چگونگی برخورد با پیشامدهای ناگوار در دعای هفتم صحیفه سجادیه
مدرس حوزه و دانشگاه در شرح دعای هفتم صحیفه سجادیه، گفت: امام سجاد(ع) معتقد است انسان هر اندازه بار مصیبت و گرفتاری بر دوشش سنگینی کند و بر اعصاب او فشار آورد نباید فکر یأس و نومیدی بر او چیره شود بلکه به عکس شایسته است که روح رجا و امیدواری همچنان در قلب او زنده بماند.
حجت‌الاسلام اصغر عالی‌پور، مدرس حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با ایکنا از لرستان در شرح دعای هفتم صحیفه سجادیه، گفت: هفتمین دعا از مجموعه دعاهای صحیفه سجادیه از امام سجاد(ع) در ۱۰ فراز تنظیم شده و موضوع اصلی آن دعا برای پیش‌آمدهای سخت و اندوهناک است.
وی با اشاره به اینکه در این دعا می‌خوانیم «وَ كَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ إِذَا عَرَضَتْ لَهُ مُهِمَّةٌ أَوْ نَزَلَتْ بِهِ، مُلِمَّةٌ وَ عِنْدَ الْكَرْبِ»، ادامه داد: از دعای آن حضرت است هرگاه که حادثه غم‌انگیز رخ می‌داد و یا پیشامدی دردناک می‌رسید و در هر غم و اندوه آنچه از این دعا به دست می‌آید و شایسته است که خواننده این دعا درس عرفانی از آن بگیرد آن است که انسان هر اندازه بار مصیبت و گرفتاری بر دوشش سنگینی کند و بر اعصاب او فشار آورد نباید فکر یأس و نومیدی بر او چیره شود بلکه به‌عکس شایسته است که روح رجا و امیدواری همچنان در قلب او زنده بماند.
این کارشناس مذهبی ادامه داد: چنین انسانی معتقد است بر خدای توانایی که زمام همه امور به دست قدرت اوست و در مقابل عظمت او همه چیز ناچیز و ذلیل است و این مطلبی آسان در زندگی نیست بلکه یکی از مهمترین اساس معیشت در دنیا و سعادت در آخرت همین روح رجا و امیدواری است.
عالی‌پور با اشاره به اینکه میان مؤمن و ملحد فرق‌های بسیاری وجود دارد، اضافه کرد: یکی از آنها ارتباط با دعا دارد به این معنی که شخص ملحد و بی‌ایمان وقتی در میان امواج گرفتاری و محنت محاصره می‌شود دستش از همه بریده و بی‌قید و شرط تسلیم پیش‌آمد می‌شود زیرا معتقد به امری مافوق طبیعت نیست و در جهان طبیعت قدرتی را نمی‌شناسد که بتواند نظام طبیعت را شکافته و برخلاف جریان معجزه‌ای بیافریند، اما مؤمن به خاطر آنکه قدرت مافوق‌الطبیعه را باور کرده هرگز یأس به خود راه نمی‌دهد و در هر شرایطی چشم امید به سوی آن قدرت حاکم بر تمام عالم وجود دارد و خدایی را می‌شناسد که مهربان است و دعای دردمندان را می‌شنود و می‌پذیرد چنانچه امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: «اگر آسمان و زمین بر بنده‌ای به هم دوخته شده باشد ولی آن بنده تقوا داشته باشد خدای تعالی برای او از همان محیط به هم دوخته شده راه خروجی باز می‌کند.»
این مدرس حوزه و دانشگاه با بیان اینکه از امیرالمؤمنین علی(ع) نقل است که هرگاه هول و وحشت شدت یافت پس پناهگاه خدای تعالی است، تصریح کرد: شیخ کلینی به سند صحیح از امام موسی بن جعفر(ع) روایت کرده است که فرمود: هیچ بلایی بر بنده نازل نمی‌شود که خدای تعالی به دل او بیندازد که دعا کند مگر اینکه رفع آن بلا نزدیک خواهد بود و هیچ بلایی بر بنده نازل نمی‌شود که آن بنده از دعا کردن خودداری کند مگر آنکه آن بلا طولانی خواهد بود پس هرگاه که بلا نازل شد، بر شما باد که دعا و تضرع به درگاه خدای تعالی داشته باشید.
