مردم مطالبه‌گر شفافیت مسئولان باشند/ مصلحت‌سنجی‌های غلط در برخورد با مسئولان متخلف
گروه حوزه‌های علمیه ــ مناظره «نقش شفافیت در کارآمدی مجلس شورای اسلامی» برگزار و در آن ضمن برشمردن موانع شفافیت در نظام سیاسی ایران، تصریح شد که مردم و رسانه‌ها باید به مطالبه‌گری عادت داده شوند، همچنین در برخورد با مسئولان متخلف در هر سطحی به بهانه حفظ نظام، هیچ مسامحه‌ای صورت نگیرد.
به گزارش ایکنا، مناظره «نقش شفافیت در کارآمدی مجلس شورای اسلامی» امروز، هشتم دی‌ماه، با حضور دو تن از صاحب‌نظران و استادان حوزه و دانشگاه، حجج اسلام کریم خانمحمدی، مدیر گروه مطالعات فرهنگی و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم(ع) و سیدمحمدحسین هاشمیان، سرپرست اداره کل رصد و مطالعات راهبردی دفتر تبلیغات اسلامی، در خبرگزاری رسا در قم برگزار شد.
در ابتدای این نشست، علیرضا استادیان، دبیر علمی این مناظره، با اشاره به اهمیت شفافیت در مجلس گفت: مجلس قرار است خانه ملت باشد و ملت هم باید محرم مردم باشند و از آنچه در صحن مجلس مانند سفرهای خارج از کشور و مباحث مالی و طرح‌ها و ... می‌گذرد، مطلع باشند.
وی همچنین تأکید کرد: اهمیت این بحث زمانی مضاعف می‌شود که شفافیت با مباحث ارزشی مانند عدالت و پرهیز از فساد مرتبط است.
قسم به مقدسات برای رهایی از استدلال
در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین کریم خانمحمدی با اشاره به فرمایش امام علی(ع) اظهار کرد: حضرت می‌فرمایند: عاقل زمانی که سخن می‌گوید به دنبال آن استدلال می‌آورد ولی احمق، چون توقع دارد بدون دلیل، مخاطب حرف او را بپذیرد به مقدسات چنگ می‌زند و قسم یاد می‌کند. بر اساس این روایت، دو جامعه عقل‌محور و احساس‌محور وجود دارد و طرفدار جامعه عقل‌محور هستیم.
وی با بیان اینکه امام علی(ع) همیشه خود را در معرض سؤالات دیگران قرار می‌داد، تصریح کرد: بنابراین اگر بخواهیم تعریفی از شفافیت بر این مبنا ارائه کنیم به معنای در معرض دید بودن تصمیمات یک مسئول به نحوی که امور حوزه عمومی که دخیل در سرنوشت مردم است، خصوصی نشود؛ یعنی هرگاه مردم خواستند باید بتوانند مبنای تصمیم یک نماینده و یا حاکم را بشنوند و بدانند.
شفافیت باید از ابتدای کاندیداتوری
مدیر گروه مطالعات فرهنگی و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم(ع) افزود: اگر نماینده و حاکم بگوید شما رأی داده‌اید و تصمیم من به شما ربطی ندارد، خودش آغاز دیکتاتوری است ولو اینکه فرد با رأی مردم انتخاب شده است؛ بنابراین معتقدم شفافیت باید از ابتدای کاندیداتوری آغاز شود و تا پایان خدمت فرد ادامه یابد؛ همه کسانی که در نظام مسئول می‌پذیرند باید به تمام معنا مسئول باشند؛ همه آزادند حرف بزنند، ولی وقتی حرف زدند باید پای حرفشان بایستند و رفتارشان «بزن در رو» نباشد.
