مناظرههای امام رضا(ع) نمایانگر حقانیت اسلام است
محمدتقی جعفری افقهای جدیدی در معرفت دینی گشوده است و منطق عقلانی اسلامی و سنت و شیوه پیامبر (ص) در رهگذر مناظرات، جانی دوباره گرفته و ظرفیت تحمل و تامل در دیدگاه مخالف آموزش داده شده و در نهایت حقانیت دین محمدی در آن به اثبات رسیده است.
به گزارش ایکنا از لرستان، دنیای امروز به دنیای رسانه شهرت دارد و از آن به دهکده جهانی تعبیر میشود به طوریکه هر برنامهای بدون پیوست رسانهای و گفتمانسازی محکوم به شکست است.
اگر در یک نگاه اجمالی به مسائل روز دنیا بپردازیم بیشتر به حقیقت تاثیرگذاری رسانه در جریانسازی پی خواهیم برد. به عنوان مثال در وقایع سال ۱۴۰۱ و عملیات براندازی دشمن، رسانه در خط مقدم این میدان نقشآفرینی کرد و با سناریوهای مختلف و روایتهای دروغ، اذهان عمومی را هدف قرار داد و فارغ از بر هم زدن نظم عمومی و شهادت تعدادی از نیروهای امنیتی و هموطنان بیگناه، در پی آن خسارات جبرانناپذیری به سرمایه اجتماعی وارد شد که همچنان ادامه دارد.
با توجه به اینکه سیره معصومین(ع) همواره الگویی بیبدیل در رفتار سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بوده است و دراینبین سیرهی امام رضا(ع) به دلیل شرایط خاص دوران امامت ایشان که شاید شبیهترین شرایط به دنیای امروز از حیث موقعیت سیاسی و فرهنگی (شبههافکنی و تردید در مسائل دینی، شکاف بین امام و جامعه، فرقههای ضاله و ...) است میتواند افقی روشن پیش روی حاکمان و تصمیمگیران نظام از منظر گفتمان و رسانه ترسیم نماید؛ لذا در این نوشتار سعی شده است، اهداف و سبک مناظره و گفتگو در سیرهی رضوی تبیین و تحلیل شود و به عنوان یک الگو در جامعه اسلامی امروز مورد بهرهبرداری قرار گیرد.
در ﻟﻐﺘﻨﺎﻣه دﻫﺨﺪا واژه «ﻣﻨﺎﻇﺮه» ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﻈﺮ ﻛﺮدن، ﻓﻜﺮ ﻛﺮدن در ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﻣﺎﻫﻴﺖ ﭼﻴﺰی و ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺤﺚ ﻛﺮدن اﺳﺖ. واژهای ﻋﺮﺑی ﻛﻪ فارﺳی آن، ﻫﻢوﻳـﮋاری ﻳﻌﻨی ﺑﺎ ﻫﻢ گفتوگو ﻛﺮدن اﺳﺖ (loghatnameh.org).
«ﻣﻨﺎﻇﺮه» ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﺼﻴﺮت از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺴﺘﺪل وﺳﺎﻳﻞ در ﻧﺴﺒﺖ واﻗﻌﻪ ﻣﻴـﺎن دو ﭼﻴﺰ از ﺑﺮای اﻇﻬﺎر ﺻﻮاب و ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺑﺼﻴﺮت ﻗﻴﺪ ﻣیﺷـﻮد. ﻣﻨـﺎﻇﺮه ﻛـﺮدن، ﻣﺒﺎﺣﺜـﻪ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻛﺮدن و ﺑﺤﺚ و گفتوگوﺳﺖ.
ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻋﺒﺎرت از ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺘﺨﺎﺻﻤﺎن در اﺛﺒﺎت ﻧﻈﺮ ﺧﻮد درﺑﺎره حکمی از اﺣﻜﺎم و نسبتی از ﻧﺴﺒﺖﻫﺎ ﺑﺮای اﻇﻬﺎر و روﺷﻦ ﻛﺮدن ﺣـﻖ و ﺻﻮاب و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺤﺚ ﺑﺎﺷﺪ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻴﻪ و اﻳﺮاد ﻧﻈﻴﺮ ﺑﺎﻟﻨﻈﻴﺮ و ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﻟﻤﻘﺎﺑﻞ و آن ﻳﺎ ﻣﺄﺧﻮذ از ﻧﻈﻴﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ از ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـی ﺗﻮﺟـﻪ ﻧﻔـﺲ اﺳﺖ در ﻣﻌﻘﻮﻻت ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨی ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ اﺳﺖ (loghatnameh.org).
از ﻧﻈﺮ اصطلاحی، ﻣﻨﺎﻇﺮه نوعی گفتوگو و ﻣﻜﺎﻟﻤﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن دو ﻃـﺮف گفتوگو میﻛﻮﺷﻨﺪ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮی از اﺻﻮل ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪﺷﺪه ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ، دﻳﺪﮔﺎه و ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را اﺛﺒﺎت و ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺎﻃﻞ ﻃﺮف را آﺷﻜﺎر ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ وجهی ﻛﻪ وی ﻧﺘﻮاﻧﺪ آن را اﻧﻜﺎر ﻛﻨﺪ.
اﻳﻦ اﻣﺮ به درستی در ﻣﻨﺎﻇﺮهﻫﺎی اﻣﺎم رضا(ع) ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ادﻳﺎن و ﻓرق دﻳﮕﺮ اسلامی آﺷﻜﺎر اﺳﺖ. دوران ﺣﻴﺎت اﻣﺎم رﺿﺎ(ع)، دوران ﻧﺸﺎط علمی، ﺗﻀﺎرب آرا و دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎ ﻣﻴﺎن ﻓﺮق ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن درون اﺳﻼم و ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ارﺗﺒﺎطﻫﺎی فرهنگی ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﺖ. ﻣﺄﻣﻮن، ﺧﻠﻴﻔه عباسی، ﻫﻢ ﺑﺎ درﺧﻮاﺳﺖ از روﻣﻴﺎن ﺑﺮای ارﺳﺎل آﺛﺎر ﻓﻼﺳﻔه یونانی و اﻣﺮ ﺑـﻪ ﺗﺮﺟﻤه آﻧﻬﺎ، ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﻀﺎی ﻧﻘﺪ و گفتوگو ﻛﻤﻚ ﻛﺮد؛ ﭼﻪ از ﺣﻴﺚ گفتوگوی درون تمدنی و ﭼﻪ ارﺗﺒﺎط ﺟﻬﺎن اﺳﻼم ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻠﻞ.
ازجمله ویژگیهای ﻣﻨﺎﻇﺮهﻫﺎی اﻣﺎم رﺿﺎ(ع) «ﺧﻄﺎب ﺗﻮأم ﺑﺎ ﻋﻘﻞ، دﻳﻦ و ﺗﺤﺮﻳﻚ وﺟﺪان، رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻨﻄﻖ ﺻﻮاب، ﻧﻈﻢ منطقی در ﮔﻔﺘﺎر، ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮای ﭘﻴﺎم ﮔﻮﻳﻨﺪه، رﻋﺎﻳﺖ ﺣﺪ ﺳﺨﻦ و ﭘﺮﻫﻴﺰ از درازﮔﻮیی، ﺣﺎﺷﻴﻪروی و ﻣﺴﺘﻨﺪﮔﻮیی اﺳﺖ».
