ربع رشیدی متعلق به خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی، یکی از چهرههای شاخص علم طب و سیاست در دوره چیرگی مغولها بر ایران «قرن هفتم و هشتم» است. در زمانی که همه بهدنبال کسب منفعت و قدرت از حاکمان ایلخانی بودند، او با کنار زدن مخالفانش پزشک و وزیر دربار ایلخانی بود و ارادت خاصی به فرهنگ ایران داشت.
خواجه ابتدا یهودی بود اما بعد مسلمان شد و از ارادتش به علم و فرهنگ کاسته نشد. وقتی به مقام وزارت رسید، اوضاع سیاسی و فرهنگی ایران در حساسترین حالتها قرار داشت و در همین دوره حدود ۷۰۰ سال پیش بود که تصمیم گرفت تا برای جلوگیری از نابودی گنجینههای گرانبهای تحقیقات و کتابهای تاریخی، فرهنگی و علمی، یک مجموعه بزرگ علمی، آموزشی و پژوهشی که موسوم به دانشگاه امروزی و حتی فراتر از آن است دایر کند که نام آن نیز ربع رشیدی بود.
ربع رشیدی در حومه شهر تبریز «پایتخت سلسله ایلخانان» به دلیل داشتن چهار دانشکده (چهار در عربی به معنای ربع است) و سایر امکاناتی چون کتابخانه، دارالایتام، مسجد، بیمارستان، کارگاهها و ... مرکزی منحصر بهفرد و هم تراز با مراکز علمی مطرح دنیا قلمداد میشد و یک شهر علمی برای خود بود و خواجه رشید نیز برای فعالیت آن از هیچ چیزی کم نمیگذاشت.
خواجه برای تداوم فعالیت این مرکز ارزشمند، داراییهای بسیاری از شهرهای مختلف را که در دوران وزارت به دست آورده بود، وقف کرد که تنها یک نسخه خطی از این وقفنامه در دنیا موجود است و آنهم در کتابخانه مرکزی تبریز نگهداری میشود.
در ادامه زندگی بر وفق مراد خواجه نبود و مخالفتهای سیاسی و توطئههای مختلف باعث شد تا خواجه با اتهام توطئه علیه پادشاه به قتل برسد. بنابر قانون آن زمان حکومتهای مغول نیز خانواده و بستگان خواجه رشید نیز به قتل رسیدند و اموال و داراییهایشان به غارت رسید که یکی از فاجعه بارترین این اقدام، غارت و ویرانی مرکز علمی ربع رشیدی بود. بهطوری که هیچ چیزی جز دیوارها و ویرانههای این مجموعه باقی نماند.
میتوان گفت تنها چیزی که خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی برای نسلهای بعدی حتی بعد از گذشت ۷۰۰ سال به یادگار گذاشته است، وقفنامه ارزشمند ربع رشیدی است. این وقفنامه که گستره آن به چندین استان کشور و سایر ممالک همسایه میرسد. هشت استان و شش کشور، یک دفتر حسابداری جامع با جزئیات تمام و کمال است که در طول دورانهای گذشته، ادیبان و بزرگان بسیاری بر سندیت آن شهادت دادهاند.
انتهای پیام