وی با اشاره به مؤلفه‌های شفافیت در یک حکومت افزود: یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های شفافیت قانونگرایی است، یعنی اگر قانونی مصوب شد همه از رأس حکومت تا پائین باید به آن عمل کنند؛ مثلاً پیامبر(ص) و امام علی(ع) در برابر قانون با مردم یکسان بودند، لذا اگر نماز واجب است پیامبر(ص) هم مانند همه مسلمین باید نماز بخواند.
رفتار خلاف مشی امام علی(ع)
خانمحمدی با بیان اینکه دومین مؤلفه شفافیت پاسخگویی حاکم است، اظهار کرد: حاکم باید خودش را در معرض سؤال قرار دهد نه اینکه عده‌ای خبرنگار را جمع کنند و قبل از اینکه چیزی بپرسند باید ببینند چه سؤالی قرار است مطرح کند و گاهی به او خط‌دهی کنند؛ این رویه بر خلاف مشی امام علی(ع) است که فرمودند: «سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی».
مدیرگروه مطالعات فرهنگی و ارتباطات دانشگاه باقر العلوم(ع) عدالت را از دیگر مؤلفه‌ها برشمرد و گفت: عدالت وقتی برقرار می‌شود که مثلاً اگر فردی اعم از رئیس‌جمهور، وزیر، وکیل و ... در نظام اسلامی دزدی کرد، باید محاکمه شود و تفاوتی بین او و مردم عادی نباشد؛ همچنین از دیگر مؤلفه‌های شفافیت، حذف رانت‌خواری است، زیرا هر جا رانتی باشد، رانت‌خواری هم هست؛ البته جبران آری، ولی رانت نه؛ مثلاً اگر پدری از یک خانواده شهید شده باید خلأ او را برای آن خانواده جبران کنیم، ولی امتیاز نباید باشد، شبیه رفتاری که خلفا داشتند.
مردم مطالبه‌گر باشند
خانمحمدی با بیان اینکه مطالبه‌گری و مشارکت‌جویی از دیگر مؤلفه‌های شفافیت است، تصریح کرد: باید مردم را عادت بدهیم تا از وزیر و نماینده سؤال کنند؛ زیرا اگر مردم مطالبه‌گر نباشند قدرت و میل به استبداد دارد؛ باید این موضوع گفتمان شود، در غیر این صورت انسان‌ها ذاتاً میل به عدم پاسخگویی دارند.
وی با بیان اینکه نماینده باید مصونیت داشته باشد، بیان کرد: نباید گروه فشاری وجود داشته باشد که نماینده را در برخی موضع‌گیری‌ها تحت فشار قرار دهد؛ یعنی باید مصونیت داشته باشد، ولی اگر نماینده‌ای و یا وزیری دزدی و تخلف کرد، باید همانند بقیه مردم با او برخورد و دستش قطع شود.
مدیر گروه مطالعات فرهنگی و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم(ع) با اشاره به اهمیت اثربخشی شفافیت افزود: رسانه‌ها باید از افراد شفاف استقبال بیشتری کنند؛ کسی که از بیان عقایدش نمی‌ترسد و شجاعت دارد؛ همچنین مؤلفه دیگر، عمومیت شفافیت برای همه نهادهاست؛ یعنی اگر مجلس شفاف باشد، ولی دولت شفاف نباشد، این شدنی نیست؛ زیرا نظام یک سیستم از عناصر مختلف است؛ اگر مجلس شفاف باشد، ولی شورای نگهبان شفاف نباشد، باز هم شفافیت شدنی نیست.
رد صلاحیت‌ها شفاف شود
وی اظهار کرد: عده‌ای از سوی شورای نگهبان رد صلاحیت می‌شوند و چون شفافیت نیست با افتخار از رد صلاحیت خود سخن می‌گویند؛ در حالی که اگر دلیل رد صلاحیت بیان شود فرد نمی‌تواند از این خلأ، سوءاستفاده کند همچنین تبیین شرح وظیفه از دیگر مؤلفه‌هاست؛ یعنی وقتی مردم از نماینده مجلس، امور اجرایی را مطالبه کنند نماینده گرایش به سمت دروغ گفتن برای کسب رأی پیدا می‌کند.