وی بیان کرد: در فرازهای اول و دوم این دعا می‌خوانیم «يَا مَنْ تُحَلُّ بِهِ عُقَدُ الْمَكَارِهِ، وَ يَا مَنْ يُفْثَأُ [يَفْثَأُ] بِهِ حَدُّ الشَّدَائِدِ، وَ يَا مَنْ يُلْتَمَسُ مِنْهُ الْ‌مخْرَجُ إِلَى رَوْحِ الْفَرَجِ(1) ذَلَّتْ لِقُدْرَتِكَ الصِّعَابُ، وَ تَسَبَّبَتْ بِلُطْفِكَ الْأَسْبَابُ، وَ جَرَى بِقُدرَتِكَ الْقَضَاءُ، وَ مَضَتْ عَلَى إِرَادَتِكَ الْأَشْيَاءُ؛ ای آنکه گره‌های امور رنج‌آور، به‌وسیله او گشوده می‌شود؛ و ای آنکه تندی و تیزی سختی‌ها، به عنایت او فرو می‌نشیند؛ و ای آنکه بیرون آمدن از تنگی و فشار و قرار گرفتن در راحتی گشایش و رهایی از غم و اندوه، از او خواسته می‌شود، دشواری‌ها در برابر قدرتت آسان گردد و وسایل زندگی و اسباب حیات، به لطفت فراهم آید و فرمان و حکم به نیرویت جریان یابد؛ و همه چیز براساس و اراده‌ات می‌گذرد.»
عالی‌پور ادامه داد: در پاره‌ای از دعاها رسیده است «یا مُسَبِّبَ الْاَسْبابِ مِنْ غَیرِ سَبَبٍ» و این بحث از امهات مباحث اسلامیه و عرفانیه و فلسفیه است که از یک‌سو به مسئله بغرنج و پیچیده جبر و اختیار مربوط است و از سوی دیگر به قیومیت الهیه ارتباط دارد.
این مدرس حوزه و دانشگاه با اشاره به فراز «وَ جَرَى بِقُدرَتِكَ الْقَضَاءُ، وَ مَضَتْ عَلَى إِرَادَتِكَ الْأَشْيَاءُ وَ جَرَی بِقُدرَتِکَ الْقَضَاءُ، وَ مَضَتْ عَلَی إِرَادَتِکَ الْأَشْیَاءُ؛ و فرمان و حکم به نیرویت جریان یابد؛ و همه چیز براساس و اراده‌ات می‌گذرد»، اظهار کرد: باید متوجه بود اینکه اسباب همگی در قبضه قدرت حق است و قضای او با قدرت بی‌منتهای او در جریان است و اراده مقدسه‌اش در همه چیز نافذ است، همه این‌ها منافات با حد و جهد و کوشش ما ندارد بلکه ما با وجود اینکه به قضا و قدر الهی معتقدیم و اعتقاد داریم که سبب‌ساز خود حضرت باری‌تعالی است نباید به استناد این عقیده دست از کسب‌وکار و جهد و کوشش برداریم و به انتظار تقدیرات آسمانی بنشینیم.
وی افزود: پس همه اشیاء تنها به مشیت تو بدون آنکه دستوری صادر شود فرمان پذیرند و تنها به اراده تو بدون آنکه نهیت را اظهار کنی بازمی‌ایستند شاید به معنا و مفهوم آیه 82 سوره یس با این مضمون «إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ؛ چون به چيزى اراده فرمايد كارش اين بس كه می‌گويد باش پس بی‌درنگ موجود می‌شود» اشاره دارد و مفادش اراده گفتن است نه خود گفتن؛ بنابراین مفهوم این جمله از دعا با مفهوم آیه مذکور مطابقت دارد و حاصل معنی آن است که طاعت و فرمان‌بری همه موجودات هیچ حالت منتظره‌ای ندارد مگر فقط مشیت و اراده خداوند متعال «از تو به یک اشارت از ما بسر دویدن» تنها تو هستی که در رویدادهای غم‌انگیز خوانده می‌شوی و تنها تو در پیش‌آمدهای دردناک پناه هستی آن گرفتاری‌ها به جز با دست قدرت تو به هیچ دفع نشود و به جز آنچه را که تو بازگشایی به هیچ گشوده نشود.