یکی از فرآیندهای علمی که از جانب امام باقر(ع) و امام صادق (ع) پایهریزی شد گفتمان و بازتولید علم بود که در عصر امام رضا(ع) تحولات سریع و جهش علمی و فرهنگی به رویکردی نو و ابتکاری را نمایان میکرد که جز با پاسخگویی به شبهات انحرافآمیز در عرصه مسائل درون دینی و نیز تقابل با اختلافات بروندینی میسر نمیشد که هر دو مورد نیازمند آگاهی و بینش کافی و وافی بود. حضرت در عرصه شبهات دینی نیز با تدبیری لازم و وقوف بر علوم مختلف سایر ملل، صاحبان ادیان دیگر را در برابر حجیت دلایل اسلام نسبت به سایر دینها به نمایش میگذارد و بهترین شیوه برای اثبات این حقانیت مناظره و در منظر عام و در معرض داوری قرار گرفتن عقاید دو طرف است.
مناظرات امام رضا(ع)، بنا بر نظر علامه محمدتقی جعفری افقهای جدیدی در معرفت دینی گشوده است و منطق عقلانی اسلامی و سنت و شیوه پیامبر (ص) در رهگذر مناظرات، جانی دوباره گرفته و ظرفیت تحمل و تامل در دیدگاه مخالف آموزش داده شده و در نهایت حقانیت دین محمدی در آن به اثبات رسیده است.
یکی از ویژگیهای ﺷﺎﺧﺺ ﻋﺼﺮ اﻣﺎم رﺿﺎ(ع) ﺗﻜﺜﺮ در ﻓﻜﺮ، ﻋﻘﻴﺪه و ﻣﺬﻫﺐ ﻣﻴﺎن داﻧﺸﻤﻨﺪان و حتی ﻋﻮام اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهای از اﻳﻦ اﺧﺘﻼفﻫﺎ در ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺧﻠﻔﺎی ﻋﺒﺎسی ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻣﺄﻣﻮن رﻳﺸﻪ داﺷﺖ.
ﺷﻜﻞﮔﻴﺮی و رﺷﺪ ﻧﻬﻀﺖ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺄﻣﻮن، ﮔﺴﺘﺮش بیﺳﺎبقه سرزمینﻫﺎی اسلامی، ورود اﻓـﺮاد تازهمسلمان، ﻃﺮح ﺳﺆالﻫﺎ و ﺷﺒﻬﻪها و ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ ﻣﺮدم از ﻣﻌﺎرف ﺣﻘﻴقی اﺳـﻼم ﺑـﻪدﻟﻴﻞ ﺟﻨﺎﻳﺖﻫﺎی ﻋﺒﺎﺳﻴﺎن ﺑﺮ اﺋﻤﻪ(ع) ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺴﺘﺮش اﻧﺤﺮافﻫﺎ، اﻟﺘﻘﺎط و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﺎﻃﻞ در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺪ.
اﮔﺮﭼﻪ ﻧمیﺗﻮان اﻫﺪاف ﺳﻴﺎسی را از اﻳﻦ اﻗﺪام ﻣﺄﻣﻮن از ﻧﻈﺮ دور داﺷﺖ، اﻣﺎ به هر ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧمیﺗﻮان ﻣﻨﻜﺮ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻼش ﻣﺄﻣﻮن ﺑﺮای ﺣﻀﻮر اﻣﺎم رﺿﺎ(ع) در ﻣﻨﺎﻇﺮهﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺳﺎﻳر فرق و ﻣسالک درون اﺳﻼم و ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑـﺎ ﻧماﻳﻨﺪﮔﺎن ﺳﺎﻳﺮ ادﻳﺎن، ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳبی را ﻓﺮاﻫﻢ آورد ﺗﺎ بعد ﻋﻠمی اﻣﺎﻣﺖ اﻣﺎم رﺿﺎ(ع) ﺑﺮﺧﻼف اﻧﺘﻈﺎر و ﻫدف مأﻣﻮن، آﺷﻜﺎرﺗﺮ ﺷﻮد و ﺷﻬﺮت و ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ اﻣﺎم رﺿﺎ(ع) اﺑﻌﺎد ﺟﻬﺎنی ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﮕﻴﺮد.
اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن وﺳﺎﻳﻞ ارﺗﺒﺎطی آن زﻣﺎن، ﻣﺎﻧﻊ از آن میشد ﻛـﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻮﻓﻴﻖ اﻣﺎم رﺿﺎ(ع) ﻓﺮاﮔﻴﺮﺗﺮ و ﭘﺎﻳﺪارﺗﺮ ﺷﻮد؛ اﻣﺎ ﺣﻀﻮر ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻓﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ در درﺑﺎر ﻣﺄﻣﻮن ﻛـﻪ ﻣﺤﻞ ﺑﺮﮔﺰاری ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮهﻫﺎ ﺑﻮد، ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺰﻟﺖ اﻣﺎم(ع) را ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪ ذﺧﻴﺮه الهی و ﻣﻌﺪن ﻋﻠﻢ الهی اﺛﺒﺎت ﻛﺮد.
اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻣﺠﺎﻫﺪت علمی اﻣﺎم رﺿﺎ(ع) را در ﻧﺸﺮ ﻣﻌﺎرف و اﺻﻼحﻫﺎی ﻓﻜﺮی و اﻋﺘﻘﺎدی دﺳﺘﻪﺑﻨﺪی ﻛﻨﻴﻢ، ﺑﺎ اندکی ﺗﺴﺎﻫﻞ میﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑگوﻳﻴﻢ ﻛـﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ عقیدتی اﻣﺎم رضا(ع) ﭘﻴﺶ از دوران وﻻﻳﺘﻌﻬﺪی ﺑﺮ ﻣﺤﻮر رد ﺷﺒﻬﻪﻫﺎ، رﻓﻊ اﺧﺘﻼفﻫﺎی دروندینی و اﺷﺎعه ﻣﻌﺎرف ﻣﻜﺘﺐ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ(ع) و ﺗﺸﻴﻊ ﺳﺎمان ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد. اﻣﺎ نگاهی به ﻣﻨﺎﻇﺮهﻫﺎی ﺣﻀﺮت ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻏﻴﺮﻣﺴﻠﻤﺎن در دوره وﻻﻳﺘﻌﻬﺪی اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را روﺷﻦ میﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎی ﺟﺎﻳﮕﺎه وﻻﻳﺘﻌﻬﺪی و ﻧﻴﺰ ﺷﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤـﺎعی- ﺳﻴﺎﺳـی آن دوران، ﺷﺎﺧﺼه دﻓﺎع از اﺳﻼم در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻜﺎﺗﺐ و ﻣﺬاﻫﺐ اﻧﺤﺮافی و اﻟﺘﻘﺎطی ﺑﺴـﻴﺎر ﭘﺮرﻧﮓ ﺑﻮده اﺳت.
اﻟﺒﺘﻪ علامه مجلسی ﻣﻨﺎﻇﺮهﻫﺎی اﻣﺎم(ع) در ﺑﺼﺮه را ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ادﻳﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺒﻞ از ﻋﺰﻳﻤﺖ اﻣﺎم به سوی ﺧﺮاﺳﺎن داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ.
نکته ﻣﻬﻢ و درﺧﻮر ﺗﻮﺟﻪ اﻳﻨﻜﻪ در ﻣﻨﺎﻇﺮهﻫﺎی اﻣﺎم رﺿﺎ(ع) ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺳﺎﻳﺮ ادﻳﺎن ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ اﺳﻼم و رد ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن، ﻳﻬﻮدﻳﺎن و زرﺗﺸﺘﻴﺎن، اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻛﺘﺎبﻫﺎی ﻣﻘﺪس آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻨﺎد میﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ. اﻳﻦ گفتوگوﻫﺎی اﻧﺘﻘﺎدی در ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﻴﺎت اﺋﻤﻪ(ع) ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺣﺠﻢ و ﺑﺎ اﻳﻦ دﻗﺖ بیﻧﻈﻴﺮ اﺳﺖ، میﺗﻮاﻧﺪ اﻟﻬﺎمﺑﺨﺶ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺳﺎﻳﺮ ادﻳﺎن و آﻳﻴﻦﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ و البته در گفتمان رسانهای جمهوری اسلامی نیز مورد استفاده قرار گیرد.
ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ، اﻣﺎم ﻫﺸﺘﻢ در ﻣﻮاردی ﻛﻪ اﻣﻜﺎن اﻗﺎﻣه ادﻟه نقلی و اﺳﺘﻨﺎد ﺑـﻪ آﻳﻪﻫﺎ و ﻛﺘﺎبﻫﺎی آﺳﻤﺎنی ﻣﻘﺒﻮل دﻳﮕﺮ ادﻳﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ، ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺑﻪ ادﻟه عقلی و منطقی (بدون ﺗﺄﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮی از ﻓﻠﺴﻔه یونانی) میﺷﺪﻧﺪ و اﺑﻌﺎد دﻳﮕﺮی از خرد ﻧﺎب را ﺑﺮای اﻗﻨﺎع ﻃﺮفﻫﺎی ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻧﺸﺎن میدادﻧﺪ.
میﺗﻮان ﮔﻔﺖ «ﻫﺪف از ﻣﻨﺎﻇﺮهﻫﺎی اﻣﺎم رﺳﻴﺪن ﺑـﻪ فهمی اﻧﺘﻘﺎدی و روﺷﻦ از ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ، ارﺗﻘﺎی ﺧﻮدآﮔﺎهی ﻓﺮد ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨﺪه در ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ و اﻳﻔﺎی ﻧﻘﺶ ﺗﺴﺮﻳﻊﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮای ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ روش آﮔﺎﻫﺎﻧﻪﺗﺮی ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﺪ».
ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ و اﺣﻴﺎی اﺳﻼم، ﻣﺠﺎب ﺷﺪن ﻣﺪﻋﻴﺎن ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن، اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺗﺮی و ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ اﺋﻤﻪ اﻫﻞ ﺑﻴﺖ(ع) و ﭘﻴﺮوان و ﺷﻴﻌﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ. «درواﻗﻊ در پی اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮهﻫﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ یکی از ﭘﻮﻳﺎﺗﺮﻳﻦ ﻛﺎﻧﻮنﻫﺎی اﺳـﻼمی، ﺑـﻪوﻳﮋه شیعی در ﺧﺮاﺳﺎن ﭘﺎ ﮔﺮﻓﺖ و در دورهﻫﺎی ﺑﻌﺪ ﺑﻪ اﻳﻔﺎی ﻧﻘﺶ ﺣﻴﺎتی در ﭘﺎﺳﺪاری از اﺳﻼم، ﺗﺸﻴﻊ و ﺗﺮوﻳﺞ آن ﭘﺮداﺧﺖ».
از ﻃﺮفی اﺻﻮل اﺳﺘﻨﺘﺎجی ﻣﻄﺮحﺷﺪه در ﻣﻨﺎﻇﺮهﻫﺎی ﺣﻀﺮت، ﻣﺆﻳﺪ اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه و روﻧﺪ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮی آن ﺑﺮای اﻳﺠﺎد ﻓﻬﻢ ﻣﺸﺘﺮک از ﻣﺴﺎﺋﻞ، آﮔﺎهیﺑﺨشی و اﻳﺠﺎد ﻧﮕﺮش ﺗﻮأم ﺑﺎ ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ اﺳﺖ و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ، «روش ﻣﻨﺎﻇﺮهﻫﺎی آن ﺣﻀﺮت اﺳﺎﺳﺎ از ﻧﻈﺮ علمی و روایی، ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ آﻣﻮزشی را ﺑﺮ طرف ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺧﻮد میﮔﺬاﺷﺖ. اﻳﻦ روش ﺑﺮ ﺳﻪ ﭘﺎﻳﻪ اﺳﺘﻮار ﺑﻮد: دﻋﻮت ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ، ﻫﻤﮕﺎم ﺷﺪن با ﻣﺨﺎﻃﺐ و ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﺨﺎﻃﺐ در ﻣﻮاقعی ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﻦﺑﺴﺖ ﻓﻜﺮی ﻣﻮاﺟﻪ میﺷﻮد» .
