نادیده گرفتن فضل الهی به تنزل از مقام انسانیت منجر می‌شود

حجت‌الاسلام اصغر عالی‌پور، مدرس حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با ایکنا از لرستان، در تشریح فراز پنجم دعای اول صحیفه سجادیه با این مضمون «تا بدكاران را به كيفر رساند، و آنان را كه رفتاری نيكو داشته‌اند و عمل صالح انجام داده‌اند به كرامت و فضيلت اكرام فرمايد؛ زيرا اقتضای عدل خدای متعال همين است. اسما او منزه از هرگونه نقص، و نعمت‌های او در كمال ظهور است؛ هرگز از او سؤال نشود، بلكه - مكلفان - جملگی مورد سؤالند»، گفت: در این فراز مسئله جزا و پاداش در روز محشر، بسان آنچه در نظارت‌های قضايی بشری می‌‌گذرد نيست، مسئله كيفری در اين حكومت‌ها عبارت از قراردادهايی است كه در مقابل هرگونه جرم و جنايت وضع شده‌اند، ولی بين جرم و كيفر هيچ‌گونه سنخيتی در كار نيست، به‌عنوان مثال جريمه نقدی، حبس، تعزير و يا ساير مجازات‌های مورد قبول نظام اجتماعی، قراردادهای اعتباری است كه يا شارع مقدس آنها را قرار داده و يا امت‌های مختلف برای بهبود وضع زندگی و امكان تشكیل جامعه سالم آ‌نها را به امضا رسانده‌اند.

وی بیان کرد: در هر حال، زندان رفتن دزد يا قاتل يا كسی كه فساد ديگری را مرتكب شده، با نوع جرم او هيچ‌گونه شباهت ماهوی ندارد، حتی در اين دنيا امكان دارد كه انواع مجازات‌ها را عوض كرد و به جای هر يک چيز ديگری گذاشت؛ چنان‌كه در محاكم مختلف دنيا ديده‌ايم كه برای جرم واحد دو نوع كيفر قرار داده‌اند و در عين حال، اين چندگانگی در حكم را عيب هم نمی‌‌دانند، اما پاداش و عقوبت اخروی چنين نيست و در آن‌جا هرچه هست متناسب با نوع عمل افراد است، يعنی فرد در آنجا تكويناً عكس‌العمل كردار خود را می‎‌بيند؛ چنان‌ كه در نهاد تكوينی اين جهان نيز عكس‌العمل طبيعی اعمال، معلول و فرآورده خود عمل است. به‌عنوان مثال اگر كسی غذای مسمومی مصرف كند و متعاقب آن مبتلا به خونريزی دستگاه گوارش يا زخم معده شود، اين جزا متناسب با همان عمل است، عكس‌العمل تمامی اعضا در مقابل اعمال نامناسب نيز درست بر همين منوال است.

مدرس حوزه و دانشگاه تصریح کرد: در آخرت، عملكرد انسان بازتاب‌های تكوينی خود را نشان می‎‌دهد و تمامی اعمال با تأثيرات فوق‌العاده خود رخ می‌دهد و اثر خود را همچنان كه بايد به‌جا می‌گذارد. بنابراین، بازتاب كفر غير از نفاق و عكس‌العمل ظلم غير از فِسق است. در قرآن كريم آياتی كه حكايت از اين بازتاب‌ها و كيفرها می‌‌كنند بسيار است، مانند آيه 286 سوره مبارکه بقره که می‌فرماید: «...لَها ما كَسَبَتْ وَ عَلَيْها مَا اكْتَسَبَتْ...» و آیات مشابه دیگری نیز در این رابطه وجود دارد.