مؤلفه‌های حمکرانی خوب
سپس حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدحسین هاشمیان با بیان اینکه دو گفتمان دینی و مدرن سکولار در حوزه حکمرانی داریم، گفت: در دیدگاه مدرن، آخرین گفتمان در حوزه حکومت، حکمرانی خوب است که مبتنی بر تجربه مدرنیته است. ادعای حکومت‌های لیبرالیستی در دوگانه عدالت و آزادی، غلبه آزادی بوده است، ولی در گفتمان‌های مقابل مانند سوسیالیستی عمدتاً بر عدالت تاکید داشته‌اند.
وی افزود: حکمرانی خوب سعی کرده تا فارغ از مناقشات ایدئولوژیک، هشت شاخص برای حکمرانی خوب بر مبنای عملگرایانه(نه فلسفی و نظری) ذکر کند که یکی از این‌ها شفافیت است.
سرپرست اداره کل رصد و مطالعات راهبردی دفتر تبلیغات اسلامی مشارکت، قانونگرایی، پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری، اثربخشی و کارآمدی با اقل منابع، عدالت و مساوات را از مؤلفه‌های حکمرانی خوب برشمرد و تصریح کرد: ما هم به عنوان حکومت اسلامی به عدالت، مشارکت و شفافیت معتقدیم، ولی مبنای قانونگرایی و تدوین قانون و عدالت و مساوات از منظر دین با حکومت مدرن متفاوت است؛ در حکومت مدرن بهترین قانون، قانونی است که تأمین مصلحت عمومی کند، ولی ما آن را در چارچوب مصلحت دینی می‌بینیم.
وی با بیان اینکه غایت حکومت از منظر دینی و غیر دینی تفاوت زیادی دارد، افزود: دوگانه اصلی در حکومت دینی، «امام و امت» و این دوگانه در حکومت‌های غیردینی، «دولت و ملت» است؛ در حکومت غیردینی گفته می‌شود که ما نباید مسئولان را خادم مردم بدانیم؛ زیرا در نزد آنان منافع فردی و حزبی بر منافع مردمی غلبه دارد و قدرت کسب می‌کنند تا به منفعت برسند؛ بنابراین باید سازوکاری چیده شود که شفافیت و پاسخگویی به صراحت وجود داشته باشد و این سازوکارها را هم تا حدود خوبی ایجاد کرده‌اند.
هاشمیان با اشاره به شیشه‌ای شدن سیستم‌های حکومتی مدرن که منجر به شفافیت بیشتر است، تصریح کرد: شفافیت از منظر دینی اهمیت مضاعفی می‌یابد؛ هدف ما هم از شفافیت، پاسخگویی است تا مسئولان به وعده‌های خودشان عمل کنند، ولی ما در سطح بالاتر معتقد به سازوکار درونی و تربیتی هستیم؛ اولاً ما باید در برابر خدا مسئول باشیم و او را حاضر و ناظر ببینیم و بعد در برابر مردم مسئولیم؛ ما مناسبات سیاسی را سکولار نمی‌بینیم، لذا تربیت دینی را نباید در این مناسبات نادیده بگیریم.
هاشمیان با بیان اینکه در گفتمان مدرن در تعارض افکار عمومی با حکم خدا، افکار عمومی در اولویت است، بیان کرد: ولی در گفتمان اسلامی حکم خدا بر افکار عمومی ارجح است؛ زیرا نظام ما در این چارچوب ایجاد شده و وظایف رهبری، مجلس و ... هم بر این مبنا درست شده؛ بنابراین در تعارض میان پاسخگویی در برابر مردم و حدود الهی، الزاماً نمی‌توانیم تابع مردم باشیم.
