فیلم | فراز و فرودهای سینمای جنگ مقطعی است / ضرورت پرداخت هنرمندانه به ابعاد اجتماعی و فرهنگی دفاع مقدس

 

 

سؤال اساسی و مهمی پرسیدید و درباره این پرسش محققان، اساتید دانشگاه و صاحب‌نظران می‌توانند ساعت‌ها سخن برانند و بحث‌ها کنند، اما آنچه مربوط به من می‌شود و شاید برخی از دوستان همکار را این‌گونه توضیح می‌دهم. تلقی من به عنوان به فیلمساز این نیست که بخواهم مسائل را به حوزه سیاست‌گذاری اقتصادی و سیاسی مرتبط بدانم؛ بلکه معتقدم موضوع دفاع مقدس همانند رود خروشانی است که متعلق به ملت و یک حوزه تاریخی است که سال‌ها می‌تواند مورد بهره‌برداری در حوزه‌های مختلف فرهنگی و هنری قرار گیرد. حال اینکه چرا این موضوع کم‌رنگ شده و موضوعات دیگر اولویت پیدا کرده به نظرم هرگز از ارزش‌های دفاع مقدس کم نخواهد کرد.

 

در این زمینه چند نکته‌ مهم وجود دارد؛ باید به سمتی حرکت شود که در آن بلوغ بیشتری نسبت به این مضمون مهم احساس شود. آنچه در هشت سال دفاع مقدس ملت و تاریخ معاصر ایران و دوره تجربه شده عینی وجود دارد؛ مثل یک اکسیژنی و یک ذخیره ناب تمام نشدنی می‌ماند؛ که سالیان سال می‌توانیم از آن بهره‌مند باشیم. چون صاحب اصالت است این فراز و فرود‌های مقطعی در آن چندان جدی نیست، بی‌شک در سال‌های آینده جوانانی با جسارت، هوشمندی و خلاقیت بیشتر و چالاکی به این بخش از تاریخ وطن توجه خواهند کرد، البته این نکته را منکر نمی‌شوم که عدم حمایت‌های لازم روی این‌ سینما اثر می‌گذارد، همان‌گونه که روی دیگر عرصه‌های هنر هم تأثیر گذاشته است. در حوزه فرهنگ نیز شاهد ضعف‌های جدی هستیم. در حقیقت؛ آنچه به‌ عنوان آثار فرهنگی تبلور پیدا می‌کند برگرفته از وضعیت خود جامعه است.

نسبت به کار‌های همکارانم قضاوتی نمی‌کنم، هرچند تحلیل و موضع‌گیری‌های جدی خود را دارم. باید پذیرفت من نیز به عنوان یک فیلمساز ایرانی به‌ اندازه خودم در پیش آمدن شرایط موجود، شریک هستم.

درباره رسالت سینماگر می‌خواهم توضیحی دهم. وظیفه کارگردان تنها اکسپوز کردن (نمایش دادن) نیست، بلکه تحقیق، نوشتن و دیدن از دیگر فعالیت‌هایی است که او قادر است انجام دهد. بر همین مبنا به عقیده من «احمدرضا درویش» پس از رستاخیز کم‌کار نبوده، در این سال‌ها فیلم‌نامه‌ای با عنوان «درخشش» نوشته‌ام که به فتح خرمشهر می‌پردازد، ولی اگر منظورتان از کم‌کار بودن، فیلم‌سازی است، این امر مربوط به عهدی می‌شود که با فیلمی که یک نشانه معرفتی بزرگ است بسته‌ام، عهد من این بود؛ تا تکلیف «رستاخیر» مشخص نشود فیلمی نخواهم ساخت. درباره نحوه نمایش رستاخیز هم باید بگویم این کار برای نمایش در سینما ساخته شده نه اینکه بخواهم آن را در شبکه نمایش خانگی یا وی او دی‌ها به نمایش درآورم.

