تأکید قرآن بر وفای به عهد؛ هشداری به مسئولان که راحت وعده ندهند
آیه 34 سوره اسرا؛ «وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولًا» که در جایگاه سخنرانی مقام معظم رهبری در دیدار مسئولان نظام نصب شده بود در حقیقت در عرصه حکمرانی دینی هشدار بسیار مهمی به مسئولان است که به راحتی برای کسب رأی و رسیدن به موقعیت‌ها و مناصب مختلف به مردم وعده ندهند و جوانب شعارها و وعده‌های خود را لحاظ کرده و امکان عملیاتی شدن آنها را بررسی کنند.
به گزارش ایکنا در دیدار اخیر مسئولان و کارگزاران نظام با رهبر معظم انقلاب، عبارت نصب‌شده در جایگاه سخنرانی مقام معظم رهبری «وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولًا» (به عهد خود وفا کنید که از عهد سؤال می‌شود) بود که بخشی از آیه 34 سوره اسرا است.
متن کامل آیه: «وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّىٰ يَبْلُغَ أَشُدَّهُ ۚ وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ ۖ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولًا»
ترجمه آیه: «به مال یتیم تا زمانی که به سنّ بلوغ و رشدش برسد، جز به بهترین شیوه نزدیک نشوید؛ و به عهد و پیمان وفا کنید، زیرا [روز قیامت] درباره پیمان بازخواست خواهد شد.»
در تفسیر نمونه پیرامون این آیه آمده است که آیه، نخست به اهميت حفظ مال يتيمان پرداخته و با لحنى به آنچه در مورد عمل منافى عفت در آيات قبل گذشت مى‌گويد: به اموال يتيمان نزديک نشويد؛ و لا تقربوا مال اليتيم، و نه تنها اموال يتيمان را نخوريد بلكه حتى حريم آن را كاملا محترم بشماريد.
از آنجا كه ممكن است اين دستور دستاويزى گردد براى افراد ناآگاه كه تنها به جنبه‌هاى منفى مى‌نگرند و سبب شود كه اموال يتيمان را بدون سرپرست بگذارند و به دست حوادث بسپارند، لذا بلافاصله استثناء روشنى براى اين حكم ذكر كرده مى‌گويد: مگر به طريقى كه بهترين طرق است؛ الا بالتى هى احسن.
طبق اين تعبير جامع و رسا، هرگونه تصرفى در اموال يتيمان كه به منظور حفظ، اصلاح، تكثير و اضافه بوده باشد و جهات لازم براى پيشگيرى از هدر رفتن اين اموال در نظر گرفته شود مجاز است، بلكه خدمتى است آشكار به يتيمان كه قادر بر حفظ مصالح خويشتن نيستند. البته اين وضع تا زمانى ادامه دارد كه به حد رشد فكرى و اقتصادى برسد. آنگونه كه قرآن در ادامه آيه مورد بحث از آن ياد مى‌كند تا زمانى كه به حد قدرت برسد؛ حتى يبلغ اشده. اشد از ماده شد (بر وزن جد) به معنى گره محكم است، سپس توسعه‌يافته و به هرگونه استحكام جسمانى و روحانى گفته شده است و منظور از اشد در اينجا رسيدن به حد بلوغ است، ولى بلوغ جسمانى در اينجا كافى نيست بلكه بايد بلوغ فكرى و اقتصادى نيز باشد، به گونه‌اى كه يتيم بتواند اموال خود را حفظ و نگهدارى كند و انتخاب اين تعبير براى همين منظور است كه البته بايد از طريق آزمايش قطعى مشخص گردد.
آیه سپس به مسئله وفاى به عهد پرداخته مى‌گويد: به عهد خود وفا كنيد چرا كه از وفاى به عهد سؤال مى‌شود؛ و اوفوا بالعهد ان العهد كان مسئولا. بسيارى از روابط اجتماعى و خطوط نظام اقتصادى و مسائل سياسى همگى بر محور عهدها و پيمان‌ها دور مى‌زند كه اگر تزلزلى در آنها پيدا شود و سرمايه اعتماد از بين برود به زودى نظام اجتماع فرو مى‌ريزد و هرج و مرج وحشتناكى بر آن حاكم مى‌شود، به همين دليل در آيات قرآن تأكيد فراوان روى مسئله وفاى به عهد شده است. عهد و پيمان معنى وسيعى دارد كه هم شامل عهدهاى خصوصى در ميان افراد در رابطه با مسائل اقتصادى و كسب و كار و زناشویی و امثال آن مى‌گردد و هم شامل عهد و پيمان‌هایى كه در ميان ملت‌ها و حكومت‌ها برقرار مى‌گردد و از آن بالاتر شامل پيمان‌هاى الهى و رهبران آسمانى نسبت به امت‌ها و امت‌ها نسبت به آنها نيز مى‌شود.
