خصوصیات پیامبر اکرم(ص) در کلام امیرالمؤمنین(ع)

به گزارش ایکنا، خداوند تعالی پیامبر اکرم (ص) را از دودمانی پاک برای هدایت بشر برانگیخت و ولادت ایشان یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخ انسانیت است.

از آنجا که نبی گرامی اسلام (ص) اسوه حسنه و الگوی مناسب برای همه انسان‌ها در همه اعصار است، باید در پی شناخت آن شخصیت عالی مقام و سیره آن فرستاده الهی باشیم. با توجه به اینکه نزدیک‌ترین انسان‌ها به نبی گرامی اسلام (ص) و آگاه‌ترین انسان‌ها به شخصیت آن پیامبر(ص)، امام علی(ع) است، بهترین راه برای شناخت ایشان مراجعه سخنانش در نهج‌البلاغه در باب پیامبر اکرم(ص) است.

امام علی(ع) در بیان ارتباط خود با نبی گرامی اسلام (ص) در خطبه 192 نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «شما به خوبی موقعیت من را از نظر خویشاوندی و قرابت و منزلت و مقام ویژه نسبت به رسول خدا(ص) می‌دانید.» ابن ابی‌الحدید می‌گوید: «وقتی از استادم ابو جعفر درباره ذیل خطبه 106 نهج البلاغه پرسیدم که من کلمات و خطبه‌های اصحاب را دیده‌ام، ولی هیچ کدام پیامبر (ص) را این گونه که علی(ع) با عظمت یاد کرده مطرح نکرده‌اند و مانند او به پیامبر دعا نکرده‌اند، او در پاسخ گفت: صحابه در کجا کلام مدونی دارند تا از آن فهمیده شود که چگونه از پیامبر (ص) یاد کرده‌اند؟ سپس گفت: علی به پیامبر (ص) ایمان قوی داشت و قویاً او را تصدیق می‌کرد و به او یقین راسخ داشت و در راه او هیچ تردیدی نداشت و در راه اجرای خواسته‌های او بود. با تمام این اوصاف، او رسول خدا (ص) را بسیار دوست می‌داشت؛ زیرا با او نسبت نزدیک داشت و زیر نظر او تربیت یافته بود و موقعیت ویژه‌ای نزد او داشت که دیگر اصحاب نداشتند. به این ترتیب شرافت پیامبر (ص) برای علی(ع) هم هست، زیرا آن دو یک روح در دو بدن بودند. پدر آنها یکی بود (زیرا ابوطالب کفیل پیامبر (ص) بود) و از نظر اخلاقی با هم تناسب داشتند. علی آرزو داشت دعوت اسلام فراگیر شود، پس چگونه پیامبر را تعظیم و احترام نکند و در اعلای کلمه او تلاش ننماید.» (1)

امام علی(ع) درباره دودمان پاک نبی گرامی اسلام(ص) بیاناتی دارد و از آن جمله در خطبه 94 نهج‌البلاغه می‌فرماید: «خداوند نطفه پاک پیامبران را در بهترین جایگاه به ودیعت نهاد و در بهترین مکان‌ها آنها را مستقر ساخت، صلب کریم پدران آنان را به رَحِم پاک مادران منتقل نمود. هرگاه یکی از آنان بدرود حیات می‌گفت، دیگری بعد از او برای پیشبرد دین خدا به پای خاست. تا اینکه این منصب بزرگ نبوت از جانب خداوند به محمد(ص) رسید. او را از بهترین اصل‌ها و مکان‌ها که با ارزش‌ترین روییدنی‌ها از آن به دست می‌آید استخراج کرد و نهال وجود او را در اصیل‌ترین و عزیزترین سرزمین‌ها غرس کرد و شاخه‌های هستی او را از همان درختی که پیامبران را از آن آفرید به وجود آورد. از همان شجره‌ای که امینان درگاه خود را از آن برگزید. فرزندانش بهترین فرزندان‌اند و خاندانش بهترین خاندان و دودمانش بهترین دودمان‌ند.»

