نگاهی به جایگاه خوزستان در تثبیت فرهنگ تشیع در ایران

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خوزستان، یکی از دلایل اصلی نفوذ تشیع میان مردم و در سرزمین‌های مختلف،‌ محبوبیّت اهل‌ بیت(ع) است. تاریخ حاکی از آن است که محبوبیّت علویان در طول تاریخ اسلام، ذره‌ای میان مردم کاهش نیافت که این عامل یکى از دلایل عمده نفوذ تشیّع در همه بلاد اسلامى، در مغرب و مصر و یمن و غیره و از جمله ایران است.عامل دیگری که دلیل نفوذ اهل‌ بیت(ع) است، به سجایای علمى، اخلاقى و سیاسى آنان بازمی‌گردد.

پس از اینکه حکومت امویان در سال  ١٣٢ هجرى سرنگون شد، عباسیان بر مسند خلافت نشستند. از میان خلفای عباسی مأمون، اولین کسى بود که کوشید تا خلأ موجود میان اهل‌ بیت(ع) و عبّاسى‌ها را از بین ببرد و به بیان بهتر علوى‌ها را از مردم جدا کرده، به عباسیان پیوند دهد تا بتواند ریشۀ قیام‌هایی که علیه عباسیان از سوی مردم صورت می‌گرفت را ریشه‌کن کند،‌ لذا او کوشید تا با جذب امام رضا(ع) به دستگاه عبّاسى، زمینۀ چنین هدفى را فراهم کند و به این طریق حمایت مردم را که علاقه به اهل‌ بیت(ع) داشتند جذب کرده از آن ابزارى براى سرکوبى قیام‌هایى بسازد.

سیاست ناکام مأمون سبب شد تا شخصیّت امام رضا(ع) به عنوان امام شیعه براى مردم بیشتر شناخته شود. لذا هواداران شیعه هر روز بیشتر و بیشتر شدند.  حیثیّت علمى و علوى امام، مهمترین عامل در توسعۀ مذهب شیعه به حساب مى‌آمد و جلسات مناظرات مأمون بهترین زمینه براى ترسیم شخصیّت واقعى امام رضا(ع) شد. بنابراین در بحث تاریخ تشیع در ایران یکى از نکات غیر قابل انکار آمدن امام رضا(ع) به ایران است. توجه به حفظ آثار بر جاى مانده از مسیر امام در شهرها و مناطقى که به نحوى محل استقرار امام بوده، نشان از علاقۀ ویژۀ شیعى میان مردم است.

به عنوان نمونه، مسجد امام رضا(ع) در اهواز   یکى از قدیمى‌ترین نقاطى است که در ایران به نام امام رضا(ع) وجود دارد. جداى از ابودلف، یاقوت هم از پل شوشتر در اهواز و مسجدى که به نام امام رضا(ع) روبروى آن بوده یاد کرده است.   دو نقطه منسوب به امام رضا(ع) در شهر شوشتر است. یکى از آن‌ها کمى دورتر از پل شاه على و لشکر  و دیگرى در شرق شوشتر نزدیک رودخانه شطیط.

قدم‌گاه دیگرى هم در شرق شهر دزفول موجود است. دو بقعه دیگر یکى در دزفول و دیگرى در شوشتر وجود دارد. دو بقعۀ دیگر در شوشتر با نام‌هاى امام ضامن حوالى کنارستان و بقعۀ امام رضا(ع) در حوالى بلوک عقیقى وجود دارد.  محلى هم به عنوان قدم‌گاه امام رضا(ع) در جنوب آبادى کهنک  در حوالى شوشتر وجود دارد. (برگرفته از کتاب تاریخ تشیع تألیف رسول جعفریان).

عبدالکاظم علی‌نژاد، مسئول دبیرخانه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی خوزستان با تبریک زادروز ولادت امام رضا(ع) گفت: نکته‌ای مهم مورد اشاره است و آن اینکه دشمنان اهل‌ بیت(ع) و تشیع این‌گونه عنوان می‌کنند که تشیع ساخته و پرداخته ایرانی‌ها است ولی برخلاف گفته این افراد اساس تشیع از مدینه و به وسیله امام علی(ع) و یاران وفادارش مثل سلمان، مقداد آغاز شد و بعدها در عراق ادامه یافت. در این میان مدینه اهمیت خود را از دست نداد و ائمه اطهار(ع) نیز مدینه را به عنوان شهر سکونت پذیرفتند.