حجت‌الاسلام عالی‌پور با بیان اینکه فرازهای سوم تا هفتم این دعا «فَهِيَ بِمَشِيَّتِكَ دُونَ قَوْلِكَ مُؤْتَمِرَةٌ، وَ بِإِرَادَتِكَ دُونَ نَهْيِكَ مُنْزَجِرَةٌ(3)... وَ بِقُدْرَتِكَ أَوْرَدْتَهُ عَلَيَّ وَ بِسُلْطَانِكَ وَجَّهْتَهُ إِلَيَّ فَلَا مُصْدِرَ لِمَا أَوْرَدْتَ» جملگی الهام‌یافته از قرآن کریم است، گفت: دو جمله اولی می‌تواند اشاره باشد به آیه 67 سوره اسراء « وَإِذَا مَسَّكُمُ الْضُّرُّ فِي الْبَحْرِ ضَلَّ مَن تَدْعُونَ إِلاَّ إِيَّاهُ؛ و چون در دريا به شما صدمهاى برسد هر كه را جز او می‌خوانيد ناپديد و فراموش می‌گردد و چون خدا شما را به‌سوى خشكى رهانيد رويگردان می‌شويد.»
این مدرس حوزه و دانشگاه با بیان اینکه «صعب علیه و شق تکاد» به معنای سختی و مشقت است، تصریح کرد: آنچه در خطبه 31 نهج‌البلاغه امام علی(ع) است «أَنَّ أَمَامَكَ عَقَبَةً كَئُوداً» به همین معنا است که به تحقیق در پیش رو گردنه سخت و پرمشقت دارید و ثقل به معنای سنگینی است و المام که مصدر(الم) است به معنای فرود آمدن و (بهظه) به معنای گرانبار شد است.
وی ادامه داد: این جمله به‌منظور مقدمه‌چینی برای جلب رحمت الهی است که با اظهار عجز و ناتوانی و اضطرار باشد که عنایت حق را معطوف خود کند؛ پروردگارا محنتی بر من روی آورده که سنگینی آن سخت به زحمتم انداخته و باری بر دوشم فرود آمده که از گرانی آن پشتم خمیده، هرچند به ظاهر برای هریک از گرفتاری‌ها سببی هست و لکن من می‌دانم که سر رشته به دست توست و آنچه به من رسیده از ناحیه توست، این تویی که با دست قدرتت این سیلی به من زدی و با سلطنتت این سیل را به‌سوی من روانه کردی، آنچه را که تو وارد کنی کس نتواند بازگرداند، و آنچه را که تو روانه‌سازی کس نتواند که باز دارد، آنچه را که تو ببندی کس نتواند گشود و آنچه را که تو بگشایی کس نتواند بست و آنچه را که تو دشوارش کنی کس آسانش نکند و آنکه را به خودش واگذاری کس یاری‌اش نکند.
عالی‌پور افزود: بحث وجود مصائب در زندگی بحثی است فلسفی و عمیق که ورود در آن ضرورتی نیست، اگر آدمی دل به جایی نبندد و قدرتی را در این جهان نشناسد که آرام‌بخش اضطراب‌های درونی و شفابخش رنج‌های روحی او باشد در چه جهنمی از وحشت و اضطراب زندگی خواهد کرد؟ «وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةٌ بِالْكافِرِينَ» و بالعکس اگر مبدأیی را بشناسد که نیرویی دارد لایزال و با آن نیرو ارتباط برقرار کند و کلید مشکلات خود را به دست او ببیند و در عین حال مبدأیی رئوف و مهربان و هرگاه که بخواهد می‌تواند مشکلات خود را با او در میان بگذارد و با وی راز و نیاز کند و از او حل آنها را التماس کند چه اطمینان و آرامش روح برای او خواهد بود تو گویی بهشت موعود در آخرت برای او در همین دنیا فراهم شده است.
این مدرس حوزه و دانشگاه با بیان اینکه در بخشی از فراز هشتم این دعا می‌خوانیم: «وَ أَنِلْنِي حُسْنَ النَّظَرِ فِيما شَكَوْتُ، وَ أَذِقْنِي حَلَاوَةَ الصُّنْعِ فِيما سَأَلْتُ؛ و مرا در موردی که از آن شکایت دارم، به تأمل و تدبر نیک برسان؛ و در آنچه از تو درخواست می‌کنم، شیرینی اجابت را بچشان»، افزود: محتمل است معنای این فراز از دعا این باشد که مرا توفیق آن ده که شکایتم نه از راه بدبینی به گرفتاری باشد بلکه در عین گرفتاری به پیش‌آمدهای ناگوار خوش‌بین باشم.