منصب نبوت که مقام وساطت میان خداوند و بندگان اوست باید دارای ویژگی و خصوصیات والا باشد تا امر وصایت و هدایت الهی به خوبی محقق شود. نقص و عیب در دودمان مانع از تأثیرپذیری از تعالیم الهی می‌شود.

مطابق کلام حضرت علی(ع)، ویژگی‌های پیامبر اکرم (ص) برای الگو قراردادن توسط انسان‌ها کافی ست. ایشان دنیا و آنچه از زر و زیور در آن است را رها کرده‌اند و به آن دلبستگی ندارند، پس مفهوم دنیا را درک کرده‌اند و می‌توانند راه دنیای فانی را از دنیای ابدی شناخته و به ما نیز راهنمایی کنند. شناخت چنین راهنما و راه شناسی برای هر انسانی که دوست دارد در مسیر حق حرکت کند لازم و ضروری است.

پیامبر اکرم (ص) به امیرالمومنین علی (ع) فرمودند: «ای علی! کسی جز تو و من خدا را نشناخت و کسی جز خدا و تو، مرا نشناخت و کسی جز خدا و من، تو را نشناخت». 

در خطبه دوم نهج البلاغه، پیرامون ویژگی‌های پیامبر اکرم (ص) می‌خوانیم: «و شهادت می‌دهم که محمد (ص) بنده خدا و فرستاده اوست. خداوند او را با دینی آشکار و نشانه‌ای پایدار و قرآنی نوشته شده و استوار و نوری درخشان و چراغی تابان و فرمانی آشکار کننده فرستاد تا شک و تردیدها را نابود سازد و با دلایل روشن استدلال کند و با آیات الهی مردم را پرهیز دهد و از کیفرهای الهی بترساند» در این خطبه، رسول اکرم(ص) به نوری استوار و چراغی تابان تشبیه شده است که می‌تواند شک و تردیدهای بندگان را با نور خود برطرف کنید.

حضرت علی(ع)، در خطبه 72 نهج‌البلاغه ویژگی‌های پیامبر (ص) را این گونه بر می‌شمارند: «بار خدایا! ای گستراننده هر گسترده! و ای نگهدارنده آسمان‌ها! و ای آفریننده دل‌ها بر فطرت‌های خویش! دل‌های رستگار و دل‌های شقاوت زده، گرامی‌ترین درودها و افزون‌ترین برکات خود را بر محمد (ص) بنده و فرستاده‌ات اختصاص بده، که خاتم پیامبران گذشته، و گشاینده درهای بسته و آشکار کننده حق با برهان است. دفع کننده لشکرهای باطل، و در هم کوبنده شوکت گمراهان است، آن گونه که بار سنگین رسالت را بر دوش کشید، و به فرمانت قیام کرد، و به سرعت در راه خشنودی تو گام برداشت. حتی یک قدم به عقب برنگشت، و اراده او سست نشد. در پذیرش و گرفتن وحی، نیرومند بود، حافظ و نگهبان عهد و پیمان تو بود. و در اجرای فرمانت تلاش کرد تا آنجا که نور حق را آشکار، و راه را برای جاهلان روشن ساخت، و دل‌هایی که در فتنه و گناه  فرو رفته بودند هدایت شدند. پرچم‌های حق را برافراشت. و احکام نورانی را برپا کرد؛ پس او پیامبر امین، و مورد اعتماد، و گنجینه‌دار علم نهان تو، و شاهد روز رستاخیز، و برانگیخته تو برای بیان حقایق، و فرستاده تو به سوی مردم است.»

یکی از ویژگی‌های پیامبر اکرم (ص)، روشن کردن راه حق و حقیقت برای همگان است که آن‌ها بتوانند در هر حالتی مسیر هدایت را پیدا کنند. ویژگی‌های پیامبر اکرم (ص) در این خطبه، به خوبی عظمت شخصیت ایشان را نشان می‌دهد.

