رویکرد آموزش و پرورش به موضوع حجاب/ مدلی برای تربیت جنسی نداریم + فیلم

موضوع سواد رسانه‌ای، تفکر انتقادی و تربیت دینی و جنسی دانش‌آموزان و والدین از موضوعات مهم و مورد نیاز جامعه است. به همین منظور ایکنا در گفت‌وگو با اصغر باقرزاده، معاون پرورشی و  فرهنگی وزارت آموزش و پرورش، به مسائل و چالش‌های مهم پرورشی دانش‌‌آموزان پرداخته است که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.

ایکنا ـ معاونت پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش چه اقداماتی را به منظور آموزش سواد رسانه‌ای برای دانش‌آموزان و والدین در نظر گرفته است؟ 

در بحث رسانه شاید تلقی بسیاری از افراد جامعه این باشد که رسانه صرفاً با فضای مجازی تطبیق دارد و سواد رسانه‌ای به معنای سواد استفاده از فضای مجازی است. رسانه به مفهوم کتاب، فیلم، انیمیشن، بازی‌های رایانه‌ای، مجلات، خبرگزاری‌ها، صداوسیمای ملی و محافل کوچک مانند هیئت‌هاست. سواد استفاده از این رسانه‌ها دو بخش است که بخش اول به نحوه مواجهه با این رسانه‌ها مربوط می‌شود و عمده آن چون در فضای مجازی شکل گرفته و با توجه به گستردگی و تنوعی که در فضای مجازی وجود دارد، توجه همه را به خود جلب کرده و معنای سواد رسانه‌ای را به این سمت برده است که ما چگونه با آنها مواجه شویم.

مسئله مهم‌تر در سواد رسانه‌ای نحوه توجه و تحلیل محتوایی رسانه است که در اختیار مخاطب قرار می‌دهد. اگر آموزش و پرورش بخواهد کاری را انجام دهد که در ادامه اشاره خواهم کرد که چه برنامه‌هایی انجام شده است، باید به دو مورد توجه کند؛ اول میزان استفاده از رسانه‌ها و نحوه مواجهه با برنامه‌های آن و دوم ارتقای تفکر انتقادی در مواجه شدن با هر محتوایی که از هر طریقی ایجاد می‌شود. انسان زمانی سعادتمند می‌شود که افکار خود را، که همراه با خیال و وهم است، تحلیل کند و به نتیجه درست اخلاقی دست یابد.

برای بخش اول این موضوع سازمان دانش‌آموزی جمهوری اسلامی ایران، که ذیل معاونت پرورشی و فرهنگی فعالیت می‌کند، تلاش کرده با خبرگزاری پانا، که زیر مجموعه وزارت آموزش و پرورش است، سواد رسانه‌ای نوع اول را دنبال کند و آموزش دهد و خبرنگار تربیت کند. از همین رو دوره‌ای با عنوان سواد رسانه‌ای برگزار شد و حدود 20 هزار دانش‌آموز شرکت کردند که در مراحل بعدی افزایش خواهند یافت. البته تعداد دانش‌آموزان بسیار زیاد است و از جامعه آماری 16 میلیون نفر، 20 هزار نفر زیاد به حساب نمی‌آید. همین آموزش‌ها را انجمن اولیاء و مربیان برای والدین برگزار می‌کند و ما نیز برای مربیان پرورشی این آموزش‌ها را اجرا می‌کنیم.

دومین مواجهه که به نظر  سواد رسانه‌ای اصلی محسوب می‌شود و بسیار مهم‌تر است، به یک رویکرد کلی نیاز دارد تا در کتاب‌های درسی و نحوه گزینش مربیان و آموزش آنها و ساختار آموزش و پرورش رخ دهد. این اتفاق به تازگی شروع شده است. آنچه از قبل وجود داشته و دارد کتاب «تفکر و سبک زندگی» است که برای بچه‌های پایه هشتم وجود دارد و بخشی از این کتاب به موضوع سواد رسانه‌ای اختصاص یافته است.

تغییر ساختار برنامه درسی ملی از موضوعات مورد مطالبه نظام تعلیم و تربیت کشور از سازمان پژوهش و برنامه‌درسی است. همچنین از حیث ارزیابی در بخش ارزیابی و سنجش آموزش و پرورش این موضوع مطالبه می‌شود که چقدر می‌خواهیم توان حفظی دانش‌آموزان را بسنجیم؟ باید توانایی‌های دیگر در ساحت‌های مختلف سنجیده شود و این موضوعات در حال شکل‌گیری است. با رویکرد تعلیم سواد رسانه یعنی نحوه مواجهه با رسانه اقداماتی در حال انجام است، اما در بخش دوم در نحوه تغییر برنامه درسی باید مبنا بر تفکر، فهم محوری و آموزش فعال دانش‌آموزان باشد که در دستور کار آموزش و پرورش قرار گرفته است.