وی با اشاره به اینکه مقام معظم رهبری در سفر سال 76 به استان خوزستان فرمودند که «ایران از بابت تشیع وام‌دار دو مجموعه انسانی است، یکی اهواز(خوزستان) و دیگری جبل‌عامل(لبنان)»، گفت: در این میان می‌توان اذعان کرد که خوزستان از لحاظ اشاعه تشیع نسبت به جبل‌عامل تقدم زمانی دارد زیرا خوزستان از قرون اولیه هجری با تشیع همراه بوده ولی اولین ارتباط ایرانیان با جبل‌عامل به قرن 8 هجری برمی‌گردد.

رساله «اهوازیه»؛ سند ارتباط اهل بیت(ع) با مردم خوزستان

مسئول دبیرخانه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی خوزستان ادامه داد: در قرن 8 هجری (خواجه علی مؤید) حاکم سربدار خراسان به شهید اول نامه نوشت و وی را به ایران دعوت کرد. این در حالی است که خوزستان از اولین گام‌ها با تشیع همراه بود زیرا یکی از بهترین یاران امام علی(ع) یعنی سلمان فارسی اهل رامهرمز و خوزستانی بوده است. بعد از آن خوزستانی‌های دیگری از جمله اصحاب ائمه هدی بودند مانند نجاشی که در زمان امام جعفرصادق(ع) نامه‌ای به این امام(ع) نوشت و ایشان جواب وی را گفته‌اند که به رساله «اهوازیه» معروف است.

علی‌نژاد تصریح کرد: همراهی خوزستانی‌ها با ائمه هدی(ع) مشهور است و چندین کتاب در این باره به یادگار مانده است. از جمله عبدالله محمد حضین اهوازی که این شخصیت از خاندان معرفی در اهواز بود و 7 نفر از این خاندان از اصحاب ائمه(ع) بودند. از شخصیت‌های خاندان دیگر حسن بن‌سعید بن‌حماد اهوازی، حسین بن‌سعید بن‌حماد اهوازی بودند که نقش بزرگی در معرفی شخصیت‌های اهوازی داشتند که حسین بن‌سعید نقش مهمی در تبلیغ تشیع در قم داشته اشت.

خاندان دیگر، مهزیار بود که از اصحاب ائمه بودند، علی بن‌مهزیار، داود و ابراهیم مهزیار اهوازی و پسران دیگر این خاندان از اصحاب ائمه(ع) بودند. رجال مهزیار یا وکالت داشتند و یا از اصحاب محسوب می‌شدند.

علمای خوزستان؛ طلایه‌دار و پرچم‌دار تشیع

وی با تصریح بر اینکه شخصیت‌های خوزستانی از این نظر معروف هستند که طلایه‌دار و پرچم‌دار تشیع بودند، گفت: افتخار دیگر ورود امام رضا(ع) به خوزستان بوده است. ایشان از خوزستان وارد ایران شدند و ادامه مسیر فرمودند. علاوه بر این‌ها می‌توان آثار متعدد تاریخی را نام برد از جمله مسجدی که محل اقامت امام رضا(ع) در اهواز است. علاوه بر اینها قدمگاه‌های امام رضا(ع) در خوزستان؛ در شهرستانهای آبادان، شوشتر، بهبهان، دزفول هستند.

علی‌نژاد ادامه داد: سایر بناهای تاریخی مذهبی نشان می‌دهد که خوزستان پرچم‌دار تشیع بوده‌ است. این مهم استمرار یافت تا اینکه در قرون بعدی و در زمان حکومت شیعیان سربداران در خراسان، شاهد حکومت شیعی مشعشعیان در خوزستان و به ویژه هویزه هستیم. این مهم قبل از روی کار آمدن دولت صفوی بوده است. حکومت مشعشعیان گاهی تا لرستان کشیده می‌شد ولی بیشتر در خوزستان مرکزیت داشته است.

