طرح دانش‌های جدید در حوزه مطالعات قرآنی ما را از محدودیت‌های سنتی فرا می‌برد
گروه اندیشه: دبیر علمی همایش «قرآن و معرفت‌شناسی» در مورد این همایش گفت: این که ما بیاییم و مباحث معرفت‌شناسی و حتی دانش‌های جدید را به صورت گسترده در حوزه مطالعات قرآنی مطرح کنیم این یک جریان خیلی مبارکی است و می‌تواند از محدودیت‌های سنتی فراتر برود.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا قائمی‌نیا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در همایش «قرآن و معرفت‌شناسی» که صبح امروز دوشنبه، پنجم آبان‌ماه، با حضور برخی از اساتید و صاحب‌نظران و مسئولان و اعضای هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در دانشکده ادبیات دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد به بیان نکاتی در باب موضوع همایش پرداخت.
دبیر علمی همایش «قرآن و معرفت‌شناسی» با اشاره به عمومی لحاظ شدن موضوع همایش و این که عنوان معرفت‌شناسی در این همایش شامل هرمنوتیک و زبان‌شناسی و معناشناسی هم شده است، گفت: ما تلاشی را انجام دادیم و مقالات فراوانی در طی دو سال به ما رسید، اما به دلیل یان که این حوزه حوزه جدیدی است و در زمینه آن کار کم شده است، بسیاری از آن‌ها قابلیت عرضه در همایش نداشت و یک تعداد خاصی از مقالات با فرآیند خاصی مورد توجه و ارزیابی قرار گرفت و تعدادی از آن‌ها تحت عنوان قرآن و معرفت‌شناسی منتشر شد.
قائمی‌نیا برگزاری این همایش را استارت یک حوزه پژوهشی دانست و گفت: ما امیدواریم بتوانیم این کار را توسعه بدهیم و با توجه به این که یک سری مقالات انگلیسی هم به دست ما رسیده است، اگر توفیق یار باشد شاید بتوانیم در حوزه معرفت‌شناسی و قرآن یک همایش گسترده و بین‌المللی را برگزار کنیم. اما در هر صورت این حوزه کاملاً جدید است و کار خیلی به دشواری جلو رفته است.
وی در ادامه به بیان نکاتی ناظر به سخنان دیگر سخنرانان پرداخت و با اشاره به مسئله فهم عامه از قرآن، گفت: قرآن برای عموم مردم نازل شده است اما این دلیل نمی‌شود که ما هر فهمی را که هر کسی به اندازه سطح معرفتی خودش در مواجهه با قرآن داشته است معتبر بدانیم و به این قضیه دعوت کنیم.
نباید خود را مقید به تنزل قرآن کنیم
قائمی‌نیا ادامه داد: ما نباید آن کلام نبی اسلام(ص) را که فرموده است «نحن معاشر الانبیاء نکلم الناس علی قدر عقولهم» به این معنا بگیریم که پیامبر(ص) خود را مکلف می‌داند که سطح پایین صحبت کند. پیامبر(ص) کلامی می‌گوید که هر کسی به اندازه عقل خود از آن استفاده می‌کند و به قول علامه طباطبایی این کلام ناظر به کیفیت است نه به کمیت؛ و کیفیت خاصی دارد. کلام خدا و کلام نبی که آیینه کلام خداست در واقع کش‌سان و انعطاف‌پذیر است؛ لذا فیلسوف می‌تواند مطلب پیچیده‌ای را از ان برداشت کند و عوام هم می‌تواند مطلبی در حد خودشان برداشت کنند.
وی افزود: ماهیچ وقت نمی‌توانیم خودمان را مقید کنیم که قرآن را تنزل بدهیم، با این استدلال که قرآن مخاطبش مردم عادی‌اند و بگوئیم که حتماً مطالبی که از قرآن استفاده می‌شود باید سطح پایین باشد. قرآن برای هر کسی مطلبی دارد فراخور عقل طرف مقابل و بالاخره او را بی‌بهره نمی‌گذارد. تا غواص چه کسی باشد و چه استفاده‌ای بتواند از قرآن و آیات الهی داشته باشد.
واکنش به سخنان یحیی یثربی
دبیر علمی همایش قرآن و معرفت‌شناسی در واکنش به سخنان یحیی یثربی که یکی دیگر از سخنرانان این همایش بود، گفت: ماجرای غرب و کلیسا نیاز به تحلیل دارد. از نظر خود من این ماجراها دو جنبه دارد و ما نباید صرفاً این گونه ببینیم که در غرب عقلانیت رشد کرد و کلیسا شکست خورد. این چیزی است که برای ما تکرار شده است در حالی که همه ماجرا این نیست.
