خداوند را با صفات غیرمتناهی بشناسیم

اصغر عالی‌پور، مدرس حوزه و دانشگاه، در گفت‌وگو با ایکنا از لرستان، در شرح دعای پنجم صحیفه سجادیه،  اظهار کرد: در فرازهای اول تا سوم از دعای پنجم صحیفه سجادیه با این مضمون «يَا مَنْ لَا تَنْقَضِي عَجَائِبُ عَظَمَتِهِ، صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ احْجُبْنَا عَنِ الْإِلْحَادِ فِي عَظَمَتِكَ(1) وَ يَا مَنْ لَا تَنْتَهِي مُدَّةُ مُلْكِهِ ، صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَعْتِقْ رِقَابَنَا مِنْ نَقِمَتِكَ﴿2﴾ وَ يَا مَنْ لَا تَفْنَى خَزَائِنُ رَحْمَتِهِ، صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْعَلْ لَنَا نَصِيباً فِي رَحْمَتِكَ» می‌خوانیم؛ «ای آنکه شگفتی‌های عظمتش به پایان نمی‌رسد! بر محمد و آلش درود فرست و ما را از سرکشی و ستیزگی در برابر بزرگی‌ات، حائل و مانع باش، و ای آنکه دوران فرمانروایی‌اش به نهایت نمی‌رسد! بر محمد و آل محمد درود فرست و ما را از مجازاتت رهایی بخش، و ای آنکه خزینه‌های رحمتش نابود نمی‌شود! بر محمد و آلش درود فرست و از رحمتت برای ما بهره و سهمی قرار ده».

وی افزود: خداوند متعال وجودی است كه در ذات و جميع صفات و افعال غير متناهی است و هيچ‌گونه حد و مرزی را در هيچ‌گونه از شئون خود ندارد و برماست كه پيوسته خدای متعال را به صفات غير متناهی‌‌اش بستاييم، امام سجاد(ع) در این فراز از دعا خدای متعال را چنين ستوده است كه البته بی‌نهايت، از هر حد و مرزی خارج است و كسی را توان آن نيست كه بتواند بی‌نهايت از همه جهات را بستايد بنابراین خداوند متعال در آیات 159و 160 سوره مبارکه صافات با این مضمون «سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يَصِفُونَ ﴿159﴾ إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ» می‌فرماید: «خدا منزه است از آنچه در وصف مى‏آورند،  به استثناى بندگان پاكدل خدا» و اين مهم فقط در توان امام معصوم حضرت امام سجاد(ع) است كه بتواند چنين الهی را رعايت کند.

این مدرس حوزه و دانشگاه اضافه کرد: اولين فراز از اين دعا «يَا مَنْ لَا تَنْقَضِي عَجَائِبُ عَظَمَتِهِ»، به این معنا است که عجايب خلقت تمام شدنی نيست برای نمونه به علم طب می‌‌نگريم كه از عمر اين علم بيش از چهار الی پنج هزار سال می‎‌گذرد و پيوسته دانشمندان مستعد و تيزفهم عمر خود را در اين فن گذرانده‌اند و چه كتابخانه‌ها كه مالامال از نوشته و تحقيق‌ها است ولی پس ‌از گذشت اين عمر دراز است كه هنوز می‎‌بينيم جراحی در اين علم سهم بسيار زيادی دارد.

وی ادامه داد: امام سجاد(ع) خدای متعال را به اين صفت خوانده و سپس با درود بر ولی مطلق او پیامبراکرم(ص) و آل او درخواست کرده كه حجاب الحاد را از ما دور ساخته و عظمت خود را بر بندگانش بنمايد و خدای متعال را به صفت قدرت غيرمتناهی او خوانده كه از عذاب و غضب خود ما را در امان دارد و به ابديت رحمتش توسل کند تا از رحمت بی‎‌دريغ حضرت حق بی‎‌نصيب نباشيم.