ایکنا - معاونت پرورشی و فرهنگی چقدر دغدغه سواد رسانه‌ای دارد؟

متأسفانه یا خوشبختانه دغدغه معاونت پرورشی و فرهنگی به خودی خود شکل نمی‌گیرد. توقعاتی که نظام تعلیم و تربیت، خانواده‌ها، رسانه‌ها،‌ جامعه، دنیا و دانش‌آموزان دارند در شکل‌گیری دغدغه‌ها تأثیرگذار است. می‌توان از سلسله بخش‌هایی که ذکر شد دریافت که افراد بسیاری به معاونت پرورشی و فرهنگی تحمیل رویکرد دارند و همه متوقع‌ هستند که رویکرد آنها دنبال شود.

این اتفاق اشکال دارد و همه این موضوعات در دو رویکرد کلی تقسیم می‌شود. رویکرد اول؛ تربیت، امر بیرونی است و آموزش و پرورش موظف است که دانش‌آموزان را تربیت کند و در این امر کوتاهی کرده است؛ رویکرد دیگر، تربیت شدن است یعنی ما باید شرایط و موقعیت تربیت را برای فرد فراهم کنیم و با آرامش فرصت دهیم و از  اجبار، اکراه، امتیاز و رتبه‌بندی پرهیز کنیم تا آن فرد که مانند گلی است که در زمان شکفتن می‌شکفد در زمان معیّنی شکوفا شود. بنابراین دو رویکردی که مطرح شد در اقدامات ما تأثیرگذار است.

عده‌ای متوقع برنامه‌های کلان متمرکز فرهنگی به صورت نمایشی و همایشی هستند و عده بسیار کمتری به ما فرصت می‌دهند تا کارهای زیربنایی تربیتی را دنبال کنیم. سؤال کردید که رویکرد ما چیست؟ واقعیت این است که نمی‌توانیم از هیچ کدام چشم بپوشیم و باید برنامه‌های جاری‌مان را دنبال کنیم و با رویکرد اول بگوییم که در کشور فضای فرهنگی داریم و در مدرسه برنامه‌ها را ادامه دهیم و در بخش دوم، که دغدغه اصلی من و همکارانم است، بر تربیت مربیان متمرکز هستیم. مربیان باید به بچه‌ها فرصت دهند تا تربیت شوند.

مربیان دو قسمت هستند؛ مربیانی که مشغولند و مربیانی که در مسیر پیوستن به مدرسه هستند. باید مربیان موجود را دسته‌بندی کنیم و به آنها آموزش‌ دهیم. همچنین در طرح استقبال به سراغ مربیان دانشگاه فرهنگیان رفتیم که قرار است سال‌های آینده وارد مدارس شوند. حدود چهار هزار مربی پرورشی در این طرح حضور دارند که اندک است، اما اگر کار را درست طراحی کنیم و فرصت یادگیری را در محیط واقعی به آنها آموزش دهیم، مربیانی قوی‌ خواهند شد و این دغدغه را که تربیت باید ریشه‌ای، درونی و جوششی باشد فراهم خواهند ‌کرد.

ایکنا - با توجه به هجمه‌های فرهنگی چگونه باید موضوع تربیت دینی دانش‌آموزان را دنبال کرد و سهم آموزش‌های دینی مدارس از ابزار روز و فناوری‌های نوین چیست؟

در سند تحول شش ساحت مشخص شده که تربیت دینی یکی از آنهاست. دین چیست؟ تربیت دینی چیست؟ آیا دین جز این است که برنامه جامعی برای سیاست، هنر، ورزش، جسم، روح، دنیا و آخرت است و شامل همه این موضوعات می‌شود و بر آنها احاطه دارد؟ پس تفکیک آن از بقیه ساحت‌ها شاید فقط یک دلیل داشته باشد و آن این است که تمرکز و دقت کنیم وگرنه نمی‌توان دین را از ساحت‌های گفته‌شده تفکیک کرد. اگر نمی‌توان تفکیک کرد، تفکیک تربیت هم از بقیه تربیت‌ها کار دشواری است. با طرح این موضوع می‌خواهم نتیجه بگیرم که اگر در ساحت‌های دیگر کار تربیتی را دنبال کردیم، تربیت دینی به وقوع پیوسته است و باید تربیت اقتصادی، زیستی و... را تقویت کنیم.

