خدا را در مسجد و محراب محصور نکنیم

حجت‌الاسلام والمسلمین اصغر عالی‌پور، مدرس حوزه و دانشگاه، در گفت‌وگو با ایکنا از لرستان، در شرح فرازهای اول تا پنجم از دعای ششم صحیفه سجادیه، اظهار کرد: در  این فرازها می‌خوانیم «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَ اللَّيْلَ وَ النَّهَارَ بِقُوَّتِهِ(1) وَ مَيَّزَ بَيْنَهُمَا بِقُدْرَتِهِ﴿2﴾ وَ جَعَلَ لِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا حَدّاً مَحْدُوداً، وَ أَمَداً مَمْدُوداً﴿3﴾ يُولِجُ كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا فِي صَاحِبِهِ، وَ يُولِجُ صَاحِبَهُ فِيهِ بِتَقْدِيرٍ مِنْهُ لِلْعِبَادِ فِيما يَغْذُوهُمْ بِهِ، وَ يُنْشِئُهُمْ عَلَيْهِ﴿4﴾ فَخَلَقَ لَهُمُ اللَّيْلَ لِيَسْكُنُوا فِيهِ مِنْ حَرَكَاتِ التَّعَبِ وَ نَهَضَاتِ النَّصَبِ، وَ جَعَلَهُ لِبَاساً لِيَلْبَسُوا مِنْ رَاحَتِهِ وَ مَنَامِهِ، فَيَكُونَ ذَلِكَ لَهُمْ جَمَاماً وَ قُوَّةً، وَ لِيَنَالُوا بِهِ لَذَّةً وَ شَهْوَةً﴿5﴾؛ سپاس مخصوص خداست که شب و روز را به نیرویش آفرید، و به قدرتش میان آن دو جدایی ایجاد کرد، و برای هر یک از آن‌ها مرزی مشخص و زمانی گسترده قرار داد، هر کدام را در درون دیگری وارد می‌کند، به سرنوشت و تقدیری که از سوی او، برای بندگان مقرر شده تا آنان را به این وسیله روزی رساند و رشد و پرورش‌شان دهد، پس شب را برای بندگان آفرید تا در آن از حرکات خستگی‌آور و برپا ایستادن‌های رنج‌آور بیاسایند و آن را پوششی قرار داد تا از آسایش و خوابش بهره‌مند شوند و نهایتاً از برکت نعمت شب، پیمانه وجودشان از نشاط و نیرو لبریز شود و به وسیله آن به لذت و کام دل رسند.»

وی با بیان اینکه امام سجاد(ع) در اين دعا قدرت خداوند متعال و رابطه مستقيم او با جهان آفرينش را بيان كرده است و جملگی موجودات را در پناه قدرت و عظمت خداوند می‎‌داند، افزود: گاهی از زبان بعضی دانشمندان اين توهم مطرح می‎‌شود كه پيشرفت علم و كشف روابط موجودات و قوانين جاری در طبيعت كافی است و ديگر روی آوردن به مذهب مفيد نيست؛ زيرا همه چيز را می‎‌دانيم و تنها در محيط مسجد و محراب و مراكز دينی است كه بايد خدا را خواند و خدا و دستورات او را بايد در چارچوب مساجد و كليساها محصور کرد.

این مدرس حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه امام سجاد(ع) اين توهم را مردود می‎‌داند، تصریح کرد: اين‌گونه فكر كردن در واقع محدود و كوچک بودن فكر و ذهن آنان را نشان می‎‌دهد نه واقعيت عالم را در يک كشف طبيعی آنچه را يک محقق به‌دست می‎‌آورد، و چه بسيار رازهای بزرگ كه در كتاب آفرينش موجود است و بشر قرنی پس از قرن‌ها سطری از اوراق اين كتاب را در می‎‌يابد.

وی افزود: دعاهايی كه از ائمه معصومين(ع) به ما رسيده با روايات فرق مهمی دارد؛ زيرا در دعا مخاطب فقط خداست و معصوم با تمام حقيقت در آن تجلی كرده، و حقايق و معارف بسيار زيادی را در آن به وديعه گذاشته است.

عالی‌پور با اشاره به اینکه دعاها در بردارنده رازهای زيادی هستند، اضافه کرد: بر محققان لازم است كه در كشف اين معارف بكوشند اما در روايات مطلب به‌گونه‌ای ديگر است. ائمه معصومين با زبان دعا حقايق بسياری را برای امت خود بازگو كرده‌اند كه با روش‌های علمی و فلسفی فرق بسيار دارد؛ به‌عنوان مثال در فلسفه و همين‌طور بسياری از علوم رسمی و متداول در مراكز علمی، فعل و انفعال‌ها و علل و معول‌های بسياری را می‎‌بينيد كه هر يک به‌جای خود دارای اثری خاص است و تمامی فرايندهای علمی را در ارتباط با همان فعل و انفعال‌ها می‎بينيد.