عالی‌پور افزود: از امام صادق(ع) نقل شده است كه فرمودند: از خداوند متعال در مورد آنچه انجام داده سؤال نمی‎‌شود، زيرا او كاری را انجام نمی‎‌دهد مگر طبق حكمت و حق. اما انسان‌ها مورد سؤال واقع می‎‌شوند، چون برای همين خلق شده‌اند، یعنی تمامی آنچه خدای متعال انجام می‎‌دهد، متن حكمت و مصلحت بوده و سؤال از حكمت و مصلحت بی‎‌معناست.

این مدرس حوزه و دانشگاه بیان کرد: امام سجاد(ع) در فراز ششم دعای اول صحیفه سجادیه می‌فرماید: «سپاس خداوندی را سزاست كه اگر معرفت شكر نعم خود را - كه پيوسته بر بندگان نازل است و يكی پس از ديگری به ظهور می‌پيوندند - منع می‎‌فرمود، بندگان در نعمت‌های او تصرف فراوان نموده و به توسعه زندگی خويش می‎‌پرداختند، بدون آنكه به منعم توجه كنند، و در اين‌صورت از فطرت و حدود انسانيت خارج شده و همانند بهايم زندگی می‌‌كردند؛ چنان‌كه - خدای متعال در آیه 44 سوره فرقان فرموده است: إِنْ هُمْ إِلاَّ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبيلاً؛ آنان همانند حيوانات، بلكه پست‌تر از آن‌ها هستند.»

وی در شرح این فراز از دعای اول صحیفه سجادیه با بیان اینکه بدون شک، امتياز انسان بر ساير موجودات عالم، به شعور و ادراک و حُسن انتخاب و تكليف‌پذيری اوست، تا در طاعت حضرت حق تلاش کند و به معرفت او كه غايت و نتيجه خلقت انسان است دست يابد، افزود: اگر انسان عمر را چنان بگذراند كه هدفی جز اشباع غرايز -كه وجه اشتراک او و ساير حيوانات است- نداشته باشد، از فطرت انسانی خارج شده و در رديف حيوانات قرار خواهد گرفت، بلكه پست‌تر، زيرا به خوبی می‎‌دانيم كه تمامی حيوانات در همان خطی حركت می‌‌كنند كه دستگاه آفرينش برای آنها ترسيم کرده و هرگز تخلف و تخطی از آن راه و رسم ندارند، برخلاف انسان كه از بهترين و زبده‌ترين نعم الهی استفاده برده، ولی غالباً كمتر شعوری نسبت به عنايات ولی‌نعمت خود ندارد.

این مدرس حوزه و دانشگاه بیان کرد: مسلم است كه اين انسان‌ها از آن حيوانات كمتر و پست‌ترند، چراكه قوای عقلانی و استعدادهای فطری خود را ضايع و تعطيل كرده و از غرض اصلی بازمانده‌اند، آنها در وادی خواسته‌های غرايز، محكوم طبيعت خاكی خود شده‌اند و به هيچ چيز ديگری جز اشباع نفس حيوانی فكر نمی‎‌كنند؛ در حالی‎كه خرد انسانی، سپاس نعمت‌دهنده را حتمی و لازم می‎داند.

وی با بیان اینکه ناديده گرفتن كرامت و فضل الهی، روشی دور از شأن انسان و خلاف وظيفه بندگی حضرت حق است، گذشته از آنكه محبوس ماندن در سقف زندگی روزمره و ناديده گرفتن خود، تنزل يافتن از مقام انسانی و شباهت پيدا كردن به جنبنده‌ای است كه در مرتع وسيعی می‌چرد و از همه چيز بی‌خبر است، اظهار کرد: ما باید با تمام وجود در مقابل احسان و كرامت حق‌تعالی خاضع، خاشع و شاكر باشيم و به فطرت اصيل و سليم خود، اين كرامات را دريابيم و در قدم بالاتر نيز بايد با استدلال عقلانی اثبات كنيم كه جز ذات حضرت حق، نعمت‌دهنده ديگری در كار نيست و بدانيم كه او «بِيَدِهِ الْخَيْرُ، وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ» بوده و درک كنيم كه او «الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا» است.