از دﻳﮕﺮ آﺛﺎر اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮهﻫﺎ «آﺷﻜﺎر ﺷﺪن ﻋﻠﻢ ﻟﺪنی اﻣﺎم، آﮔﺎهی و اﺣﺎطه اﻣﺎم ﺑﺮ ﻣﺘﻮن اﺻﻴﻞ و ﺗﺤﺮﻳﻒﻧﺸﺪه ﻛﺘﺎبﻫﺎی آﺳﻤﺎنی ادﻳﺎن ابراهیمی، ﺗﺴﻠﻂ و آﮔﺎﻫی اﻣﺎم ﺑﺮ زﺑﺎنهای اﻗﻮام دﻳﮕﺮ، آﮔﺎهی اﻣﺎم از ﻫﻤه ادﻳﺎن و ﻣﻜﺎﺗﺐ اﺳﺖ».
ﭼﺎرﭼﻮبﻫﺎی اﻧﺪﻳﺸﻪای و روﻳﻪﻫﺎی ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ اﻣﺎم رﺿﺎ(ع) از ﻃﺮﻳﻖ ﮔﻔﺘﺎر، ﺳﺨﻨﺎن، ﻣﻮاﻋﻆ و ﺧﻄﺎﺑﻪﻫﺎی اﻳﺸﺎن در راﺳﺘﺎی ﻣﻌﺮﻓﺖاﻓﺰایی داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺬاﻫﺐ و ﻫﺪاﻳﺖ و ﺟﺬب آﻧﺎن بهسوی اﺳﻼم ﺑﺎ ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻗﺮار دادن ﺳﻴﺎﺳت و ﻫﺪاﻳﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﻴﺰ روﺷﻨﮕﺮی و ﺗﺴﻮیه اﻓﻜﺎرﻋﻤﻮمی ﺑﺮ ﺿﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻇﺎﻟﻤﺎﻧه ﻋﺒﺎسی اﺳﺖ. ﭼﺮاﻛﻪ در ﺑﺴﻴﺎری از ﻣﻮارد داﻧﺸﻤﻨﺪان از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻋﺒﺎسی ﺑﻪ ﺑﺤﺚ و ﺟﺪل ﺑﺎ اﻣﺎم رﺿﺎ(ع) اﻗﺪام میﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪواﻗﻊ اﻳﻦ اﻣﺮ، بخشی از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺰورانه اﻳﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻏﺎﺻﺐ ﺑﺮای ﺧﺪﺷـﻪدار ﻛـﺮدن ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ اﻣﺎم رﺿﺎ(ع) ﺑﻮد.
ﻣﻨﺎﻇﺮهﻫﺎی ﺗﺎریخی اﻣﺎم رﺿﺎ(ع) را میﺗﻮان در ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺢ ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻛـﺮد؛ از ﻣﻨﻈـﺮ اﻫﺪافی ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮن از ﺑﺮﮔﺰاری آن داﺷﺖ میﺗﻮان اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮهﻫﺎ را ﺑﺮﺧﻼف اﺑﺘﻜﺎر وی ﺑﺮای ﺑﺎزﻧﻤﺎیی ﺧﻮد بهمنزله دوﺳـﺘﺪار داﻧـﺶ و ﻋﻠﻢ و ﻃﺮفدار امام و ﺷـﻴﻌﻪ، ﺑـﻪ ﻋﺮﺻﻪای ﺑﺮای اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺗﺮی اﻣﺎم ﺑـﺮ ﻣﺄﻣﻮن ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮد.