این مدرس حوزه و دانشگاه اظهار کرد: يک فيلسوف الهی نيز وسايط را بر حسب چارچوب فلسفی خود مؤثر می‎‌داند، ولی در مكتب دعا كل آن وسايط و فعل و انفعال‌ها و پيدايش طبايع موجود را در جای خود صحيح دانسته، اما استقلال در تأثير را از آنها می‎‌گيرد و تأثير، علت و مؤثريت تمام مؤثرها را مخلوق خدا می‎‌داند و به صاحب اصلی كه اوست نسبت داده و حكومت مطلق بر عالم را از آن خدا كه هيچ‌گونه حدی و نقصی بر او حاكم نيست می‎‌داند؛ يعنی به‌طور دقيق تصور می‎‌كند كه هستی را خدا آفريده و آثار هستی را قائم به خواست او می‎‌داند.

وی ادامه داد: در ميان علوم مختلف تنها عرفان نظری است كه رابطه بين مخلوق و خالق را بدون واسطه ديده و هر چيزی را همانند جدول‌هايی كه دارای ارتباطی تنگاتنگ با اقيانوس عظيم است و همه از آن نشئت گرفته و عاقبت هم به طرف آن برمی‎‌گردد در رابطه مستقيم با مبدأ می‎‌داند و بر آن باور است كه هر موجودی دارای وجهی خاص بوده كه به واسطه آن با خدای متعال مرتبط است.

عالی‌پور افزود: امام سجاد(ع) در این دعا فرموده است: «وَ جَعَلَ لِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا حَدّاً مَحْدُوداً، وَ أَمَداً مَمْدُوداً؛ و برای هر یک از آنها مرزی مشخص و زمانی گسترده قرار داد» تنظيم حركات و گردش افلاک بر حسب شرايط زندگی آدمی است، به این معنی كه اگر شب طولانی‎‌تر بود، خستگی‎‌آور می‎‌شد، چنان‌كه اگر روز نيز طولانی‎‌تر می‌شد انسان فوق توان خود تلاش می‌كرد كه در اين صورت برای بقای نوع مضر بود و بنابراین هر يک از شب و روز را محدود و آنها را از همديگر متمايز كرد، گذشته از آنكه در اين تنوع‌ها و پديده‌ها اسراری است كه خود حكمت‌های مهمی در برداشته كه بايد فكر كرد و بهره برد.

عالی‌پور ادامه داد: خداوند متعال در آيه 10 سوره مبارکه فصلت می‌فرماید «وَجَعَلَ فِيهَا رَوَاسِيَ مِن فَوْقِهَا وَبَارَكَ فِيهَا وَقَدَّرَ فِيهَا أَقْوَاتَهَا فِي أَرْبَعَةِ أَيَّامٍ سَوَاء لِّلسَّائِلِينَ؛ و در زمين از فراز آن لنگرآسا كوه‌ها نهاد و در آن خير فراوان پديد آورد و مواد خوراكى آن را در چهار روز اندازه‏‌گيرى كرد كه براى خواهندگان‏ درست و متناسب با نيازهايشان است»؛ در اين فصول چهارگانه گاهی قوس شب از دو طرف روز را پيوسته می‎‌كاهد تا به كوتاه‌ترين زمان خود می‎‌رسد و گاهی قوس روز از دو طرف شب را احاطه كرده و از آن می‎‌كاهد و اين جريان با حركات شمالی و جنوبی خورشيد انجام گرفته كه در هر يک از رفت و برگشت خورشيد دو فصل طی می‎‌شود كه در مجموع رفت و برگشت شمالی و جنوبی آن چهار فصل بر حسب آنچه ظاهر محسوس است انجام می‎‌شود و اين گفته امام سجاد(ع) «يُولِجُ كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا فِي صَاحِبِهِ، وَ يُولِجُ صَاحِبَهُ» تا آنجا كه می‎‌فرمايد: «بِتَقْدِيرٍ مِنْهُ لِلْعِبَادِ فِيما يَغْذُوهُمْ بِهِ، وَ يُنْشِئُهُمْ عَلَيْهِ» مضمون همين آيه شريف است.

این مدرس حوزه و دانشگاه در خاتمه گفت: در حقيقت اندازه‌گيری روز و شب و پرورش بندگان در اين چهار فصل انجام می‎‌شود و این فرازها از دعا به طرز جالبی جريان پرورش انسان‌ها را تصوير فرموده است.