«غرّاء»؛ خطبه‌ای برای بیان صفات خداوند
مدرس حوزه و دانشگاه در لرستان گفت: خطبه 83 نهج‌البلاغه خطبه‌ای شگفت‌انگیز که به نام «غرّاء» به معنای درخشان معروف شده که در آن صفات خداوند متعال بیان شده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا بیرانوند، از اساتید حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با ایکنا از لرستان در رابطه با خطبه 83 نهج‌البلاغه اظهار کرد: اين خطبه، خطبه شگفت‌انگيزى است و به نام خطبه «غرّاء» (درخشان) ناميده مى‌شود که در آن صفات خداوند متعال بيان شده و سپس توصيه به تقوا و بعد برحذر داشتن از دنيا و سپس مسائلى مربوط به قيامت و بعد از آن آگاه ساختن مردم از آنچه در آن هستند از زرق و برق دنيا و سپس اشاره به برترى آن حضرت در شيوه تذكر به مردم، آمده است.
وی افزود: ابونعيم اصفهانى، بخش مهمی از این خطبه را در «حلية الأَوْلياء» آورده و علت بیان این خطبه توسط امام علی(ع) را اینگونه بیان می‌کند: «آن حضرت جنازه مسلمانى را تشييع كردند، هنگامى كه او را در قبر گذاشتند، بازماندگانش صدا به ناله و شيون بلند كرده و گريستند، امام فرمود: «به خدا سوگند! اگر اينها آنچه را ميّتشان مشاهده مى كند ببينند، گريه بر او را فراموش خواهند كرد (و بر خود خواهند گريست!) به خدا سوگند! مرگ به سراغ يك يك از آنها مى‌آيد و كسى را باقى نمى گذارد» سپس با توجه به آمادگى گروه تشييع كننده در آن شرايط براى پذيرش اندرزهاى الهى، برخاست و اين خطبه را ايراد فرمود.
بیرانوند با اشاره به اینکه خطبه 83 نهج‌البلاغه را مى‌توان به 12 بخش تقسيم كرد كه مکمل یکدیگر هستند، بیان کرد: در بخش اول به حمد و ثناى الهى و بيان اوصاف جلال و جمال او مى‌پردازد تا ضمن رعايت ادب در سخن، دلها را به نور نام خدا روشن و براى شنيدن اندرزها آماده سازد و در بخش دوم مردم را به تقوای الهی دعوت می‌کند تقوايى كه سرمايه اصلى انسان در زندگى مادى و معنوى اوست.
این مدرس حوزه و دانشگاه افزود: در سومين بخش، سخن از نكوهش دنياست؛ تا اين مانع بزرگ كه بر سر راه تقوا قرار دارد، از اين طريق برطرف و در چهارمين بخش، سخن از معاد و عرصه محشر و صحنه‌هاى هول‌انگيز قيامت است، تا دلها براى پذيرش نصايح الهى آماده‌تر شود، از آنجا كه شناخت هويت انسان به اين امر كمك مى‌كند در پنجمين بخش به اين معنا پرداخته و آغاز و انجام زندگى بشر را شرح مى‌دهد.
وی بیان کرد: از آنجا كه توجه به نعمت‌هاى الهى انسان را به سوى معرفةاللّه و شكر نعمت و اطاعت از او وا می‌دارد در ششمين بخش نیز به مسأله تقوا برگشته و اهميت آن را يادآور مى‌شود، و در هفتمين بخش، به قسمت مهمى از اين نعمت‌ها كه سر تا پاى انسان را فرا گرفته، اشاره مى‌كند.
بیرانوند افزود: امیرالمؤمنی در بخش هشتم این خطبه به مواعظى مى‌پردازد كه دلها را بيدار و عقل‌ها را هوشيار مى‌كند و در نهمين بخش، براى سومين بار به مسأله تقوا باز مى‌گردد و با تعبيرات جديدى اهميت اين زاد و توشه بزرگ سفر آخرت را شرح داده و در دهمین بخش تاريخچه فشرده و تكان دهنده‌اى پيرامون آفرينش انسان از آغاز جنين تا لحظه مرگ و حتى پس از آن بيان کرده و بخش یازدهم هشدار مى‌دهد كه بعد از مرگ نه راه بازگشتى وجود دارد و نه امكان تدارك آنچه از دست رفته است! و بالأخره در دوازدهمين و آخرين بخش، با اشاره به درس‌هاى عبرت انگيزى كه در تاريخ پيشينيان نهفته است به بيان حالات آنها پرداخته و تعبيرات تكان دهنده و بيدارگرى را مكمل بيانات اين خطبه مى‌كند.
