نبض تئاتر این روزها کند می‌زدند / مقابله با یک چالش جدی

مجید کاظم‌زاده، کارگردان و نمایشنامه‌نویس تئاتر در گفت‌‌وگو با ایکنا با بیان اینکه نادیده گرفتن سرگرمی در تئاتر سبب از میان رفتن این هنر می‌شود اظهار کرد: نمی‌توان تئاتر را صرفاً هنر فاخر نامید و از بعد سرگرمی آن غفلت کرد زیرا ذات هنر با سرگرمی پیوند خورده است و اگر این ویژگی را از هنر سلب کنیم دسته‌بندی مخاطبان را محدود کرده‌ایم، اما نکته مهم اینجاست، سرگرمی با چه تعریفی باید به مخاطب عرضه شود.

وی افزود: ممکن است در مباحث زیبایی شناسی عده‌ای صرفاً آثار کمدی را سرگرم‌کننده بدانند، ولی این تعریف ممکن است تنها درباره بخشی از مخاطبان صدق کند به همین جهت، سرگرمی باید هدف‌گذاری شده باشد و مخاطب بتواند در میان آثار سلیقه‌اش را شناسایی کند.

 

مزیت تئاتر

این نمایشنامه‌نویس درباره مزیت‌های تئاتر بر دیگر اشکال هنر به ویژه سینما گفت: بزرگترین امتیاز تئاتر ارتباط مستقیم با مخاطبانش است و دیگر انواع هنری این ویژگی را ندارند و تئاتر همانند آیینه‌ای پیش روی تماشاگر است و زمانی‌که نمایشی روی صحنه می‌رود تماشاگر با یک محصول ناب آشنا می‌‌شود، اما در سینما ممکن است یک فیلم در صد‌ها سالن نمایش داده شود و به همین دلیل تئاتر با سایر اشکال هنری قابل مقایسه نیست.

 

چارچوب شخصیت‌پردازی در تئاتر

نمایشنامه‌نویس «ماه در چاه» در پاسخ به این سؤال که آیا تئاتر این ظرفیت را دارد تا همانند سینما مبلغ و اشاعه‌دهنده آموزه‌های دینی باشد، بیان کرد: من به عنوان نویسنده در تمامی آثارم به این نکته توجه کرده‌ام زیرا در شخصیت‌پردازی مباحث اعتقادی یکی از نکات مهم نگارش داستان است.  نویسنده باید باور‌های اعتقادی کاراکترهایش آشنا باشد تا بتواند آن را به درستی به تماشاگر عرضه کند. این نگرش مختص تئاتر در ایران نیست بلکه در سایر کشورها هم به این نکته توجه می‌شود و شخصیت‌پردازی‌ها در این چارچوب انجام می‌شود. 

وی ادامه زد: هم اکنون در حال کارگردانی نمایشی با عنوان «پسر» هستم. این نمایش برگرفته از یک نمایشنامه خارجی است که قبلاً در فرانسه و آمریکا نیز روی صحنه رفته است. موضوع این قصه خودکشی در برخی خانواده‌های غربی است، اما داستان به ریشه‌های اعتقادی افراد هم می‌پردازد و مصداق‌های دینی در این اثر به خوبی مشاهده می‌شود. 

کارگردان نمایش «عبور از مه» با بیان این‌که جشنواره‌های موضوعی و دینی در کشورمان گاهی شکل محفلی دارند، گفت: فستیوال‌هایی که تحت عنوان‌های دینی و مذهبی برگزار می‌شوند، صرفاً برگزاری یک رویداد را نشان می‌دهند، و آثاری که در این جشنواره‌ها حتی موفق به کسب جایزه نیز می‌شوند، راهی به صحنه نخواهند داشت. این شیوه نه تنها تأثیری ندارد، بلکه هدر دادن هزینه است، چون در این حوزه‌ها یک متولی واحد وجود ندارد، بلکه هر نهاد و بخشی می‌خواهد تعریف و الگوی خاص خود را از دین ارائه دهد، بنابراین موفقیتی حاصل نمی‌شود و این پراکندگی مخاطب را از ذات واقعی موضوعات دینی در تئاتر دور می‌کند. بهترین مثال در این زمینه نمایش‌هایی است که با محوریت دفاع مقدس روی صحنه می‌رود. این آثار عموماً در هفته دفاع مقدس اجرا می‌شوند، اما در دیگر ایام سال هیچ اثری از آن‌ها نیست.

کاظم‌زاده درباره معضلات رایج در تئاتر چنین توضیح داد: شورایی به عنوان نظارت بر نمایش در تئاتر وجود دارد که آثار را بررسی و بازنگری می‌کنند، آن‌ها می‌گویند چه بخش‌هایی از اثر باید حذف یا اصلاح شود اما متأسفانه این گروه دائماً در حال تغییر‌اند و به همین جهت نظرات هم متغیر‌اند و هنرمند نمی‌داند اثرش را باید بر چه مبنایی بنویسید یا در چه چارچوبی کار کند که رضایت‌بخش باشد. 

نویسنده نمایشنامه دفاع مقدسی «حیاط خلوت» متذکر شد: در برخی مواقع تصمیمات این گروه حرفه‌ای و در راستای ارتقای هنر تئاتر نیست و تنها سبب ایجاد سانسور می‌شوند و همین مسئله آسیبی جدی برای هنرهای نمایش است زیرا اجازه اندیشیدن را از نویسنده می‌گیرد و او را در دام کلیشه می‌اندازد.

 

وی اضافه کرد: کمتر از تئاتر حمایت‌های دولتی صورت می‌‌گیرند و یکی از چالش‌های جدی تئاتر دستمزد بازیگران است و اگر قرار باشد که از هنرمندان چهره در یک اثر استفاده کنید، هزینه‌های آن فراوان خواهد بود و کارگردان چاره‌ای جز انتخاب بازیگران گمنام ندارد. 

این کارگردان تئاتر تأکید کرد: متأسفانه عمدتاً برای تئاتر تبلیغ نمی‌شود و اگر نگاهی به بیلبوردهای تبلیغاتی داشته باشید، تنها به آثار سینمایی اختصاص دارند. 

وی در پاسخ به اینکه چرا در تئاتر مراکز نظیر فارابی وجود ندارد تا حامی تئاتر باشد، چنین توضیح داد: تا به امروز نزدیک به ۷۵ اثر روی صحنه برده‌ام، اما به یاد ندارم در یکی از این آثار نهاد یا سازمانی از ما حمایت کرده باشند، در حالی که در سینما نهادی گوناگون به اشکال مختلف از تولیدات حمایت می‌کنند و این کمبود کاملاً در تئاتر حس می‌شود و باید برای آن تدبیری اندیشید.