مصلحت‌سنجی‌های غلط در عدم اعلام دارایی مسئولان
وی با بیان اینکه سازوکار شفافیت در غرب انجام شده و اشکالی ندارد، ما هم از آن استفاده کنیم، بیان کرد: البته معتقدم باید این سازوکار با تعریف خاص خود صورت بگیرد؛ زیرا گاهی شفافیت مثلاً در جنگ، ممکن است به ضرر نظام باشد و اطلاعات طبقه‌بندی شده به دست دشمن بیفتد، البته یکی از مواردی که بد و ضعیف عمل کرده‌ایم، بحث اموال و زندگی شخصی مسئولان است که باید شفاف باشد، ولی به آن عمل نشده است؟ عمل به این قانون باعث رفع شبهه و .. می‌شود، ولی برخی مصلت سنجی‌های نادرست و غلط در این عرصه گار را به اینجا رسانده است، در حالی که آن را که حساب پاک است از محاسبه چه باک است.
وی با بیان اینکه آرای نمایندگان به طرح‌ها و لوایح و رأی آنان به وزرا باید شفاف و روشن باشد، چون الان ما خبر نداریم در یک استان نماینده ما در طول 4 سال چه عملکردی داشته است، افزود: باید میزان حضور نماینده در مجلس، آرای وی به وزرا و طرح‌ها و ... شفاف باشد؛ امروز سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی مردم آسیب زیادی از این ناحیه دیده که باید سریع سراغ شفافیت برویم، ولی در برخی حوزه‌های امنیتی هم باید مراقب باشیم.
در ادامه این مناظره، حجت‌الاسلام خانمحمدی در بخش دوم سخنانش با بیان اینکه قبول داریم مبانی ما با غرب فرق دارد ولی به معنای نداشتن تکنیک‌های مشابه نیست، بیان کرد: شفافیت یک تکنیک برای جمکرانی خوب است؛ سیاستمداران غربی مبنا را بر خداباوری نگذاشته‌اند گرچه ممکن است، افرادی خداباور هم باشند، ولی تکنیک‌هایی بری کاهش تخلفات دارند که ما هم باید استفاده کنیم. مثلاً آزادی بیان چون هیچ کس آزادی عمل ندارد، یعنی کسی می‌تواند بگوید چراغ قرمز خوب نیست، ولی نمی‌تواند از آن عبور کند، همان طور که در غرب محترم است، برای ما هم محترم باشد.
مدیر گروه مطالعات فرهنگی و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم(ع) با بیان اینکه ما هم قبول داریم که رأی اکثریت حقیقت‌آور نیست و مسئول ابتدا باید در برابر خدا و بعد مردم پاسخگو باشد، افزود: اتفاقاً دین‌دار بودن سبب می‌شود، ضمانت اجرا برای قوانین بیشتر باشد؛ یعنی حتی اوج شفافیت این است که در تعارض رأی مردم با حکم الهی، نماینده شجاع بگوید من بر خلاف رأی اکثریت مردم معتقدم که قانون خدا بر نظر مردم ارجح است؛ لذا ایرادی ندارد کسی به صورت شفاف همین رأی دینی خود را بیان کند.
دیانت مسئول منافاتی با نظارت بر او ندارد
خانمحمدی با بیان اینکه اعتماد به دیانت یک فرد منافاتی با شفافیت و نظارت ندارد، زیرا افراد متدین هم امکان انحراف دارند با طرح این سؤال که چرا تاکنون به سمت شفافیت نرفته‌ایم، تصریح کرد: سابقه و ذهنیت تاریخی یکی از موانع است؛ در ایران گرایش به مخفی‌کاری رایج است و نظریه توطئه هم برجسته است؛ زیرا به لحاظ تاریخی ما مورد ظلم و ستم کشورهای مختلف قرار گرفته‌ایم و بدبینی مزمن به بیگانگان و حتی به حاکمیت داریم، زیرا سلاطین و خوانین ما هم به مردم ظلم کرده‌اند.
