اسماعيلی نشد ترديدی نيست. اينکه گفته می‌شود او زمانی مذهب اسماعيلی را پذيرفت مطلقا مستند قابل اعتنایی ندارد؛ و چه از لحاظ ايرانی بودن و طوسی و خراسانی بودنش، تاکنون پژوهش چندانی درباره آرای فلسفی و کلامی او صورت نگرفته.

در سال های اخير اهتمام به فلسفه و کلام فخررازی فزونی گرفته اما نسبت به خواجه هنوز کار مهمی منتشر نشده. يکی از مهمترين کارها بررسی منابع انديشه فلسفی او و همچنين منابع شرح الاشارات اوست. برای اين کار مقايسه شرح او بر اشارات با دو سه شرحی که از دوران ماقبل خواجه در اختيار داريم بسيار مهم و ضروری است. در مقايسه با تعدادی ديگر از فيلسوفان طراز اول اسلام خواجه طوسی مورد غفلت قرار گرفته است.