موسی شهبازی، کارشناس مسائل پولی و بانکی، در گفتوگو با ایکنا، درباره عملکرد بانکداری بدون ربا و بانکداری اسلامی در کشور در انطباق با اندیشههای حضرت امام خمینی(ره) اظهار کرد: در این زمینه چند نکته وجود دارد؛ نکته اول اینکه باید مروری بر اندیشههای حضرت امام(ره) در حوزه بانکداری داشته باشیم و روشن کنیم ایشان چه اهدافی در بیانات خود داشتهاند سپس وضعیت کنونی بانکداری در حوزه تقنین و اجرا را بررسی کنیم.
وی افزود: وقتی فرمایشات امام(ره) در زمینه بانکداری را بررسی میکنیم اولین دستوری که ایشان دادند موضوع زدودن ربا از بانکداری است که بنیانگذار انقلاب اسلامی بر اساس شریعت مطرح کردند. ربا یک حرام مُسَلَم و بسیار مضموم است که در آیات و روایات به شدت مورد نهی قرار گرفته است و کسی که وارد رباخواری میشود خداوند متعال در قرآن کریم با عتاب سنگینی در مورد وی سخن گفته و به عنوان کسی معرفی شده که با خدا و رسول وی سر جنگ دارد.
بیشتر بخوانید:
این کارشناس مسائل اقتصادی یادآور شد: آیات و روایات متعددی در مورد مذمت و فلسفه حرمت ربا مطرح شده و حضرت امام(ره) هم در چارچوب همین اندیشه اسلامی، اولین مطالبهای که میکنند این است که ربا را از نظام بانکی حذف کرده و بانکداری اسلامی را در جامعه اسلامی پیاده کنید.
وی گفت: اینکه آیا حضرت امام(ره) غیر از اینکه ربا نباید باشد معیار دیگری را برای بانک اسلامی مطرح کردهاند یا نه؟ پاسخ این است که شاخصهای دیگری هم وجود دارد که بنده به برخی از آنها اشاره میکنم. برای مثال در یک سخنرانی در جمع مسئولان حزب جمهوری اسلامی مورخ 14 فروردین 1361 که در جلد 16 صحیفه امام آمده است، میفرمایند: «بانکهای ما باید توجه داشته باشند که بانک، بانک اسلامی است امروز، نه بانک زمان رضاشاه و محمدرضاشاه. بانکها باید به فکر این مطلب باشند که مطالب خودشان را با اسلام تطبیق دهند و همه جا اینطور باید باشد» اینجا میتوانیم شاخصی را از اندیشه امام خمینی(ره) استخراج کنیم که همانا اسلامی بودن بانک است.
شهبازی بیان کرد: پس مشخصه دومی که در فرمایشات حضرت امام(ره) وجود دارد اسلامی بودن بانک است که خودش بحثی تفصیلی و جدی است که اسلامی بودن به چه معناست؟ اسلامی بودن از نگاه ایشان شاخصهای مختلفی دارد و آنچه به وضوح میدرخشد بحث عدالت است که در جای جای بیانات و منویات بنیانگذار انقلاب اسلامی در مورد آن بحث شده است.
وی ادامه داد: ایشان در جمع هیئت مؤسس بانک اسلامی در تاریخ 1 خرداد 1358 میفرمایند: «من توفیق شما را از خدا میخواهم که در این راه با صداقت و نیات صادقه عمل کنید چنانچه هر کاری که با نیات صادقه باشد به نتیجه میرسد. امیدوارم توفیق پیدا کنید که بانک شما بانک اول باشد و سایر بانکها که بر مبنای خلاف و فساد است از بین بروند. یا بهرهها از بین برود تا همه اسلامی شوند آن وقت شما هم یکی از آنها. اگر اسلامی شدند آنها هم بمانند وگرنه بالاخره اگر اسلامی نشوند باید برچیده شوند»
این کارشناس مسائل اقتصادی تأکید کرد: ایشان در سخنرانی در جمع کارکنان بانک صادرات ایران در 21 فروردین 1358 میفرمایند: «در این مملکت که طاغوت سالیان طولانی در آن زندگی کرده است و مردم را به یک مردم غیر صحیح متحول کرده بود، باید همه به انسانهای اسلامی و الهی تبدیل شوند که در اسلام، انسان الهی خیانت نخواهد کرد و به شرق و غرب توجه نخواهد کرد. باید این بانکهایی که در ایران وجود دارد از صورت طاغوتی به صورت اسلامی تغییر پیدا کنند. من از اینکه شما بنا بر این مطلب گذاشتید که صورت طاغوتی را به صورت اسلامی متحول کرده و بانک اسلامی در سراسر کشور تأسیس کنید متشکرم لیکن منتظرم که ببینم عمل چیست؟ آیا در عمل هم همینطور است و اموری که سابق انجام میگرفت باز انجام میگیرد یا خیر تحول در محتوا است؟ ما به اسم خیلی کار نداریم با محتوا کار داریم محتوا باید اسلامی شود.» بنابراین شاخصه بعدی این است که آنچه در عمل و عرصه اجرا اتفاق میافتد باید اسلامی باشد. واقعیت این است که به آنچه ایشان فرمودند عمل نشده است.