وی در خصوص اینکه توطئه دیگر دشمن این بوده که مردم به دلیل زور و فشار صفوی شیعه شدند، گفت: باید پذیرفت که حکومت شیعه قبل از صفویه در خوزستان حکومت کردند و مردم خوزستان متمایل به شیعه بودند. آیت‌الله وحید بهبهانی مهمترین شخص شیعی زمان خود بودند که در قرن 11 مکتب اصولی‌گری را پایدار کرد و اخباری را از بین برد. این مهم ادامه یافت تا اینکه شیخ مرتضی انصاری ظهور کرد. از شخصیت‌های دیگر می‌توان شیخ محمدتقی شوشتری، علامه کرمی، سیدنعمت‌الله جزایری و خاندان جزایری را نام برد.

علی‌نژاد در پایان تصریح کرد: از مجموعه بحث می‌توان نتیجه گرفت خوزستان علاوه بر اینکه دروازه تشیع به ایران بوده در طول تاریخ 15 قرن همواره پرچم‌دار تشیع بوده است.

خوزستان؛ دروازه ورود تشیع

آیت‌الله محسن حیدری، منتخب مردم خوزستان در مجلس خبرگان رهبری، در گفت‌وگو با ایکنای خوزستان با اشاره به نقش مؤثر امام رضا(ع) در تروج فرهنگ تشیع در کشور ایران اظهار کرد: در واقع تشیع یعنی نگرش خاص به اهل‌بیت(ع) که از همان قرن اول هجری وارد کشور ایران شد و این نُمود در استان خوزستان بروز و بیشتری داشته است. به ویژه در دوره حاکمیت ائمه(ع) به ویژه در دوران امام صادق(ع) با حاکمیت عبدالله نجاشی بر اهواز به عنوان یکی از اصحاب امام صادق(ع) ظهور روشن‌تری یافت.

وی ادامه داد: گماشتن عبدالله نجاشی در اهواز به عنوان حاکم از سوی خلیفه عباسی نشانگر غلبه فرهنگ تشیع در اهواز است که حاکم عباسی را مجبور کرد یک حاکم شیعی برای اهواز تعیین کند. در سایه انتشار تشیع در خوزستان، حوزه‌های علمیه بسیار گرانقدری در اهواز همزمان با رواج فرهنگ تشیع شکل گرفت.

حیدری گفت: همزمان با ورود امام رضا(ع) به اهواز، علمای بزرگی مثل «حسن بن سعید اهوازی» و دیگران به استقبال آن حضرت آمدند و در خدمت ایشان بودند. علی بن مهزیار و پدرش نیز به خدمت امام رسیدند که با توصیه امام رضا(ع) در مورد علی بن مهزیار، علمای اهواز عنایت خاصی نسبت به او پیدا کردند.

منتخب مردم خوزستان در مجلس خبرگان رهبری توضیح داد: همه این شواهد نشان از آن است که تشیع در ایران و به ویژه در اهواز با آمدن امام رضا(ع) به ایران در گسترش و تثبیت شد.

وی با تأکید بر اینکه خوزستان دروازه ورود تشیع به ایران است، عنوان کرد: با ورود امام رضا(ع) به ایران از دروازه خوزستان، در واقع خوزستان دروازه ورود تشیع است که به این دستاورد مطلوب منتهی می‌شود که تشیع به عنوان یک مذهب با وجودی که از سوی خلفا مورد تأیید نبود و علی‌رغم میل حاکمان بود ولی با آمدن امام رضا(ع) به ایران این معنا ثبت شد و موج فرهنگ شیعی در سراسر کشور ایران مطرح شد.
آیت‌الله حیدری گفت: مذهب اهل‌بیت(ع) به عنوان یک مذهب با جایگاه قوی و دارای حجیت الهی بین مردم ایران ثبت شد که با وجود اینکه شرایط دیگر در این تثبیت نقش داشت،‌ هجرت امام رضا(ع) به ایران در رأس و اساس تثبیت فرهنگ شیعی در ایران است.

زهره امیدی‌پور، معاون پژوهشی حوزه علمیه خواهران آبادان، در گفت‌وگو با ایکنای خوزستان با اشاره به اینکه امام نسبت به هدف مأمون درفراخواندن اجباری حضرت امام رضا(ع) از مدینه به طوس آگاه بود، تصیح کرد: امام رضا(ع) پس از وداعی سخت با نزدیکان خود، آنان را برنتیجه بدون بازگشت این سفر مطلع کرد و آن را سفری با هدف مبارزه با توطئه‌ها و مکرهای مأمون عنوان کرد.