موضوع حجاب مسئله روز کشور است و رویکرد آموزش و پرورش تبیینی، تربیتی و تفهیمی است. آموزش و پرورش به این موضوع اشاره می‌کند که حجاب یک مسئله دینی است؟ یا تفکری یا تربیتی یا شخصیتی یا معرفتی است؟ اگر گفته شود که یک مسئله دینی است، راهکار این می‌شود که باید انذار و تبشیر کرد، اما اگر آن را یک مسئله تفکری تلقی کنیم، باید ابتدا تربیت جنسیتی را در افراد مشخص کنیم و سپس به مسائل اجتماعی و معرفتی بپردازیم. اگر این مسائل حل شود، 90 درصد مسئله حجاب حل می‌شود. بنابراین رویکرد ما در مسئله حجاب معرفتی - تبیینی است. بچه‌ها باید متوجه شوند که انسان کیست و از او چه انتظاراتی می‌رود و زنان و مردان باید چگونه باشند؟

آموزش و پرورش به ویژه معاونت پرورشی و فرهنگی در تلاش است تا از ساحت‌های مختلف برای تربیت دینی استفاده کند و برای این کار برنامه‌هایی طراحی کردیم. یکی از این برنامه‌ها تئاتر درسی است؛ تئاتر جنبه هنری دارد و مورد علاقه اکثر دانش‌آموزان است و چون مبتنی بر درس است محتوای آموزشی را دنبال می‌کند که اهداف تربیتی دارد و از این طریق تشخص‌طلبی، ابراز وجود دانش‌آموز را تقویت می‌کند و به او هویت می‌دهد. همه این موضوعات باعث می‌شود که فرد در تربیت دینی قرار گیرد. پس باید تئاتر درسی را تقویت کنیم. توجه به سرود، اردو و سفرهای تربیتی  از ماهیت‌های دیگر تربیت دینی است.

ممکن است در آنچه که به عنوان تربیت دینی دنبال می‌کنیم، نگاه‌ها به این سمت برود که باید احکام، قرآن، نهج‌البلاغه و... را آموزش داد تا دانش‌آموز تربیت دینی شود اما ما می‌گوییم این موارد بخشی از تربیت دینی است که علوم دینی نام می‌گیرد و اگر به فهم، تفکر و معرفت تبدیل شد، معرفت دینی نام می‌گیرد. بخش دیگر این موضوع در ساحت‌های دیگر زندگی بشر است که باید آن موضوعات را تقویت کنیم تا تربیت دینی حاصل شود.

ایکنا - در مدارس دودستگی وجود دارد؛ بخشی از دانش‌آموزان مذهبی هستند که بیشتر جذب برنامه‌های دینی مدارس می‌شوند. معاونت پرورشی و فرهنگی برای جذب قشر خاکستری چه برنامه‌هایی دارد؟ 

باید بررسی شود که با چه تحقیقی گفته می‌شود که دودستگی وجود دارد؛ آیا تحقیق مدونی درباره شخصیت‌های مختلف دانش‌آموزان در مدارس انجام شده که بچه‌ها دو یا سه دسته هستند یا صرفاً یک برداشت عمومی است که جامعه ما دو دسته است و یک دسته علاقه‌مند به مذهب و دسته دیگر به آن بی‌توجه هستند. اگر کار تحقیقی انجام شود، کار را روشن‌تر می‌کند.

شنیدم بعضی از بخش‌ها این کار را انجام دادند. تعدادی گزارش به دستم رسیده و از خبرگزاری ایکنا تقاضا می‌کنم که یک فراتحلیل درباره پژوهش‌ها انجام و گزارش تحلیلی از وضعیت فرهنگی، دینی و اجتماعی ارائه شود. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخش نوجوان دفتر مقام معظم رهبری این کار را انجام داده‌اند و ما هم دو پژوهش داریم.

اگر فرض کنیم که تنوع شخصیت‌ها، سلایق، علایق، تفکرات و اعتقادات وجود دارد، میزان این تنوع به بررسی نیاز دارد. معاونت پرورشی و فرهنگی در این سال‌ها تلاش کرده است تا موقعیت‌های متنوعی را به وجود بیاورد تا شخصیت‌های متنوع بتوانند سهم خود را به دست بیاورند.

