خاک؛ نمادی برای آغاز و پایان راه

به گزارش ایکنا از لرستان، چهاردهم آذرماه مصادف با پنجم دسامبر به نام روز جهانی «خاک» نام‌گذاری شده است، به همین مناسبت، حمیدرضا متین‌فر، مدیر گروه علوم و مهندسی خاک دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه لرستان، در رابطه با اهیمت خاک و اینکه برای حفظ خاک چه باید کرد، یادداشتی را به رشته تحریر درآورده است که متن آن را در ادامه می‎خوانید:

«آفریدگار هستی آدمی را از خاک آفرید و مردمان موحد، اندیشمند و خلاق ایران زمین بر پایه این اندیشه از سپیده‌دم تاریخ تا به امروز خاک را گرامی داشته‌اند. به همین سبب در ادب پارسی خاک جایگاه ویژه‌ای دارد که هم نماد آغاز راه و هم پایان راه است.

اگرچه قشر خاک سطح کره زمین به ظاهر پدیده‌ای ساده به نظر می‌رسد و انسان به هر شکلی که اراده کند تا مرز نابودی از آن بهره‌برداری می‌کند، اما خاک، سامانه‌ای پیچیده، زنده و پویا است؛ هزاران ریز جاندار در بستر معدنی خاک فعالیت زیستی داشته، آن را زنده نگه می‌دارند و محیط و مواد لازم برای رویش گیاهان، تصفیه آب و تلطیف هوا را فراهم می‌آورند، بنابراین هر نوع دخالت ناآگاهانه در چنین مجموعه پیچیده‌ای می‌تواند همراه با اختلال در انجام وظایف ذاتی خاک، سیر قهقرایی آن را رقم بزند.

به‌عبارت دیگر هرگونه بهره‌برداری غیرعلمی و بدون توجه به توانایی و قابلیت‌های خاک می‌تواند موجب کاهش کیفیت خاک شده و به تدریج آن را از چرخه تولید خارج نماید.

از وسعت حدود 165 میلیون هکتاری کشورمان، حدود 16 میلیون هکتار اراضی قابل کشت است که بستر تولیدات مواد غذایی و سایر نیازها، مانند مواد اولیه صنعتی است.

سازمان خواربار کشاورزی، سرانه اراضی برای تولید غذای سالم را نیم هکتار تعیین کرده است، اما در حال حاضر برای کشور ما این سرانه به 0.2 هکتار کاهش یافته است.

بیش از 95 درصد نیازهای غذایی جوامع بشری وابسته به خاک است؛ سلامت و کیفیت انواع تولیدات زراعی، باغی و مرتعی وابسته به سلامت خاک است، سلامت خاک بیانگر توانایی خاک در حفظ بهره‌وری گیاهان و حیوانات، حفظ و ارتقای کیفیت آب و هوا و ارتقای سلامت گیاهان و حیوانات است.

مدیریت‌های غیر علمی و سلیقه‌ای، استفاده از اراضی بدون توجه به قابلیت آن، رشد جمعیت و نیاز به غذای بیشتر و کشت متراکم و متواتر بدون توجه به تعادل و پایداری اکوسیستم خاک، تغییر کاربری اراضی از جمله جنگل‌ها و مراتع به زراعی، تبدیل اراضی زراعی به مسکونی، صنعتی، تفرج‌گاه و... با نادیده گرفتن اصول قابلیت و تناسب اراضی موجب به هم خوردن تعادل پایدار اکوسیستم‌های مدیریت شده با محیط اطراف خود شده است.

این تغییرات باعت تغییر در خصوصیات فیزیکی، شیمایی و بیولوژیکی خاک و در نهایت موجب تخریب و افت تدریجی کیفیت خاک شده است.

افت کیفیت خاک موجب کاهش تنوع زیستی، کاهش قابلیت تولید و هدررفت کربن الی خاک، افزایش گازهای گلخانه‌ای، فرسایش خاک، کاهش حاصلخیزی و توان تولید خاک، تشدید گرمایش زمین و بالاخره خارج شدن خاک‌ها از چرخه تولید خواهد شد، به‌عنوان مثال می‌توان به غیر قابل کشت شدن سالانه حدود 20 هزار هکتار از اراضی کشور به علت شوری و خروج یک میلیون هکتار از اراضی قابل کشت با توان تولید بالا از چرخه تولید به علت تغییر کاربری اراضی در دهه‌های اخیر اشاره کرد.

برای حفظ خاک، این میراث گرانقدر نیاکان برای نسل حاضر و نسل‌های آینده توصیه می‌شود:

1- از تغییر کاربری اراضی زراعی مرتعی و جنگلی برای هر نوع استفاده دیگر بدون در نظر گرفتن مطالعه ارزیابی و تعیین قابلیت اراضی توسط کارشناسان علوم و مهندسی خاک خودداری شود.

2- قانون حفاظت خاک که با تلاش کارشناسان علوم خاک و مجلس شوری اسلامی تصویب شده است بدون هیچ‌گونه اغماضی اجرایی شود.

3- برای ارتقای کیفیت خاک، جلوگیری از آتش زدن پوشش گیاهی در همه عرصه‌ها و افزایش مواد الی به خاک مورد توجه جدی مدیران اجرایی کشور قرار گیرد.

4- تقویت مدیرت آب و خاک و به‌کارگیری کارشناسان و جوانان فارغ‌التحصیل مهندسی علوم خاک و علوم آب و نظارت بر هر نوع بهره‌برداری از آب و خاک در هر عرصه‌ای، به‌جد مورد توجه قرار گیرد.

5- برای جلوگیری از تحقیقات تکراری، کاهش هزینه‌های تحقیقات و دسترسی سریع و آسان محققین و کاربران به اطلاعات خاک‌های استان، پیشنهاد می‌شود بانک اطلاعات رقومی خاک‌های استان تهیه و مبتنی بر روش‌های داده کاوی و بهره‌گیری از فناوری‌های سنجش از دور (تصاویر ماهواره‌ای و طیف سنجی) و سامانه‌های اطلاعات جغرافیایی(GIS) کیفیت و سلامت خاک‌ها مورد پایش قرار بگیرد.»

خبرنگار: مهناز عالی‌نژادیان