علامه طباطبایی نیز در تفسیر المیزان در خصوص بخش اول آیه؛ و لا تقربوا مال اليتيم الا بالّتى هى احسن حتىّ يبلغ اشدّه، بیان می‌دارد: «اين آيه از خوردن مال يتيم نهى مى‌كند كه خود يكى از كبائرى است كه خداوند وعده آتش به مرتكبين آن داده و اگر به جاى نهى از خوردن آن از نزديک شدن به آن نهى كرد براى اين بود كه شدت حرمت آن را بفهماند، و معناى جمله (الا بالّتى هى احسن) اين است كه در صورتى كه تصرف در مال يتيم به نحوى باشد كه از تصرف نكردن بهتر باشد به اين معنا كه تصرف در آن به مصلحت يتيم و باعث زياد شدن مال باشد عيب ندارد و حرام نيست و بلوغ اشد در جمله (حتى يبلغ اشدّه) اوان و آغاز اين بلوغ و رشد است كه در اين هنگام حكم يتيمى از يتيم برداشته مى‌شود و ديگر او را يتيم نمى‌گويند، پس اينكه فرمود: نزديك مال يتيم نشويد تا بالغ شود به اين معنا است كه مال يتيم را حفظ كنيد تا بالغ شود و چون بالغ شد به دستش بسپاريد؛ به عبارت ديگر به اين معنا است كه نزديك مال يتيم مادام كه يتيم است نشويد.»
پیرامون بخش دوم آیه؛ و اوفوا بالعهد انّ العهد كان مسئولا، نیز در تفسیر المیزان آمده است که «مسئول در اينجا به معناى مسئول عنه است، يعنى از آن بازخواست مى‌شويد و اين از باب حذف و ايصالى است كه در كلام عرب جائز شمرده شده، بعضى هم گفته‌اند منظور اين است كه از خود (عهد) مى‌پرسند كه فلانى با تو چه معامله‌اى كرد، آن ديگرى چه كرد و... و همچنين، چون ممكن است عهد را كه يكى از اعمال است در روز قيامت مجسم سازند تا به له و يا عليه مردم گواهى دهد، يكى را شفاعت و با يكى مخاصمه كند.»
در مجموع می‌توان گفت براساس این آیه از نگاه اسلام به پيمان‌ها و عهدنامه‌ها، فردی و جمعی، با مسلمان و غیرمسلمان باید وفادار باشيم زیرا در خصوص آنها مورد بازخواست و سؤال پروردگار در روز قیامت قرار می‌گیریم و این امر نشانه حساسیت ویژه اسلام به مسئله وفای به عهد و مسئولیت‌پذیری است که به ویژه در عرصه حکمرانی دینی از اهمیت به سزایی برخوردار است.
در حقیقت این آیه درس و هشدار بسیار بزرگی به مسئولان است که به راحتی برای کسب رأی و رسیدن به موقعیت‌ها و مناصب مختلف به مردم وعده ندهند و جوانب شعارها و وعده‌های خود را لحاظ کرده و امکان عملیاتی شدن آنها را بررسی کنند که پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «سه چيز است كه ترک آن براى هيچكس جايز نيست: نيكى به پدر و مادر؛ مسلمان باشند يا كافر، وفاى به عهد با مسلمان يا كافر و اداى امانت به مسلمان يا كافر.» امیرالمؤمنین علی(ع) نیز در نامه 53 نهج‌البلاغه فرمودند: «هيچ‌يک از فرائض الهى همانند وفاى به عهد نيست كه مردم با همه خواسته‌هاى گوناگون و ديدگاه‌هاى مختلف، بيشتر بر آن اتّفاق نظر داشته باشند.»
انتهای پیام