وی درباره اینکه ما در کجای این شاخصها و معیارها هستیم گفت: درباره شاخص اول که ربا نباید باشد واقعیت این است که در سال 1362 با تصویب قانون عملیات بانکی بدون ربا به لحاظ ظاهری و قانونی این مسئله یک گام مثبت بود و به لحاظ قانونی، ربوی بودن ظاهری بانکداری را حذف کردیم و بنای این قانون این بود که آنچه بانک انجام میدهد مبتنی بر قرض ربوی نباشد بلکه بر اساس عقود شرعی باشد. البته قرار بود بعد از پنج سال این قانون بازنگری شود اما رفته رفته دیدیم که با مقرراتی که بعداً تصویب شد از آنچه که قانون در زمینه ربوی نبودن مد نظر داشت فاصله گرفته شد و شبهات ربوی بودن در بخشنامهها جدی شد.
شهبازی تصریح کرد: برای مثال در زمینه عقود مشارکتی به سمتی رفتیم که بسیاری از فقها رسماً اعلام کردند که این شکل از عقد مشارکتی، ربوی و صوری است و زیادهای که بانک میگیرد اشکال دارد. لذا به مرور زمان از چارچوب بانکداری بدون ربا فاصله گرفتیم. دلیلش هم این است که هم در قانون ایراداتی از نظر مکانیزمهای اجرایی وجود داشت و هم اینکه این موضوع در بانک مرکزی جدی گرفته نشد و تحولات لازم صورت نگرفت و اکنون شبهه ربوی بودن در قراردادها جدی است.
وی ادامه داد: در مورد شاخص دوم که بحث اسلامی و عادلانه بودن بانکداری بود واقعیت این است که اسلامی بودن فقط زدودن ربا نیست چراکه اساساً شریعت اسلامی اهداف و مقاصدی دارد که در صدر آن آرمانها و اهداف، عدالت است. واقعیت این است که توفیق ما در زمینه سایر ابعاد بانکداری به مراتب کمتر از حذف ربا بود. اساساً در مقوله عدالت تلاشی هم نکردیم. مهمترین وجهی که در زمینه عدالت میتوان گفت مقوله تخصیص منابع است اما عدالت در کیفیت تخصیص منابع را به هیچ وجه مشاهده نمیکنیم.
این کارشناس پولی و بانکی تأکید کرد: متأسفانه بسیاری از بانکها تسهیلات کلانی بدون ارزیابی جدی ارائه دادند و معوق هم شدند و این خلاف قاعده عدالت است. اکنون تسهیلات کلان سر جای خود و در راستای تولید نیست. در مورد اینکه بانکها باید در عرصه عمل ربا را حذف کنند هم توفیق کمی حاصل شده است چراکه بسیاری این شبهه را دارند که آنچه در عمل اتفاق میافتد با آنچه در قوانین و مقررات وجود دارد مطابقت ندارد.
وی افزود: تحقق بانکداری مبتنی بر بیانات حضرت امام(ره) سازوکارهای سیستمی و نظاممندی لازم دارد. باید بررسی کنیم هدف ما چیست و آنچه الان از نظر قوانین و عملکرد بانکداری مشاهده میکنیم در چه وضعیتی است و در نهایت آسیبشناسی کنیم که چرا به آن اهداف نرسیدیم. این آسیبشناسی بسیار اهمیت دارد و ناگزیریم به سمت نظارت کارآمد برویم.
شهبازی در پایان گفت: در واقع برای تحقق بانکداری اسلامی لوازمی از قبیل نظارت، محور قرار گرفتن شریعت، اعتقاد و التزام عملی مدیران بانکی به مباحث اسلامی، آموزش بانکداری اسلامی و تغییر سازوکارهای تخصیص منابع ضرورت دارد. امیدواریم تلاشهایی که برای اصلاح نظام بانکی صورت گرفته در مجلس جدید با همگرایی و وفاق نسبی به سرانجام برسد تا گامهایی را در راستای اهداف بانکداری در بیانات حضرت امام(ره) برداریم.
انتهای پیام