وصف ویژگی‌های پیامبر اسلام(ص) و اهل بیت (ع) در خطبه ۹۴ نهج البلاغه از زبان امیر المومنین علی (ع)، شنیدنی است. حضرت در این خطبه، ویژگی‌های پیامبر اکرم (ص) را با بلیغ‌ترین کلمات بیان می‌کنند و می‌فرمایند: «نهاد اصلی وجود او را از بهترین معادن استخراج کرد، و نهال وجود او را در اصیل‌ترین و عزیزترین سرزمین‌ها کاشت و آبیاری کرد، او را از همان درختی که دیگر پیامبران و انبیا خود را از آن آفرید، به وجود آورد، که عترت او بهترین عترت‌ها، و خاندانش بهترین خاندان‌ها، و درخت وجودش از بهترین درختان است. در حرم امن خدا رویید و در آغوش خانواده کریمی بزرگ شد، شاخه‌های بلند آن، سر به آسمان کشیده که دست کسی به میوه آن نمی‌رسید، پس پیامبر (ص) پیشوای پرهیزکاران، و وسیله بینایی هدایت خواهان است. چراغی با نور درخشان و ستاره‌ای فروزان، و شعله‌ای با برق‌های خیره کننده و تابان است، راه و رسم او با اعتدال، و روش زندگی او صحیح و پایدار، و سخنانش روشنگر حق و باطل، و حکم او عادلانه است. خدا او را زمانی مبعوث فرمود که با زمان پیامبران گذشته فاصله طولانی داشت و مردم از نیکوکاری فاصله گرفته و امت‌ها به جهل و نادانی گرفتار شده بودند.»

ویژگی‌های پیامبر اکرم (ص) در این خطبه، توسط امیرالمومنین علی (ع) به زیبایی بیان شده است. یکی از ویژگی‌هایی که در این خطبه به آن پرداخته شده، در مورد ذات ایشان است که خداوند این ذات و نهاد عزیز و اصیل را، در بهترین سرزمین‌ها کاشته است. ذات پاک و پاکیزه، یکی از ویژگی‌های پیامبر اکرم (ص) است که در عالم نظیری ندارد.

در خطبه 96 نهج‌البلاغه، امیرالمومنین(ع) از ویژگی‌های پیامبر اکرم (ص)، الفت و مهربانی ایشان را برگزیده و پیرامون آن سخن می‌گویند: «قرارگاه پیامبر (ص) بهترین قرارگاه و محل پرورش و خاندان او شریف‌ترین پایگاه است. در معدن بزرگواری و گاهواره سلامت رشد کرد. دل‌های نیکوکاران شیفته او گشته، توجه دیده‌ها به سوی اوست، خدا به برکت وجود او کینه‌ها را دفن و آتش دشمنی‌ها را خاموش کرد. با او میان دل‌ها الفت و مهربانی ایجاد کرد و نزدیکانی را از هم دور ساخت. انسان‌های خوار و ذلیل و محروم در پرتو او عزت یافتند، و عزیزانی خودسر ذلیل شدند. گفتار او روشنگر واقعیت‌ها و سکوت او زبانی گویا بود.»

حضرت علی(ع) در خطبه 100 نهج‌البلاغه به یکی دیگر از ویژگی‌های پیامبر اسلام(ص) اشاره می‌کنند و می‌فرماید: «و گواهى مى‌دهیم جز او خدایى نیست و گواهى مى‌دهیم که محمد (ص) بنده و فرستاده اوست. او را فرستاد تا فرمان وى را آشکار و نام خدا را بر زبان راند. پس با امانت، رسالت خویش را به انجام رساند، و با راستى و درستى به راه خود رفت و پرچم حق را در میان ما به یادگار گذاشت. هر کس از آن پیشی گیرد از دین خارج و آن کس که از آن عقب ماند هلاک گردد و هر کس همراهش باشد رستگار شود. راهنمای این پرچم، با درنگ و آرامش سخن می‌گفت و دیر و حساب شده به پا می‌خاست، و آنگاه که بر می‌خاست سخت و چالاک، به پیش می‌رفت. پس چون در اطاعت او درآمدید و او را بزرگ داشتید، مرگ او فرا رسید و خدا او را از میان شما برد. پس از او، چندان که خدا خواهد، زندگانی می‌گذرانید، تا آن که خدا شخصی را برانگیزاند که شما را متحد سازد، و پراکندگی شما را جبران نماید. مردم! به چیزی که نیامده دل نبندید. و از آن که درگذشت، مایوس نباشید، که آن پشت کرده اگر یکی از پاهاش بلغزد و دیگری برقرار باشد، شاید هر دو پا به جای خود برگشته و استوار ماند».

