مبانی جهاد و مقاومت در قرآن کریم و فقه اسلامی

به گزارش خبرنگار ایکنا، وبینار «نقش مقاومت اسلامی در دفاع از اماکن مقدس شیعیان» امشب، چهارشنبه 10 دی‌ماه با حضور حجج اسلام والمسلمین ابوالحسن نواب، رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب، رضا رمضانی، دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت(ع)، مهدی فرمانیان، معاون پژوهشی دانشگاه ادیان و مذاهب، نبیل الحلباوی، تولیت بارگاه حضرت رقیه(س) در سوریه و مهندس نصر الشَمَری، معاون دبیرکل و سخنگوی جنبش النجباء عراق برگزار شد. در ادامه متن سخنان حجت‌الاسلام والمسلمین رضا رمضانی، دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت(ع) را می‌خوانید:

با توجه به اینکه این شخصیت آسمانی به معنای واقعی کلمه، یک شخصیت قرآنی و محور مقاومت و سیدشهدای مقاومت بوده است، مناسب است بحث مقاومت به صورت دقیق مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد. برخی به این دلیل که عدم تعمق با آیات جهاد دارند، به اسلام و حتی پیامبر اکرم نسبت جنگ‌طلبی و خشونت می‌دهند. بنده یکی از مقالاتی که کسی در وین نسبت به پیامبر اعظم نوشته بود را مطالعه کردم که چند نسبت به ایشان داده بودند؛ از جمله اینکه ایشان قدرت‌طلب و خشونت‌طلب است. حتی در گذشته برخی از علمای مسیحی تصریح می‌کردند که ویژگی دین ما محبت، اما ویژگی اسلام، خشونت و جنگ است.

آیات مربوط به جهاد کم نیست، بلکه حدود سیصد آیه درباره جهاد داریم و حتی 41 بار واژه جهاد آمده که 8 مورد مربوط به جهاد نیست، بلکه بقیه مربوط به آداب جهاد است که چون نتوانستند به خوبی آن را درک کنند، چنین سخنانی را بر زبان می‌رانند. در زمان پیامبر ،جنگ‌های زیادی رخ داده است و به همین دلیل می‌گویند که پیامبر جنگ و خشونت را ترویج می‌کنند، لذا ضرورت دارد این بحث به صورت دقیق مورد بررسی قرار گیرد، چراکه متأسفانه حتی روشنفکران تلقی دقیقی از این آیات نداشته‌ و گفته‌اند امروز بحث صلح در میان است، لذا باید این آیات کنار گذاشته شود.

با توجه به اینکه شهید سلیمانی را محور مقاومت می‌دانیم، لذا باید چنین موضوعی مورد بحث قرار گیرد که البته به دلیل فرصت کوتاه، امکان بررسی همه ابعاد نیست، ولی به صورت خلاصه به نکاتی در این زمینه اشاره می‌کنم. بسیار روشن است که همه انبیای الهی از آدم تا خاتم برای انتشار رحمت آمدند و در این زمینه هیچ تردیدی نیست. البته درخصوص خاتم پیامبران در قرآن بر این موضوع تأکید شده است. شروع آیات قرآن نیز با رحمان و رحیم است و به میزان زیادی نیز در مورد عفو و مغفرت الهی در قرآن تأکید شده است.

در طول تاریخ مشاهده می‌کنیم که جریانات معارض با جریان انبیا، به نام جریان استکبار وجود داشته است؛ از جمله در زمان حضرت موسی(ع)، فرعون وجود داشته‌اند و خود حضرت عیسی(ع) نیز در مقابل این زراندوزان و تزویرگران مقاومت می‌کنند. پیامبر اکرم در محیطی مبعوث شدند که آنان به هیچ چیزی پایبند نبودند و بحران‌های معنوی، اخلاقی و سیاسی جامعه را فرا گرفته و همه ملاک‌های انسانی وارونه شده بود. آن موقع گفته می‌شد حق با کسانی است که غالب شوند و به همین جهت، شاهد شکاف طبقاتی هستیم و برخی افراد بودند که ده‌ها نفر را به عنوان برده و کنیز داشتند.

از سوی دیگر عصبیت، قومی‌گری و جنگ‌های به واسطه عصبیت وجود داشت، اما پیامبر اکرم ندایی سر می‌دهد که محور صلح و امنیت عالمیان است که همان ندای الهی است. این باعث شد که اهل زر و زور و تزویر منافع خود را در خطر ببینند. تا زمانی‌که پیامبر در مکه بود، جنگی نبود، بلکه مقاومت وجود داشت و یاران پیامبر(ص) همانند یاسر و سمیه تحت فشار قرار داشتند و برخی نیز هجرت کردند، اما وقتی به مدینه می‌آید و دشمنان نقشه قتل پیامبر را می‌کشند و می‌خواهند دین را از بین ببرند، جنگ شروع می‌شود، لذا شروع کننده جنگ، دشمنان اسلام بودند، چراکه می‌خواستند بردگی ادامه پیدا کند و انسان‌ها به حریت و امنیت نرسند.

