چرا همه طلاب باید مکاسب و کفایه بخوانند / موانع تحول و کارآمدی در حوزه علمیه
استاد سطح عالی حوزه علمیه با طرح این سؤال که چرا همه طلاب باید مکاسب و کفایه بخوانند؟ گفت: بنده حاضرم با هر کسی مناظره کنم که با وجود اینکه کفایه و مکاسب جزء بهترین متون هستند، برای عموم طلاب مناسب نیستند و حتی مضرند.
در گذر زمان برای تداوم حیات و پویایی هر سازمان و نهادی، بازنگری، آسیب‌شناسی، تحول و روزآمدی ضروری است و حوزه‌های علمیه نیز از این قاعده مستثنا نیست. حوزه در طول تاریخ به عنوان مرکز آموزش و تعلیم و تربیت اسلامی مراحل متعددی را پشت سر نهاده و به پیشرفت‌ها و دستاوردهای زیادی دست یافته، اما همواره مانند هر مرکز علمی دیگر از آفات، نارسایی‌ها و کمبود‌ها مصون نبوده است و با توجه به سرعت روزافزون تحولات و ظهور مسائل و پدیده‌های نوین، لزوم تحول و اصلاح ساختارهای آموزشی، پژوهشی، روش‌شناختی، مسئله‌یابی، مدیریت و تبلیغ بیش از پیش مطرح است.
تحول در حوزه و پیگیری فقه اجتماعی و حکومتی همواره جزو مطالبات مهم رهبر انقلاب در سالیان اخیر بوده است. خبرگزاری ایکنا برای بررسی محورها و موانع این تحول به گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعباس هاشمی‌همدانی، استاد حوزه علمیه، پرداخته است. وی در این بررسی به برخی مسائل همچون آمار معتبر در حوزه برای مواجهه با معضلات اجتماعی، الزام همه طلاب به خواندن مکاسب و کفایه در هفت تا ده سال و کم‌توجهی به فقه حکومتی اشاره می‌کند. در ادامه متن این گفت‌وگو از نظر می‌گذرد؛
بیشتر بخوانید:
- سناریوهای حوزه پاسخگوی نیازهای متکثر اجتماعی نیست
- تحول حوزه در گرو گفت‌وگو با سلایق مختلف فکری
- تعارضی میان فقه سنتی و مدرن وجود ندارد
حجت‌الاسلام هاشمی‌همدانی در پاسخ به این پرسش که در سال‌های اخیر فقه اجتماعی و حکومتی مورد تأکید رهبر انقلاب بوده و هست، ولی با وجود تمام تلاش‌ها، سرعت شکل‌گیری گفتمان این موضوع در حوزه کم‌رنگ است. علت این مسئله چیست؟ گفت: یکی از نکات مهم این است که فقه حکومتی در حوزه جدی گرفته نمی‌شود؛ زیرا برخی معتقدند حوزه نباید در این عرصه دخالت کند، چراکه حوزه حکومتی خواهد شد؛ این اندیشه در گوشه‌وکنار حوزه وجود دارد؛ در حالی که نظامی با تئوری فقهی روی کار آمده و در وسط میدان است و حوزه باید کمک کند.
وی با بیان اینکه زمانی حکومت اسلامی نداشتیم و فقه ما به مکلفین به عنوان مکلف می‌نگریست و احکام شرعی او را تعیین تکلیف می‌کرد، ولی وقتی حکومت و نظام اسلامی داریم این مکلف، شهروند دستگاه حکومت است، اضافه کرد: همین نگاه به مکلف و فقه بسیاری از مسائل و احکام را دچار دگرگونی خواهد کرد؛ البته گاهی فقه‌الحکومه داریم و گاهی فقه حکومتی که با هم تفاوت دارد؛ فقه‌الحکومه احکام حکومت و وظایف حاکمیت را مشخص می‌کند، ولی فقه حکومتی دگرگونی در فقه حتی در باب صلاة، زکات، طهارت و ... است.
کفایه و مکاسب برای برخی طلاب مضر است
استاد حوزه علمیه درباره ارائه راهکار برای حضور اجتماعی بیشتر حوزه علمیه اظهار کرد: همان‌طور که بارها رهبر معظم انقلاب فرمودند، باید فقه، تفسیر، کلام و سایر رشته‌ها و به خصوص علوم جدید را کارآمد کنیم تا گره‌های جامعه باز شود؛ الان چون کارآمد نیست، تولید دانش به اندازه لازم نداریم؛ طلبه اگر به بهترین وجه هم کفایه و ... بخواند و آن را حفظ کند، خوب است، ولی تولید علم نیست. تحلیل، نقد و به‌روز کردن این داده‌ها تولید علم است که متأسفانه در حوزه نداریم. اینکه ملاک پیشرفت طلبه، امتحان فلان متن است چه توجیهی دارد؟ طلاب زیادی می‌شناسم که نذر و نیاز می‌کنند که در امتحان شفاهی و کتبی قبول شوند و حتی قربانی می‌دهند؛ این برای آنان موفقیت بزرگی است، در حالی که تولید دانش، نوآوری و تبدیل تفسیر، مکاسب، فقه و اصول به خوراک روز تولید علم محسوب می‌شود.
وی با بیان اینکه متأسفانه هم‌اکنون نیز بخش‌هایی در رساله‌های عملیه مراجع وجود دارد که مبتلابه جامعه نیست، افزود: اینکه اسلام برای موضوعاتی که ممکن است پیش بیاید و یا کمتر مبتلابه است، حکم دارد نشانه غنای فقه و دین است، ولی پرداخت به آن نباید در اولویت باشد، به گونه‌ای که مسائل با اولویت به حاشیه بروند. بنابراین در مباحث اجتماعی بهترین کار آن است که نظام تولیدمحور، مسئله‌محور، پژوهش‌محور و کارآمد تربیت کنیم.