اساساً معارف و مفاهیم هر رویدادی متأثر از جامعه‌ای است که آن رویداد در آن اتفاق می‌افتد. در هشت سال جنگ تحمیلی امری به‌ عنوان پیروزی و شکست وجود ندارد. بگذارید این‌گونه توضیح دهم. فتح خرمشهر در فلسفه دفاع مقدس عمل به تکلیف است همین‌طور مقاومتی که مردم خرمشهر در برابر متجاوزان انجام دادند و در نهایت شهر هم تسلیم شد. حال کدام شکست یا پیروزی محسوب می‌شود؟ با این توضیح در جنگ پیروزی یا شکست معنا ندارد، البته پوسته ظاهری دفاع ما شبیه دیگر نبرد‌هایی است که در دنیا رخ داده است. در آن درگیری‌ها نیز مطمئناً جانفشانی وجود داشته، ولی جنس اتفاقی که در ایران رخ داد با آن‌ها متفاوت است، همان‌گونه که ترس از مرگ در جنگ‌مان با دیگر نبرد‌ها تفاوت دارد. نکته مهم در جنگ تحمیلی ایران و عراق، فلسفه جهادی بودن اقدام ایرانی‌ها بود، اینجا جنگ برای خداست؛ اگر فیلترها را بشناسیم اتفاقی نظیر «دیده‌بان» حاصل می‌شود. نکته‌ای که باید آن را جدی گرفت؛ اگر بتوانیم مفاهیم را به درستی باز کنیم متوجه می‌شویم چیزی به نام شکست یا پیروزی، کامیابی یا عدم کامیابی تعریف دیگری دارد؛ تعریف جنگ روشن است. هزینه دارد، ترس و خیلی چیزهای دیگر...

 

 

در «دیده‌بان» مفهوم تقدیر مقدر را می‌بینیم؛ انگار دستی در کار است تا فردی به موقعیت و فرجامی برسد. پس توصیه من این است باید به زبانی دست پیدا کنیم تا به آنچه در جنگ‌مان رخ‌ داده، برسیم، البته قبول دارم در مواقعی این‌گونه شرایط ایجاد می‌کرده که فیلم‌های تبلیغی با پروپاگاندا تولید شود. این اتفاق در همه دنیا نیز رخ داده، ولی هر اندازه که از جنگ فاصله می‌گیریم باید بتوانیم به معرفت نزدیک‌تر شویم.

 

همچنین، تنها جنبه جنگ اتفاقات نظامی نیست، بلکه جنگ ابعاد و اشکال گوناگون دارد. برای مثال؛ تأثیر جنگ بر نظام خانواده، مسائل اجتماعی و روان‌شناختی و فرهنگی جامعه بسیار حایز اهمیت است و انتظار می‌رود الهام‌بخش آثار متفاوتی در حوزه هنر هفتم باشد، امروز و پس از 40 سال از آغاز جنگی که به ایران تحمیل شد تأثیرات جنگ به لحاظ روحی و روانی همچنان در نظام خانواده‌های ایرانی قابل مشاهده است. وقتی می‌گوییم دفاع مقدس معدلی از اقدام یک ملت در مقابل رویدادی تاریخی حرف می‌زنیم. در این تعریف کلی نیز؛ تراژدی، پیروزی، حماسه و مرثیه به اندازه‌های مختلف وجود دارد، ولی این گوناگونی در سینمای دفاع مقدس وجود ندارد و همین امر نشان می‌دهد هنوز فاصله بسیار با آنچه باید باشد، داریم.

ارزیابی این موضوع برعهده تحلیل‌گران است، من به‌ عنوان کارگردان وقتی در موضوعی دخیل هستم، نمی‌توانم بگویم چه اتفاق در حال رخداد است. من باید فیلم بسازم و دیگران هم باید آن را نقد کنند. در حقیقت فیلم‌ساز موظف است به زبانی که از آن حرف زدیم نزدیک شود نه اینکه بخواهد نقش تحلیل‌گر را بازی کند.

 

 

در ادامه باید تأکید کنم این‌گونه نیست که فیلم خوبی در حوزه دفاع مقدس تولید نمی‌شود، چون کار‌هایی هستند که با کیفیت خوب در این ژانر روانه پرده می‌شوند. درباره فیلم‌های مورد علاقه‌ام هم باید بگویم همه آثار دفاع مقدسی را دوست دارم.
در حوزه وی او دی‌ها من در محافل شخصی نظر‌ها و نقد‌های بسیار تندی دارم، اما به خودم اجازه نمی‌دهم درباره کار فیلمسازان اظهارنظر کنم، ولی به مردم و کارشناسان باید این حق را داد تا عیوب را پیدا کنند.

 

 

در یک کلام باید بگویم؛ این انتظار که بخواهیم از جای خاصی به سینمای دفاع مقدس کمک شود و حامیان جدی و اصلی در این زمینه به وجود بیایند؛ به نظرم انتظاری عبث و بیهوده است، بلکه صاحبان اصلی سینمای ایران (هنرمندان) باید از این حوزه صیانت و حمایت کنند.