وی ادامه داد: امام رضا(ع) در طول مسیر سفر همواره تأکید داشت در مکان‌هایی که کاروان برای استراحت توقف می‌کرد حتماً با مردم تماس حضوری داشته باشند و این تماس‌ها به گونه‌ای برای نمایندگان مأمون ناراحت‌کننده بود که به مأمون گزارش خطر توطئه مردم علیه وی را دادند.

امیدی‌پور با اشاره به جایگاه والای اهل‌بیت(ع) میان مردم،‌ اظهار کرد: مردم ایران تحت تأثیر نفوذ دارالخلافه بیشتر سنی‌مذهب بودند و با تعالیم اهل‌بیت(ع) آشنایی چندانی نداشتند و از سویی مأمون برای مقابله با اهل‌بیت(ع) و جلوگیری از رواج محبت آنها بین مردم دری را که خلفای قبل از او در دوران خود برای کم کردن محبت اهل‌بیت(ع) باز کرده بودند، توسعه بخشید. به این ترتیب که با تشکیل جلسات مناظره سعی در پایین آوردن جایگاه شخصیتی اهل‌بیت(ع) و به ویژه حضرت امام رضا(ع) کرد. در این جلسات که اکثراً ملحدان و معتقدین به ادیان دیگر اجازه صحبت از سوی مأمون داشتند و جلسات با وجود آنها تشکیل می‌شد، بر خلاف هدف مأمون این مناظرات منبع غنی از تعالیم ناب برای فرهنگ شیعی شد و امروزه استفاده فراوانی از آنها می‌شود و مورد رجوع علما و دانشمندان است.

جانب‌داری اهل بیت(ع) از فرهنگ ایرانی، جایگاه اهل بیت بین ایرانیان را دوچندان کرد

معاون پژوهشی حوزه علمیه خواهران آبادان گفت: تاریخ حاکی از آن است که اهل‌ بیت(ع) در موارد مختلف از فرهنگ ایرانی جانب‌داری کرده‌اند و همواره محبت‌های بی‌شماری را نسبت به ایرانیان چه در دوران پیامبر(ص) و چه دوران ائمه(ع) اظهار کرده‌اند که جایگاه و احترام اهل‌ بیت(ع) را بین ایرانیان دوچندان کرده است.

امیدی‌پور با تأکید بر نقش امام رضا(ع) بر ترویج فرهنگ غیبت، بیان کرد: حضور امام رضا(ع) در ایران نقش مهمی را در ترویج فرهنگ غیبت برای امام زمان(عج) داشته است. به این معنی که امام شخصیت‌هایی را با نام مرجع دینی تربیت کرده و به جاهای مختلف اعزام می‌کرد تا این باور را به مردم القا کند که امام می‌تواند بین مردم باشد ولی از طریق نمایندگان خاص با آنها در تماس باشد.

وی در پایان یادآور شد: با توجه به اینکه اکنون با چند نوع تبلیغات در مقابله با اهل‌ بیت(ع) روبرو هستیم که عده‌ای بر آنند باید فرهنگ ایران به گونه‌ای رقم خورد که از اسلام در آن خبری نباشد و عده‌ای دیگر راه افراطی را در این زمینه طی کرده‌اند و جامع همه افراط و تفریطها و این موضع‌گیری‌ها حذف اهل‌ بیت(ع) از فرهنگ ایرانی است. وظیفه ما است که سطح شناخت خود را نسبت به اهل‌ بیت(ع) و به ویژه امام رضا(ع) افزایش دهیم. زیارت آن بزرگوران را ترک نکنیم چرا که زیارت در واقع ارتباط با یک منبع وحیانی است که باعث افزایش ایمان انسان می‌شود و بنابر فرمایش پیامبر(ص) که آنها پدران امت هستند، حرمت پدر امت باید حفظ شود به این معنا که وظایف خود را در برابر جایگاه امام شناخته و وظایف خود را انجام دهیم.