یک‌سری از موقعیت‌ها عمومی هستند؛ مانند کتاب و مسابقات فرهنگی و هنری که بچه‌ها با سلایق مختلف در این حوزه‌ها حضور می‌یابند. برای مثال در حوزه هنر، دانش‌آموزی که خیلی تفکرات مذهبی ندارد در مسابقات مرتبط با آن شرکت می‌کند. پس تمرکز ما باید بر توسعه موضوعات عمومی باشد که موضوعات مورد علاقه بچه‌هاست و تلاش می‌کنیم که موضوعات عمومی را گسترش دهیم. در تلاشیم تا مراکزی مانند دارالقرآن، بسیج دانش‌آموزی، سازمان دانش‌آموزی، اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان و هلال‌احمر را که رویکرد اختصاصی دارند، رویکردشان را عمومی‌تر کنیم. یعنی اگر چند کار اختصاصی برای بچه‌های ویژه دارند،‌ چند کار عمومی هم برای همه بچه‌ها داشته باشند.

نباید فریب حمایت جمعیتی را بخوریم که در چند کار خاص مانند بعضی از سرودها و نشست‌ها حضور می‌یابند، زیرا این به معنای از دست دادن جمعیت بزرگتری است که تنوع و سلایق مختلفی دارد. سازمان دانش‌آموزی در معاونت پرورشی و فرهنگی عهده‌دار این مباحث است و برنامه‌های عمومی‌تر و متنوع‌تری از بقیه بخش‌ها دارد.

ایکنا - تربیت جنسی یکی از دغدغه‌های اجتماعی است؛ چه برنامه‌هایی برای آموزش والدین و دانش‌آموزان اندیشیده شده است؟ 

هر موضوعی در نظام تعلیم و تربیت به معاونت پرورشی باز می‌گردد و معاونت پرورشی می‌تواند مدیریت کند و کارهای خیلی مهم و سنگین را با کمک شرکای خود، که در آموزش و پرورش و خارج از آن وجود دارند، پیش ببرد و به نتیجه برساند. در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به جای تربیت جنسی اصطلاح تربیت زیستی و بدنی به کار رفته است که شامل مسائل دیگر هم می‌شود. اکنون مدل روشنی نداریم که بتوانم از آن دفاع کنم و باید بر روی آن کار کنیم و این ضعف آموزش و پرورش و نظام تعلیم و تربیت است که هنوز مدل روشنی برای تربیت جنسی دانش‌آموزان ندارد.

مسئله تربیت مربی‌محور و نیز مربی اعم از پدر و مادر و مسئولان مدرسه است. به این معنا که مربی باید نقشی را که در تربیت جنسی ایفا کند از بقیه بیشتر است، زیرا کاملاً شخصی است، اما نتایج و اثرات اجتماعی دارد. شخص باید متوجه موضوعات باشد. وقتی که متوجه نباشد، اثرات اجتماعی و اخلاقی بسیاری را به وجود می‌آورد. این موضوع فردمحور و شخصی است. مربی در مقطع بسیار دقیق زمانی و با توجه به موقعیت فرد باید این مسئله را مطرح کند و شرح دهد و فرد را همراهی کند. در خانواده مادر برای دختران و پدر برای پسران نقشی اساسی دارند. من از انجمن اولیا و مربیان در این زمینه دفاع می‌کنم، زیرا آنها تعداد زیادی کتاب را از طریق اساتید بسیار قوی در اختیار والدین قرار داده‌اند اما مشخص نیست که به چه نحوی این کتاب‌ها به دست پدر و مادر می‌رسد که به آنها انگیزه مطالعه کتاب‌ها را بدهد.

ایکنا - سخن پایانی.

به دلیل اینکه در خبرگزاری قرآنی هستم علاقه‌مندم که ارادت و عشق خود را به محضر قرآن و قرآنیان بیان کنم. راه نجات در پیوستن همه انسان‌ها به قرآن است و رهبر عزیزمان در بسیاری از دیدارها به این مورد اشاره کرده‌اند. از آنجا که مردم از محتوا، مفاهیم و تربیت قرآنی دور هستند، به مشکلات سیاسی، اقتصادی و اخلاقی دچار می‌شوند. لذا کار خبرگزاری قرآنی بسیار باارزش و منشأ خیر و ارتباط بشریت با قرآن است و بهره‌مندی از این نعمت بزرگ را تبریک می‌گویم. گوارای وجودتان.

گفت‌وگو از سجاد محمدیان