هاشمی‌همدانی با ذکر اینکه رشته‌های تخصصی را باید از ابتدای طلبگی پیگیری کنیم، تصریح کرد: چرا طلبه بعد از 7 یا 10 سال باید وارد مباحث تخصصی شود؟ سه سال اول کافی است تا کلیات را یاد بگیرد و بعد وارد تخصص شود. حاضرم با هر کسی مناظره کنم که با وجود اینکه کفایه و مکاسب جزء بهترین متون هستند، ولی برای عموم طلاب مناسب نیستند و حتی مضرند؛ همه باید سراغ قرآن، کلام، روانشناسی، جامعه‌شناسی و اقتصادی که از متن دین برخاسته بروند.
سبک زندگی اسلامی تبیین نشده است
وی افزود: سخن از نظامات مختلفی مانند نظام اقتصادی و اجتماعی گفته می‌شود، ولی سخن واحدی وجود ندارد؛ برخی می‌گویند نظام فرهنگی، اقتصادی و ... در دین نداریم و برخی می‌گویند هست، ولی خروجی در حد انتظار نداریم. مسئله سبک زندگی که این همه شعار آن داده می‌شود چقدر تبیین شده است؟ اگر امروز غیرمسلمانی بخواهد مسلمان شود نخستین مرحله برای ورودش به اسلام چیست؟ پاسخ به این سؤال تعیین‌کننده سبک زندگی است. ابتدا باید چه کاری کند تا او را مسلم بدانیم، اساساً سلسله مراحل کدام است؟ این موضوع تدوین و نظام‌سازی نشده و نظام سبک زندگی نداریم. بنابراین در نظام‌سازی هم نیازمند تحول جدی هستیم و اگر نظام بین‌الملل، نظام فرهنگی و اجتماعی و ... لازم است، قطعاً حوزه باید با جدیت وارد شود.
وی با اشاره به نقش اجتماعی حوزه تصریح کرد: حقیقت این است که جوانان از دین فاصله گرفته‌اند؛ البته ممکن است کسانی این حرف را قبول نداشته باشند و دلایلی مانند حضور پرشور جوانان در اعتکاف، اربعین و .. را بیان کنند و آن را نشانه افزایش دینداری بدانند، ولی در واقعیت، در لایه‌های زیرین جامعه در مباحثی مانند صداقت، تعهد، رشوه، فساد و ... مشکلات زیادی داریم؛ حوزه چه مواجهه و سیاستی در برخورد با این پدیده‌ها دارد؟ امروز از آسمان و زمین تبلیغات بر ذهن جوانان و مردم می‌بارد تا اعتماد آنها به دین و نظام کمتر شود، ولی آیا آمار دقیقی از وضعیت دینداری مردم و وضعیت لایه‌های زیرین جامعه داریم؟
پشتوانه آماری برای جنگ فرهنگی نداریم
وی افزود: در همین بحث حجاب که مهمترین مسئله شرعی و اجتماعی امروز و به شعار سیاسی و انقلابی تبدیل شده است، چقدر آمارگیری داریم؟ مثلاً چند درصد به حجاب معتقدند؟ اگر معتقدند چند درصد به آن پایبند هستند و عمل می‌کنند؟ چند درصد اعتقاد ندارند و چرا معتقد نیستند؟ آیا مسلمان نیستند یا تحت تأثیر مسائلی از جمله مباحث سیاسی این اعتقاد را کنار گذاشته‌اند؟ یا مسلمانی که حجاب ندارد، چنددرصد به خاطر جهل، چنددرصد به خاطر مشکلات اقتصادی، تربیتی و چند درصد از روی لجاجت با من طلبه و حوزه است؟
هاشمی‌همدانی با تأکید بر اینکه چون آمار دقیقی نداریم نمی‌توانیم برنامه‌ریزی کنیم، اظهار کرد: در حوزه مرکز آمار داریم، ولی همه تمرکز آن بر این است که چند طلبه خانه ندارند، چند نفر مرتکب بداخلاقی و ... هستند؛ آماری از سطح جامعه و مخاطبان روحانیت و حوزه نداریم. آماری که وضعیت دیانت جامعه را رصد کند؛ در جنگ فرهنگی و به تعبیر رهبری در شبیخون، تهاجم و محاصره فرهنگی هستیم، ولی برنامه و سیاست حوزه در مواجهه چیست؟
وی با بیان اینکه میدان ندادن به جوانان توانمند یکی دیگر از مشکلات حوزه است، اضافه کرد: در حوزه جوانان توانمند و کاربلد وجود دارند، ولی به آنها میدان داده نمی‌شود؛ البته مدیرانی می‌خواهند این فضا را بشکنند، ولی باز آن طور که انتظار داریم به جوانان طلبه اعتماد نمی‌شود. این قدر مقام معظم رهبری بر جوان‌گرایی در همه ارکان کشور تأکید دارند، ولی چرا در حوزه تحقق نمی‌یابد؟ همچنین رسانه‌های ما هم عمدتاً با بدنه حوزه و استادان و دغدغه طلاب سروکار ندارند؛ سخنان و مصاحبه یک فرد در بدنه حوزه در کم‌مخاطب‌ترین بخش نشریه و خبرگزاری‌ها منتشر می‌شود، در حالی که ممکن است در سخنان طلبه راهکار و پیشنهاد زیادی باشد که در سخنان متولیان امور وجود ندارد.
انتهای پیام