عقلانیت غربی را با عقلانیت اسلامی خلط نکنیم
قائمی‌نیا عنوان کرد: به نظر من این یک خلط است که فکر کنیم عقلانیتی که در غرب رشد کرده است، همان عقلانیتی است که در اسلام هست و اسلام می‌خواهد بر آن تأکید کند. این عقلانیت یک تیغ دولبه است که از یک طرف با کلیسا مواجه شد و از یک طرف با هر نوع تفکر وحیانی مخالفت ورزید. آن عقلانیتی که در غرب رشد کرد خودبنیاد است و نه برای عقل جای می‌گذارد، نه برای شهود و نه برای وحی؛ برای هیچ چیزی که فراتر از عقل روزمره بشر می‌رود جایگاهی قائل نیست؛ لذا عقلانیت غربی را باید در بستر خودش فهمید.
توضیحی در باب نزاع کلیسا و گالیله/ چرا امروز حق را به کلیسا نمی‌دهیم؟
وی در مورد تقابل و مخالفت کلیسا با عقلانیت و علم نیز با اشاره به ماجرای نزاع کلیسا و گالیله، گفت: نباید این طور دید که گالیله الگوی خورشید مکزی را نقد کرد و کلیسا شکست خورد. کلیسا هم برای خودش دفاعیاتی داشته است. رورتی در این زمینه مطلبی دارد که البته نمی‌خواهم آن را تأیید کنم اما بر اساس دیدگاه خود می‌گوید که گذشتگان ما در مواجهه کلیسا با گالیله حق را به گالیله دادند و چه دلیلی دارد که ما حق را به کلیسا ندهیم؟
وی در تشریح این سخن رورتی بیان کرد: در این جا مسئله مسئله گزاره‌های علمی نیست، چون اگر مسئله گزاره‌های علمی باشد شما می‌توانید به تجربه بپردازید. این جا مسئله، مسئله تحلیل فلسفی این گزاره‌هاست و این که ما چه فلسفه‌ای را می‌پذیریم. خب ارباب کلیسا مثل بلارمین و دیگران در مواجهه با گالیله ابزارانگاری را مطرح کردند و گفتند که کتاب مقدس حقیقت را می‌گوید و علم هم حقیقت را می‌گوید، اما به دلیل این که کتاب مقدس کتابی است که از جانب خدا نازل شده است و با زبان بدون استعاره سخن می‌گوید شما زبان علم را زبان ابزاری بگیرید ولی زبان کتاب مقدس را زبان حقیقت بگیرید.
وی افزود: مسئله این است که ما در مقابل دیدگاهی که معتقد است عقلانیت بر کلیسا پیروز شد امروز در فلسفه علم دیدگاه‌هایی را داریم که می‌گوید: هم زبان کتاب مقدس را استعاری بگیرید و هم زبان علم را.
اگر نظریه‌های علمی را مورد باخوانی فلسفی قرار ندهیم دچار سطحی‌اندیشی می‌شویم
وی با هشدار نسبت به کج‌فهمی در مورد ماجرای نزاع کلیسا و گالیله و ماجراهایی که در غرب اتفاق می‌افتد، گفت: اگر ما علم جدید و عقلانیت جدید را مورد بازخوانی فلسفی قرار ندهیم و در پرتو دیدگاه‌هایی که بعدا مطرح شده است به مسئله نگاه نکنیم دچار یک سطحی‌نگری می‌شویم.
قائمی‌نیا با بازگشت به موضوع همایش، گفت: این که ما بیاییم و مباحث معرفت‌شناسی و حتی دانش‌های جدید را به صورت گسترده در حوزه مطالعات قرآنی مطرح کنیم این یک جریان خیلی مبارکی است و می‌تواند از محدودیت‌های سنتی فراتر برود.
وی بیان کرد: ما هیچ گاه نظرمان این نیست که به نگاه‌هایی که در گذشته مطرح شده است محدود باشیم و به همین خاطر معرفت‌شناسی جدید را مد نظر قرار می‌دهیم؛ هر چند معتقدیم که در برخی از موارد ایده‌هایی که در معرفت‌شناسی جدید مطرح شده است به یک معنا سر سازگاری با نگاه دینی و قرآن را ندارد؛ ولی خب غرب و تفکر غربی را نباید به صورت سیاه و سفید ببینیم. آن جا مجموعه‌ای از آراء مطرح است و می‌توانید هم مبانی و مبادی متناسب با تفکر دینی پیدا کنید و هم مبانی و مبادی مخالف تفکر دینی. این بستر مناسبی است که ما بتوانیم مباحث فلسفی و مباحث قرآنی و مباحث علوم اسلامی را به صورت مفصل مطرح کنیم.