وی ادامه داد: فراز «وَ هَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً وَ فَرَجاً هَنِیئاً، وَ اجْعَلْ لِی مِنْ عِنْدِکَ مَخْرَجاً وَحِیّاً؛ و از پیشگاه مقدست رحمت و گشایش گوارایی به من مرحمت فرما و راه گریزی هرچه زودتر پیش پایم قرار بده» یعنی بارالها من این رحمت و گره‌گشایی را تنها از تو می‌خواهم نه از کس دیگر، بار الها نکند که غم و اندوه مرا از مواظبت به انجام واجباتی که بر من مقرر فرموده‌ای باز دارد و از به کار بستن مستحبات و سنت‌هایت بمانم.
این کارشناس مذهبی اضافه کرد: امام سجاد(ع) در فرازهای نهم و دهم این دعا با مضمون «وَ لَا تَشْغَلْنِي بِالاِهْتِمامِ عَنْ تَعَاهُدِ فُرُوضِكَ، وَ اسْتِعْمَالِ سُنَّتِكَ(9) فَقَدْ ضِقْتُ لِمَا نَزَلَ بِي يَا رَبِّ ذَرْعاً، وَ امْتَلَأْتُ بِحَمْلِ مَا حَدَثَ عَلَيَّ هَمّاً، وَ أَنْتَ الْقَادِرُ عَلَى كَشْفِ مَا مُنِيتُ بِهِ، وَ دَفْعِ مَا وَقَعْتُ فِيهِ» می‌فرماید: «و مرا به خاطر غمگینی و حزن و اندوه، از رعایت واجباتت و به کار گرفتن مستحباتت باز مدار، پروردگارا! به سبب بلایی که بر من نازل شده، درمانده شده‌ام؛ و از تحمل آنچه برای من پیش آمده، دلم از اندوه و غصه پر شده؛ و تو به برطرف کردن آنچه که به آن گرفتار شده‌ام و دور کردن بلایی که در آن افتاده‌ام، توانایی؛ بنابراین قدرت و توانایی‌ات را درباره من به کار گیر؛ اگرچه از جانب تو سزاوار آن نیستم.»
این مدرس حوزه و دانشگاه اضافه کرد: امام سجاد(ع) در بخش دوم فراز دهم از دعا هفتم نیز می‌فرماید: «فَافْعَلْ بِي ذَلِكَ وَ إِنْ لَمْ أَسْتَوْجِبْهُ مِنْكَ؛ این عنایت و کرم را درباره من بفرما گرچه شایستگی و استحقاق آن را ندارم، یَا ذَا الْعَرْشِ الْعَظِیمِ؛ ای صاحب سریر سلطنت مطلق.»
وی افزود: کلمه «الْعَرْشِ» به معنای تخت پادشاهی است که در قرآن کریم بیش از 20 مورد با تعبیرات مختلف به خدا نسبت داده شده و گاهی «رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ» و گاهی «ذُو الْعَرْشِ الْمَجِيدُ» و گاهی «ثُمَّ اسْتَوى عَلَى الْعَرْشِ» و گاهی « کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ» و دیگر تعبیرات، از این‌رو ائمه(ع) درباره معنای آن مورد سؤال قرار گرفته‌اند و علمای دین نیز بیانات و تأویلات گوناگونی در این باره دارند و آنچه از مجموع کلمات بزرگان و اخبار استفاده می‌شود آن است که عرش معانی مختلفی دارد، در بعضی از موارد به معنای آسمان‌ها و زمین است چنانچه شیخ طوسی(ره) در کتاب التبیان در تفسیر آیه شریفه « ثُمَّ اسْتَوى عَلَى الْعَرْشِ»، می‌فرماید که مقصود از این آیه آسمان‌ها و زمین است و اما عرش در آیه شریفه «الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ» به معنای دیگری است که فرشتگان الهی با گرد آمدن بر اطراف آن و بزرگداشت آن خداوند را عبادت می‌کنند.
حجت‌الاسلام عالی‌پور گفت: در بعضی از موارد عرش به معنای علم است چنانچه علامه مجلسی(ره) در معنای آیه شریفه «الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى»، پس از ذکر پنج معنا برای «اسْتَوى» می‌فرماید: که عرش گاهی گفته می‌شود بر جسم عظیمی که بر دیگر جسمانیات احاطه داشته باشد و گاهی بر همه مخلوقات گفته می‌شود و گاهی بر علم گفته می‌شود چنانچه در روایات بسیاری به همین معنی آمده است.
انتهای پیام