عالی‌پور گفت: فراز دوم این دعا نیز به این اشاره دارد که نديدن خداوند متعال با چشم و ايمان آوردن به او، امری غريب نيست، چراكه بسياری از حقايق هستی را كه چاره‌اي از تصديق آنها نداريم هرگز با چشم، رؤيت نمی‌‌كنيم و چه بسا اگر دقت كنيم قسمت عمده پايه‌های زندگی انسانی بر واقعيت‌های عقلانی بنا نهاده شده كه چشم و گوش و لمس سهمی در دريافت آنها ندارند و اين چنين نيست كه همه چيز را بتوان با ابزار حواس ظاهری دريافت.

این مدرس حوزه و دانشگاه اضافه کرد: كتابخانه‌های جهان همگی با عقل انسان رابطه دارند و با او سخن می‎‌گويند و هرگز چيزی را به چشم و يا گوش ارايه نمی‌كنند، بلكه جملگی قواعد علمی است كه ابزار فهميدن آنان عقل محض است و شناخت اخلاق مردم و حالات روحی آنان نیز همین‌گونه است كه با خرد خاص قابل دريافت است و هرگز با چشم نمی‌‌توان به آن پی برد.

وی ادامه داد: بزرگی و كوچكی، عظمت و كوتاهی موجودات امری نسبی است، بسياری از چيزها كه از نظر بعضی مهم و بزرگ است، چه‌بسا از نظر ما كوچک و حقير باشد و هركس به هر مقدار دارای عظمت و قدرت باشد در برابر بسياری از حوادث و واقعيات به عجز و ناتوانی می‎‌رسد و چاره‌ای جز تسليم ندارد، چنانكه نسل انسانی در مقابل دستگاه تكوينی عالم غير از آنكه رابطه‌ها را شناخته و خود را بر حسب آنان تطبيق دهد، كار ديگری از او ساخته نيست.

عالی‌پور افزود: اکنون آن خدايی كه همه چيز از نظر او كوچک بوده و هيچ بزرگی نيست، مگر آنكه در پيشگاه او خُرد و ناتوان است و هر مهمی در كنار او ناچيز است اگر بنا گذارد كه كسی را تحقير کند و پرده از اسرار او بردارد، او به هيچ مخفی‌گاه و پناهگاهی راه ندارد و به هر جا كه بگريزد به سرعت سوی هدف قرار گرفتن حركت می‎كند.

این مدرس حوزه و دانشگاه با بیان اینکه امام سجاد(ع) در فراز سوم این دعا فرموده است: «خدايا ما را از بخشش بخشندگان بی‎نياز گردان و ما را از ترس آنان كه از ما بريده‌اند نگهدار به طوری كه بعد از تو به هيچ فردی رغبت نورزيم و با فضل تو از احدی هراس به دل راه ندهيم»، ادامه داد: هر آنچه كه در عالم، وجود دارد، به جز حضرت حق، حد و مرز دارد و همه چيز در عرصه تنگنای فقر و امكان قرار گرفته و از اين قانون هيچ چيزی استثنا نپذيرفته است، بر اين اساس محدوديت ذاتی بر وجود مخلوقات نقش بسته و محدوديت افعالی ايشان به وضوح محسوس و ملموس است.

عالی‎پور ادامه داد: دل چون به غير خدا بند شود او به ناپايداري كه قرين عجز و تنگ نظری است ارتباط يافته كه گاهی او خوف زوال داشته که مانع از عنايت به اين مسكين است و گاهی با توهم نقصان دست از عطا برگيرد و به بخل گرايد و گاهي هم اغراض خاص و همی مانند طلب تملق و چاپلوسی و تحقير نيازمندان به محروميت آنان منجر می‌شود، بنابراین در دعای ابوحمزه ثمالی، می‎‌فرمايد: «و لا تلكني الي الناس فانهم يهينوئي؛ يعني خدايا مرا به مردم حواله نده كه اينان مرا خوار خواهند كرد».

