مراقب جاهلیت مدرن باشیم
امام علی(ع) در خطبه ۸۹ نهج‌البلاغه به بیان ویژگی‌های دوران جاهلیت زمان بعثت پیامبر اکرم(ص) پرداخته است و هشدار داده که مراقب خود باشیم که در هر زمانی که هستیم دوباره به این دوران بازنگردیم.
خطبه ۸۹ نهج‌البلاغه درباره چگونگى ظهور پيغمبر اكرم(ص) و انجام رسالت‌هاى او از سوى امام(ع) بعد از آن حضرت، سخن مى‌گويد.
در متن این خطبه می‌خوانیم: «أَرْسَلَهُ عَلَى حِينِ فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ وَ طُولِ هَجْعَةٍ مِنَ الْأُمَمِ وَ اعْتِزَامٍ مِنَ الْفِتَنِ وَ انْتِشَارٍ مِنَ الْأُمُورِ وَ تَلَظٍّ مِنَ الْحُرُوبِ، وَ الدُّنْيَا كَاسِفَةُ النُّورِ ظَاهِرَةُ الْغُرُورِ عَلَى حِينِ اصْفِرَارٍ مِنْ وَرَقِهَا وَ إِيَاسٍ مِنْ ثَمَرِهَا وَ [إِعْوَارٍ] اغْوِرَارٍ مِنْ مَائِهَا، قَدْ دَرَسَتْ مَنَارُ الْهُدَى وَ ظَهَرَتْ أَعْلَامُ الرَّدَى، فَهِيَ مُتَجَهِّمَةٌ لِأَهْلِهَا عَابِسَةٌ فِي وَجْهِ طَالِبِهَا، ثَمَرُهَا الْفِتْنَةُ وَ طَعَامُهَا الْجِيفَةُ وَ شِعَارُهَا الْخَوْفُ وَ دِثَارُهَا السَّيْفُ.»
حضرت امام علی(ع) در این خطبه میفرماید: «او را هنگامى به رسالت فرستاد كه در جهان رسولانى نبودند. زمانى دراز بود كه مردم به خواب رفته بودند، فتنه‌ها سربرداشته و كارها نابسامان بود. آتش جنگ‌ها شعله مى‌کشيد، روشنايى از جهان رخت بربسته و فريب و نادرستى آشكار گرديده بود. جهان به باغى مى‌مانست كه برگ درختانش به زردى گراييده بود و كس از آن اميد ثمره‌اى نداشت. آبش فروكش كرده بود. پرچم‌هاى هدايت كهنه و فرسوده گشته و رايات ضلالت پديدار شده بود. دنيا در آن روزگاران بر مردمش چهره دژم كرده بود و بر خواستاران خود ترشروى گشته بود. ميوه‌اش فتنه بود و طعامش مردار. در درون وحشت نهفته داشت و از برون شمشير ستم آخته.»
اين خطبه در حقيقت پيرامون سه مطلب سخن مى‌گويد، ابتدا ترسيمى بسيار جامع و جالبى از وضع عرب جاهلى مقارن بعثت پیامبر اكرم(ص) فرموده و نشان مى‌دهد كه آنها از نظر زندگى مادى و معنوى در بدترين شرايط بوده‌اند؛ چيزى كه نام زندگى بر آن نمى‌توان گذاشت. بلكه تعبيرات خطبه نشان مى‌دهد كه جهان بيرون جزيرة العرب نيز، بسيار تاريک و ظلمانى بود.
در بخش ديگرى از اين خطبه، به اصحاب و ياران و معاصران خود هشدار مى‌دهد كه گمان نكنند دوران جاهليت سپری و به فراموشى سپرده شده است و به آنها گوشزد مى‌كند كه از زندگى آنان عبرت بگيرند و از بازگشت به عصر جاهليت بر حذر باشند.
در بخش سوم، به اين حقيقت اشاره مى‌كند كه من در عصر خود مبارزه تازه‌اى بر ضد افكار جاهلى شروع كرده‌ام و آنچه را پيامبر در زمان خود بيان فرمود، براى شما بيان و حجت را در همه چيز و همه جا بر شما تمام مى‌کنم و در پايان به آنها هشدار می‌دهد که مراقب باشيد، بلاها و حوادث اسفبار در پيش است! مبادا به آنچه در آن هستيد، مغرور شويد و از آينده غافل بمانید.
هدف نهايى امام علی(ع) از بيان اين خطبه، بيدار کردن مردم از خواب غفلت و غرور است، دست آنها را گرفته، به زمان جاهلیت مى‌برد و تاريخ گذشته را در نظر آنها مجسم می‌کند که چگونه بودند و چگونه با قيام پيامبر(ص) همه چيز دگرگون شد، سپس به آنها هشدار می‌دهد که همان شرايط عصر جاهلیت در حال بازگشت است و تأکيد مى‌کند که من نيز همچون پيامبر(ص) براى از ميان بردن افکار و رفتار جاهلی، قيام کرده‌ام تا پيش از آن که فرصت‌ها از دست برود، بيدار شويد و به صراط مستقيم پروردگار و طريقه نورانى پيغمبر اکرم(ص) بازگرديد.
حضرت در نخستين وصف مى‌فرماید: «خداوند پيامبر اکرم(ص) را هنگامى فرستاد که مدت‌ها از بعثت پيامبران پيشين گذشته بود»، اين مدت طبق بعضى از نقل‌ها ۵۰۰ سال و طبق بعضی ۶۰۰ سال به طول انجاميد که پيامبرى از سوى خدا براى مردم جهان مبعوث نشد.
در ويژگى دیگر مى‌فرمايد: «و امت‌ها در خواب عميقى فرو رفته بودند!»، و همچنین می‌گوید: «زمانى بود که فتنه‌ها مردم را هدف گرفته بود»، امام(ع) در اينجا فتنه‌ها را به انسان شرور يا حيوان خطرناکى تشبيه کرده که از روى قصد و عزم به انسان‌هاى بى‌دفاع حمله مى‌کند، که در زمان «فترت رسل» واقعاً چنين است.همچنین با هر کلمه این خطبه یک ویژگی می‌توان بیان کرد که مورد تأکید امام علی(ع) بوده است.
ترسيم گويايى که امام(ع) ضمن اين ويژگى‌ها از عصر جاهلیت فرمودند، تنها منحصر به جزيره عربستان نبود، بلکه در بسيارى از نقاط ديگر عالم نيز حاکم بود، هر چند در ميان قبايل عرب شديدتر بود و متأسفانه در عصر و زمان ما که جاهلیت نوين بر آن حکومت مى‌کند، همين ويژگى‌ها ديده مى‌شود.
حال فکر کنيد پيغمبر اکرم(ص) چه کار مهمى انجام داد که چنان جامعه ظلمانى و فاسد و ننگينى را به جامعه‌اى نورانى که امنیت و ايمان و اخوت و برادرى بر آن حاکم بود، مبدل ساخت.
منابع:
کتاب آراء شرح و تفسیر خطبه ۸۹ نهج‌البلاغه - محسن حبیبی
کتاب ترجمه گویا نهج‌البلاغه - استاد علامه جعفری
انتهای پیام