وی با بیان اینکه نگاه از بالا به پایین و نگاه درجه دوم به مردم از دیگر موانع است، لذا فرد مسئول خودش را بالاتر از مردم می‌داند، افزود: تحلیل غلط از مجاری اطلاعات دشمن از دیگر موانع است؛ این مسئله سبب شده تا اگر مثلاً بخواهیم از نهادی اطلاعات بگیریم با مشکل مواجه می‌شویم، در حالی که اطلاعات در سایت رسمی آن نهاد و اداره آنان هست.
خانمحمدی با بیان اینکه نبود احزاب شناسنامه‌دار از دیگر موانع شفافیت است، اظهار کرد: باید به کسانی که مجوز حزب می‌خواهند بدهیم، ولی باید شناسنامه داشته باشند تا نتوانند زیر حرف خود بزنند. همچنین تنزل جایگاه مجلس از دیگر موانع است، زیرا اگر دولت‌ها قوانین را سرسری بگیرند، هرج و مرج می‌شود.
وی با بیان اینکه بده بستان‌های سیاسی و عدم برخورد جدی با خطاکاران از دیگر موانع شفافیت بوده است، بیان کرد: از تعبیر امام(ره) مبنی بر اینکه حفظ نظام از اوجب واجبات است، برداشت خوبی نداشته‌ایم؛ اگر مراد از سخن ایشان، حفظ ساختار یعنی نماینده‌ها و دولت است، ما آن را قبول نداریم؛ زیرا مراد امام(ره) حفظ نظام برای تحقق احکام الهی است؛ هدف نظام اسلامی عدالت و اجرای احکام دین است وگرنه اگر دین فدای منافع ما باشد نگاه ماکیاولیستی خواهد بود.
برداشت نادرست از تعبیر امام(ره)
وی با بیان اینکه ما به بهانه حفظ نظام با متخلفان برخورد جدی نداریم، تصریح کرد: این نگاه سبب شده تا با وزیر و رئیس‌جمهور و نماینده و امام جمعه متخلف در دوره مسئولیتشان برخورد نکنیم؛ این سبب می‌شود تا این تلقی ایجاد شود که قانون برای مردم است نه مسئولان. معتقدم عیب نظام، ماست‌مالی کردن است، نه برخورد با متخلف؛ لذا وقتی برادر رئیس‌جمهور و دختر وزیر محاکمه شود باعث اصلاح بدبینی مردم به نظام خواهد شد.
همچنین حجت‌الاسلام هاشمیان در نوبت دوم سخنانش با اشاره به موانع شفافیت در دو بخش اقتصادی و سیاسی بر اشاره به کژکارکردهای تحزب‌گرایی تأکید و تصریح کرد: خود تحزب در برخی مواقع نه تنها شفافیت‌آفرین نیست، بلکه مانع شفافیت است؛ همچنین ارتباطات سیاسی در خیلی از موارد زمینه‌ساز مخفی کاری است.
وی با بیان اینکه ساختارهای اقتصادی ما از موانع است، افزود: مثلاً برای گرفتن مالیات عادلانه، باید به حساب شخصی افراد دسترسی وجود داشته باشد و این کنترل در حوزه اموال مسئولان باید شدیدتر باشد.
اخلاق رسانه‌ای؛ عاملی برای رواج شفافیت
استاد حوزه با بیان اینکه اصحاب رسانه و مردم باید زمینه را برای ایجاد شفافیت فراهم کنند، افزود: برخورد حرفه‌ای و اخلاقی رسانه‌ها در بهادادن به کارگزار شفاف همچنین افزایش سواد رسانه‌ای مردم برای ایجاد شفافیت خیلی لازم است تا افراد شفاف از شفاف‌سازی در هراس نباشند. چون برخی مواقع شاهدیم مسئولی صادقانه مطلبی را برای مردم می‌گوید، ولی رفتار غیراخلاقی رسانه‌ها عرصه را برای او تنگ می‌کند.
انتهای پیام