این مدرس حوزه و دانشگاه افزود: اگر دل به خدای غنی مطلق ربط يافت نه خوف زوال و نه توهم نقصان و نه اغراض وهمی نابجا در كار نخواهد بود، بلكه تكيه بر آن غنی مطلق آنچنان دل را آرام می‎‌كند كه نظر بر غير را ديگر حرام دانسته و كمترين رغبتی به ديگران نخواهد داشت، زيرا به غنای مطلق تكيه زده و غنی‎‌ترين اغنيای عالم در مقابل او كمترين و ناچيزترين به حساب می‌آیند.

وی ادامه داد: بر همین اساس اگر به قدرت حضرت حق وصل شويم، نيروی محدود، اهرم بازو را به قدرت الهی مرتبط كرده و به نيروی لايزال او دست توكل زده و از هيچ قدرتی هراس نخواهيم داشت.

عالی‌پور با بیان اینکه يكی‌ از اسرار، بلكه سر الاسرار مكتب انبيا كه پيوسته با كمترين امكانات در مقابل عظيم‌ترين قدرت‌های زمان خود می‎‌ايستادند اين بود كه با علم و آگاهی به قدرت خدای متعال و اطمينان به ياری او آن‌چنان شجاعانه اقدام می‎‌كردند كه مايه حيرت نادان‌های زمان قرار می‎‌گرفت، اظهار کرد: حشمت و عظمت ظاهری قارونيان هرگز چشم بندگان مخلص و راستين حضرت حق را پر نمی‌‌كرد.

این مدرس حوزه و دانشگاه با بیان اینکه امام سجاد(ع) در فراز چهارم این دعا می‌فرماید: «خدايا بر محمد و آلش درود فرست و به سود ما تدبير فرما نه به زیان ما و مكر خود را نه با ما، بلكه بر دشمنان قرار بده و ما را پيروز گردان و آنان را بر ما پيروز مگردان»، ادامه داد: لفظ «كيد» و «مكر» كه امام سجاد(ع) در اين فراز از دعا به كار برده‌اند با استفاده از قرآن كريم است كه در موارد خاصی در مقابل كيد و مكر مكاران كه با نفاق تمام سد راه هدايت می‎‌شوند به خود نسبت داده است؛ همانند آيات 15 لغایت 17 سوره مبارکه طارق با این مضمون «إِنَّهُمْ يَكِيدُونَ كَيْدًا 15﴾ وَأَكِيدُ كَيْدًا﴿16﴾ فَمَهِّلِ الْكَافِرِينَ أَمْهِلْهُمْ رُوَيْدًا» که خداوند متعال می‌فرماید: «آنان دست به نيرنگ مى‏زنند، و [من نيز] دست به نيرنگ مى‏زنم، پس كافران را مهلت ده و كمى آنان را به حال خود واگذار» و در آيه 54 سوره مبارکه آل‌عمران با این مضمون «وَمَكَرُواْ وَمَكَرَ اللّهُ وَاللّهُ خَيْرُ الْمَاكِرِينَ» می‌فرماید: «و [دشمنان] مكر ورزيدند و خدا [در پاسخشان] مكر در ميان آورد و خداوند بهترين مكرانگيزان است».

عالی‌پور اظهار کرد: از قرينه موجود در آيات استفاده می‎‌شود كه اين كيد و مكر كه بر خدای متعال نسبت داده شده مكر و كيد سوء نيست، بلكه راهی برای جلوگيری از كيدها و مكرهای منافقانه‌ای است كه نسل و حرث؛ يعنی نفوس مسلمين و اقتصاد آنان و اسلام و مسلمين را به خطر می‎‌اندازد و در اين‌صورت چاره‌ای جز انديشه خلاصی از شر اسرار نيست.

این مدرس حوزه و دانشگاه اضافه کرد: در چنين مواقعی هرگونه روشی كه بتواند نقشه‌های شوم آنان را خنثی كند، ضروری و لازم است، از اين‌رو امام معصوم كه از خداوند متعال طلب مكر و كيد فرموده بر همين پايه است که در امان ماندن از خيانت‌ها و نفاق‌ها گاهی مستلزم چاره‌انديشی خاصی است كه كيد و مكر آنان را دست و پاگير خود آنان کند.