از زاوﻳﻪای دیگر این ﻣﻨﺎﻇﺮهﻫﺎ را میﺗﻮان روﻳﺎرویی ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻣﺎﻣﺖ و وﻻﻳﺖ از ﻳﻚﺳﻮ و گفتمان ﻏﻴﺮاﺳﻼمی، ﻏﻴرشیعی و ﻏﻴﺮوﻻیی از ﺳﻮی دﻳﮕﺮ ارزﻳﺎبی ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ در ﻋﺮﺻه ﺑﺤﺚ و گفتوگو، ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻣﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزی رﺳﻴﺪ.اﺛﺒﺎت ﺧﻮد و نفی دﻳﮕﺮی ﻛﻪ ﺧﺼﻠﺖ ﻏﻴﺮﻳﺖﺳﺎز ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﺖ در اﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪ ﺑﺮوز ﻳﺎﻓﺖ، اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺪون ﺗﻮﺳﻞ ﺑـﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎی ﻏﻴﺮاﺧﻼقی ﻛﻪ از ﺳﺎﺣﺖ ﻋﺼﻤﺖ اﻣﺎم ﺑﻪدور ﺑﻮد.
در اﻳﻦ مجال ﺗﻼش ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮی از ﻇﺮﻓﻴﺖﻫﺎی ﺗﺤﻠﻴﻞ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﺘﻘﺎدی، وﺟﻮهی از ﻣﻨﺎﻇﺮهﻫﺎی اﻣﺎم رﺿﺎ(ع) ﺑﺎ دو دﺳﺘﻪ از اﻓﺮاد ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﻮد. اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮهﻫﺎ ﺑﺮﺧﻼف ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﺄﻣﻮن ﻛﻪ میﻛﻮﺷﻴﺪ اﻣﺎم را رد ﻛﻨﺪ، ﺑﻪ ﻣﺠﺎلی ﺑﺮای ﺑﺮﺗﺮی ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻣﺎم ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ. ﺑﺮﺗﺮی ﮔﻔﺘﻤﺎن اﺳﻼم حقیقی در ﻣواجهه ﺑـﺎ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب و ﺑﺮﺗﺮی ﮔﻔﺘﻤﺎن شیعی در روﻳﺎرویی ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻚﻫﺎی اﻧﺤﺮافی ﻣﺪعی در داﻳﺮه اﺳﻼم ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ نتیجه اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮهﻫﺎ ﺑﻮد.
منابع:
-روش مناظره در سیره آموزشی امام معصوم (ع)،«هاشمی اردکانی-میرشاه جعفری»/9
-اسکندری،علی،(1391).«دفاع عقلانی از دین در مناظرات امام رضا(ع)»،مشهد: فصلنامه ژرفان آفتاب شمال، شماره هفتم، تابستان.
-آقا سید محمد قاری،فاطمه سادات،(1391).«ابعاد معرفتی امام رضا (ع) در برخورد با دانشمندان سایر مذاهب و ادیان، در درآمدی بر مناظرات امام رضا (ع)، ویراستار علمی: دکتر علی شریفی،چاپ اول،تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات
-درخشه، جلال و سید مهدی حسینی فائق،(1391). سیاست و حکومت در سیره امام رضا (ع). چاپ اول،تهران، بنیاد فرهنگی هنری امام رضا(ع).
-سپنجی،امیرعبدالرضا و نفیسه مومن دوست،(1390).«اقناع و تغییر نگرش، جایگاه آن در سیره ارتباطی امام معصوم» مروری بر مناظرات مکتوب حضرت امام رضا(ع)،تهران : دانشگاه امام صادق (ع)،دو فصلنامه علمی پژوهشی دین و ارتباطات، پاییز و زمستان.
-مجلسی، محمدباقر،(1983/1403).بحارالانوار،مجله 49، بیروت: موسسه الوفا.
-مردانی نوکند،محمدحسین،(1391). فرمت و چیستی مناظرات و مباحثات امام رضا(ع)؛ در درآمدی بر مناظرات امام رضا(ع)، ویرستار علمی: دکتر علی شریفی،چاپ اول،تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
-اربلی، علی بن عیسی(1381)، کشف الغمه فی معرفهآلائمه،تبریز: مکتبه بنی هاشمی دنیای کتاب.
انتهای پیام