یکی از ویژگی‌های پیامبر اکرم(ص) این است که ایشان معیار حق و میزان الهی و الگوی مناسب انسان‌ها بودند. همانطور که حضرت می‌فرمایند، هر کس از آن پیشی گیرد از دین خارج و آن کس که از آن عقب ماند هلاک گردد.

وصف ویژگی‌های پیامبر (ص) از زبان امیر المومنین (ع) در خطبه ۱۰۸ نهج البلاغه نیز وجود دارد آنجا که می‌فرماید: «پیامبر (ص) را از درخت تنومند پیامبران، از سرچشمه نور هدایت، از جایگاه بلند و بی همانند، از سرزمین بطحاء از چراغ‌های برافروخته در تاریکی‌ها، و از سرچشمه‌های حکمت برگزید. پیامبر (ص) طبیبی است که برای درمان بیماران سیار است. مرهم‌های شفابخش او آماده، و ابزار داغ کردن زخم را گداخته. برای شفای قلب‌های کور و گوش‌های ناشنوا و زبان‌های لال، آماده و یا داروی خود در پی یافتن بیماران فراموش شده و سرگردان است»

در بخشی دیگر از کلام دلنشین حضرت در خطبه 109 نهج‌البلاغه، امیرالمؤمنین(ع) از میان ویژگی‌های پیامبر اکرم(ص) به پارسایی حضرت اشاره می‌کنند: «پیامبر(ص) دنیا را کوچک شمرد و در چشم دیگران آن را ناچیز جلوه داد. آن را خوار شمرد و در نزد دیگران خوار و بی‌مقدار معرفی فرمود. و می‌دانست که خداوند برای احترام به ارزش او دنیا را از او دور ساخت و آن را برای ناچیز بودنش به دیگران بخشید. پیامبر (ص) از جان و دل به دنیا پشت کرد و یاد آن را در دلش میراند. دوست می‌داشت که زینت‌های دنیا از چشم او دور نگه داشته شود، تا از آن لباس فاخری تهیه نسازد، یا اقامت در آن را آرزو نکند. و برای تبلیغ احکامی که قطع کننده عذرهاست، تلاش کرد و امت اسلامی را با هشدارهای لازم نصیحت کرد و با بشارت‌ها مردم را به سوی بهشت فراخواند و از آتش جهنم پرهیز داد.»

در خطبه 116  از نهج‌البلاغه، حضرت به چگونگی انجام رسالت پیامبر اعظم (ص) اشاره می‌کنند که از بندگی رسول خدا(ص) در برابر خدا حکایت دارد، می‌فرماید: «خداوند پیامبر را فرستاد تا دعوت کننده به حق، و گواه اعمال خلق باشد. پیامبر (ص) بدون سستی و کوتاهی، رسالت پروردگارش را رسانید، و در راه خدا با دشمنانش بدون عذرتراشی جنگید، پیامبر (ص) پیشوای پرهیزکاران و روشنی بخش چشم هدایت شدگان است.»

همچنین در خطبه 231 نهج‌البلاغه هم می‌توان به برکت وجود پیامبر اکرم(ص) پی برد که امام علی(ع) فرمودند: «پیامبر اسلام (ص) آن چه را که به او ابلاغ شد، آشکار کرد، و پیام‌های پروردگارش را رساند. او شکاف‌های اجتماعی را به وحدت اصلاح و فاصله‌ها را به هم پیوند داد و پس از آن که آتش دشمنی‌ها و کینه‌های برافروخته دل‌ها راه یافته بود، میان خویشاوندان یگانگی برقرار کرد.» (2)

منابع:

شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج7

نهج البلاغه