این مدرس حوزه و دانشگاه بیان کرد: حمد و ستایش و تعریف و تمجید مخصوص به خداوند است و به تعبیر زبان عربی یعنی هر حمد و تعریفی در هرکجا از هر کسی سر بزند این تعریف مخصوص خداوند است و به او تعلق می‌گیرد چراکه هر تعریفی از یک کمال است و هیچ کمالی نیست مگر اینکه از خدای متعال باشد.
وی ادامه داد: حمد و ستایش مخصوص خداست و وقتی انسان تعریف می‌کند، از هر جنس و شیء مادی و غیرمادی به خداوند تعلق دارد، گرچه شخصی که تعریف می کند توجه ندارد که از خداوند تعریف می‌کند و ممکن است اصلاً خداوند را قبول ندارد و کافر است، وقتی تعریف می کند از خداون تعریف کرد ب این تفاوت که اجری ندارد، ولی وقتی یک مؤمن تعریف می‌کند و متوجه است برای این تعریف اجر وجود دارد چراکه در حال ذکر گفتن است و ثواب دارد.
بیرانوند افزود: زایش مخصوص خدایی است که برتری مقام و شخصیتی دارد چون خداوند قدرتش فوق قدرت‌هاست بلکه قدرتش بی‌نهایت است پس علو درجه، مکان و مقام دارد نه مکان ظاهر، با نعمت‌هایی که می‌دهد و احسانی که می‌کند و تفضل و عنایتی که بندگان درد هم بالاست و هم نزدیک است.
این مدرس حوزه و دانشگاه اظهار کرد: خداوند بالا هست نه بالای مکانی یعنی مقامش بالاست و از بشر و انسان دور و جدا نیست و به قولی خدای کناری نداریم، خداوند با موجودات است و آن کسی که گفت قسم به ان کسی که پشت آسمان‌هاست و متوجه نبود پشت سرش امام علی(ع) است که دستی برشانه او زد و پرسید که چه کسی پشت اسمان‌هاست، گفت «الله»، فرمودند خطا کردی خداوند که پشت آسمان‌ها نیست، خداوند با همه ماهاست و با تمام موجودات است و خداوند بیرون نرفته که با ما نباشد، خداوند با همه موجودات معیت دارد.
وی بیان کرد: خداوند بخشنده و دهنده است و هر کس از هر کجا که بهره و فایده‌ای به دست بیاورد همه از سمت خداوند است و این فضل چیزی است که خداوند اضافه می‌دهد.
بیرانوند تصریح کرد: امام علي(ع) درباره ويژگى‌های دنيا مى‌فرمايد: «دنيا آبشخوری تيره است که ورودى آن، پُر از گل و لاى می‌باشد. چشم‌اندازش فريبنده و باطنش كُشنده است. دنيا فريبى گذرا، پرتوى ناپايدار و سايه اى زوال پذير و تكيه گاهى نااستوار دارد. فريبندگى آن و درخشندگى مواهبش سبب انس افراد گريزان به آن مي‌شود و منكرانش به آن دل مي‌بندند، ناگهان مثل اسبى چموش كه غافلگيرانه پاهايش را بلند مى‌كند و سوار را به زمين مى‌افكند، دنيا آنها را به زمين مى‌زند و با دام‌هايش آنها را گرفتار مى‌کند و تيرهاى خود را به سويشان پرتاب مى‌كند.»
این مدرس حوزه و دانشگاه افزود: وجود اين اوصاف براى دنيا براى هيچ انسان آگاهى پوشيده نيست؛ دورنمای دنیا دل‌انگيز و فريبا و درون آن خطرناك و كشنده است، مواهب دنيا درخششى دارد، به همين دليل امام(ع) از آن تعبير به «ضَوء» كرده؛ ولى اين درخشش دوامى ندارد و به زودى غروب مى‌كند، از اين رو از آن تعبير به «آفل» شده. به طور موقت سايه‌اى آرام بخش دارد؛ اما همچون سايه به دست آمده از تابش آفتاب است بر درختان كه دوامى ندارد و زوال مى‌يابد و لذا «ظِلٌّ زَائِل» فرموده است، مواهب دنيا مى‌تواند تكيه گاه باشد، اما افسوس كه اين تكيه‌گاه استوار نيست و به همين جهت فرموده است: «سِنَادٌ مَائِل».
وی تأکید کرد: در نهج‌البلاغه و به ویژه این خطبه نکات و درس‌هایی زیادی وجود دارد که باید به آنها توجه ویژه داشته باشیم و همزمان با اُنس گرفتن با آن از دنیا بریده و دلخوشی به آن نداشته باشیم.
انتهای پیام