لذا آیات جهاد در مکه نازل نشد. اولین آیه 39 سوره حج است که اذن جهاد داده شد، چراکه انسان‌ها مظلوم واقع شده و مستضعف بودند. بنابراین اهداف جهاد در قرآن، آن چیزی نیست که جریان فرعونی، نمرودی و امروزه شیطان بزرگ به دنبال آن هستند. هدف این نبود که جنگ کنیم تا از ثروت دیگران استفاده، استیلاجویی، کشورگشایی، قهرمانی‌طلبی، استعمار، تحمیل عقیده، دعواهای شخصی، ثروت اندوزی و ایجاد رعب و وحشت کنیم، بلکه جهاد برای مقابله با خودکامگی، سلطه، و حاکمیت مستبد است.

سؤال این است که هدف جهاد امثال شهید سلیمانی چه بود؟ وقتی آیات و روایات را بررسی کنیم به نکات زیادی در این زمینه دست پیدا می‌کنیم و بر اساس این منبع قوی، برداشت‌ها از فلسفه وجودی جهاد و مقاومت روشن می‌شود. از جمله این موارد اعتلای کلمه اسلام، حاکمیت الهی در برابر خواهش‌های نفسانی و حفظ پایگاه‌های توحید است که در آیات 39 و 40 سوره حج به این مورد اشاره شده که اگر این مقاومت نبود، پایگاه‌های توحید از بین رفته بود. حفظ اموال، حفظ سرزمین و آبرو، نشان دادن قدرتمندی قوای نظامی مسلمانان، مقابله با حاکمیت استکباری، برپایی حق، حفظ عزت، تحقق عدالت، از دیگر اهداف جهاد است.

خداوند متعال در آیه 25 سوره حدید فرموده است: «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ ۖ وَأَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ ۚ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ؛ همانا ما پیمبران خود را با ادلّه و معجزات فرستادیم و با ایشان کتاب و میزان عدل نازل کردیم تا مردم به راستی و عدالت گرایند، و آهن (و دیگر فلزات) را که در آن هم سختی (جنگ و کارزار) و هم منافع بسیار بر مردم است (نیز برای حفظ عدالت) آفریدیم، و تا معلوم شود که خدا و رسلش را با ایمان قلبی که یاری خواهد کرد؟ (هر چند) که خدا بسیار قوی و مقتدر (و از یاری خلق بی‌نیاز) است» اینکه گفته می‌شود هدف جهاد تحقق عدالت است یعنی در هیچ گوشه‌ای از عالم نباید به کسی ظلم شود. بخش دیگری از جهاد و مقاومت برای مبارزه با طاغوت است، چراکه این جهاد و حرکت به سمت حق، مهم‌ترین هدف همه انبیای الهی است و همه آنها مأمور دعوت به سوی حق و توحید بوده‌اند. گاهی نیز جهاد و مقاومت برای رفع فتنه است. قرآن کریم تأکید دارد که فتنه وحدت جامعه بشری را از بین می‌برد و باعث می‌شود بشریت به حق و حقوق خود نرسد.

محو شرک و بت‌پرستی، مقابله با پیمان‌شکنان، اخراج دشمنان داخلی و خارجی، رهایی از ظلم و ستم ستمگران، برای نابودی باطل، مقابله با تعدی و تجاوز، از دیگر اهداف جهاد و مقاومت در قرآن کریم است؛ لذا وقتی این اهداف را در قرآن مطالعه می‌کنیم، چیزی همانند مقاومت برای سلطه، به بندگی کشاندن دیگران و ظلم و ستم قابل مشاهده نیست.

در برخی از آیات مشاهده می‌کنیم که در کنار ایمان به خدا به هجرت و در کنار هجرت به جهاد اشاره شده است و برای ارزشی بودن حرکت عظیم مقاومت گفته شده است که باید این جهاد و مقاومت در راه خدا باشد تا ما را به ماندگاری بودن آن ارجاع دهد. سردار شهید سلیمانی تفسیر صحیحی از مقاومت به جهانیان ارائه داد چراکه با افراط، بی‌عدالتی و سلطه بر جهانیان مقابله کرد و از هیچ ملامتی هم باکی نداشت و از کسی هراس نداشت.