کاپیتولاسیون؛ طرحی تلخ و ذلت‌بار/ این قانون «سند بردگی ملت ایران» بود
گروه سیاسی: کاپیتولاسیون طرح تلخ و ذلت‌باری بود و پیامد آن چیزی جز از بین رفتن عظمت و استقلال ایران نبود.حوادثی مثل کاپیتولاسیون برای عبرت‌گیری است ما همیشه باید عظمت، استقلال و بزرگی خود را حفظ کنیم و اجازه ندهیم بیگانگان در سرنوشت مملکت ما دخالت بکنند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از لرستان، کاپیتولاسیون از نظر حقوقی قراردادهایی است که کشورهای زورمند و استعمارگر به‌ویژه در قرن نوزدهم بر دولت‌های ضعیف تحمل می‌کردند، بر پایه آن قراردادها، اتباع دولت‌های استعماری پس از ورود به کشور ضعیف، تحت حاکمیت محکمه‌های دولت متبوع خودشان باقی می‌ماندند و دادگاه‌های کشور ضعیف، حق محاکمه آن‌ها را نداشتند .
کاپیتولاسیون در روابط بین‌الملل نیز عبارت است از معاهده‌هایی که به موجب آن، کشوری خارجی در مملکتی دیگر، از بعضی حقوق و امتیازها برای اتباع خود برخوردار می‌شوند که از آن جمله، حق قضاوت کنسولی و اجرای مجازات است.
کاپیتولاسیون(Capitulation) از کلمه capitulate و به‌معنای شرط گذاشتن و در لغت به‌معنای سازش و تسلیم است و برقراردادهایی اطلاق می‌شود که به موجب آن اتباع یک دولت در قلمرو دیگر مشمول قوانین کشور خود می‌شوند و آن قوانین توسط کنسول آن دولت در محل اجرا می‌شود. به همین جهت در فارسی به آن «حق قضاوت کنسولی» می‌گویند این قراردادها اغلب میان دولت‌های اروپایی با دولت‌های آسیایی و آفریقایی بسته می‌شوند زیرا اروپاییان دادگاه‌ها و مؤسسات قضایی این کشورها را قادر به حمایت کافی از اتباع خود نمی‌دانستند.
با استفاده از قانون کاپیتولاسیون، کشوری که از نظر سیاسی، نظامی و اقتصادی برتری داشت، به‌راحتی می‌توانست خود را از قید و بندهای قوانین جزایی و مدنی کشور ضعیف‌تر خارج کند و با این عمل، به تحقیر ملت‌ها و دولت‌های ناتوان بپردازد و دستگاه و تشکیلات قضایی و دادگاهی آن‌ها را بی‌اعتبار نشان دهد.
در دوره قاجار، بستن قرارداد ترکمن‌چای با روس‌ها، سرانجام انحطاط سیاسی ایران در سیاست جهانی بود و ایران را به منطقه نفوذ روس‌ها تبدیل کرد. با روشن شدن ماهیت کاپیتولاسیون و آسیب‌هایی که در پی داشت، در دوران مشروطه و پس از آن، آهنگ مخالفت با کاپیتولاسیون آغاز شد و تقریباً تمامی دولت‌ها از آن پس به‌دنبال لغو کاپیتولاسیون بودند.
با انقراض سلسله قاجار، انگلیس‌ها که خیالشان از بابت وجود حکومت قوی ضدکمونیستی در ایران راحت شده بود، مانعی ندیدند که رژیم رضاخان، بعضی از امتیازهایی را که بیگانگان در قرن نوزدهم گرفته بودند، لغو کند تا بدین وسیله، بر اعتبار خود بیافزایند. یکی از این امتیازها، کاپیتولاسیون بود که سال 1306 لغو شد تا آنک‌ه در37 سال بعد؛ یعنی سال 1343، حکومت پهلوی بار دیگر به چنین ذلتی تن سپرد.
افشاگری حضرت امام خمینی(ره) درباره کاپیتولاسیون
تصویب قانون کاپیتولاسیون توسط دولت وابسته محمدرضا پهلوی واکنش شدید امام خمینی(ره) را در سال 1343 به‌دنبال داشت و امام خمینی در آبان 1343 طی سخنانی که در جمع هزاران نفر از مردم ایراد نمود به این موضوع اعتراض کردند و با آیه استرجاع (انالله و انا الیه راجعون) سخنرانی خود را آغاز کردند و در آن بیانات اظهار داشتند: «رژیم ایران، استقلال کشور را فروخت و در عمل دست نشاندگی خود را به آمریکا اعلام داشت، چنین روزی عزای ملت ایران است و جا دارد مردم بر سر در منازل و مغازه‌های خود پرچم سیاه بیاویزند».
هم‌چنین امام خمینی(ره) طی اعلامیه‌ای که در این‌باره انتشار دادند تصویب لایحه کاپیتولاسیون را محکوم کرده و آن‌را «سند بردگی ملت ایران» دانستند و نسبت به سوءاستفاده‌های ناشی از آن هشدار دادند و همین اعتراض‌های امام خمینی(ره) باعث گردید تا ایشان را در 13 آبان 1343 از ایران به ترکیه تبعید نمایند.
نتایج قضایی کاپیتولاسیون
نادیده گرفتن استقلال قضایی کشور، از جمله آثار منفی برقراری نظام کاپیتولاسیون بود. در حقیقت دستگاه قضایی ایران، بازیچه بیگانگان بود. اتباع خارجی، آزادانه مرتکب جرم و جنایت میشدند؛ زیرا میدانستند در صورت ارتکاب جرم، محاکمهشان با حضور کنسول کشورشان خواهد بود و پس از اثبات جرم، برای اجرای مجازات به کشور خود فرستاده می‌شوند. در واقع، مجازاتی درمیان نخواهد بود.
از اختیارات قضایی کشورهای دارای کاپیتولاسیون این بود که افزون بر رسیدگی به امور اتباع خود، میتوانستند به امور اتباع کشورهایی بپردازند که در ایران کنسول‌گری نداشتند.
نفی کاپیتولاسیون از منظر قرآن و احادیث
خداوند متعال در آیه 141 سوره نساء که به آیه نفی‌سبیل معروف است فرموده است: «الَّذِینَ یَتَرَبَّصُونَ بِکُمْ فَإِن کَانَ لَکُمْ فَتْحٌ مِّنَ اللّهِ قَالُواْ أَلَمْ نَکُن مَّعَکُمْ وَإِن کَانَ لِلْکَافِرِینَ نَصِیبٌ قَالُواْ أَلَمْ نَسْتَحْوِذْ عَلَیْکُمْ وَنَمْنَعْکُم مِّنَ الْمُؤْمِنِینَ فَاللّهُ یَحْکُمُ بَیْنَکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَلَن یَجْعَلَ اللّهُ لِلْکَافِرِینَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلًا؛ همانان که مترصد شمایند پس اگر از جانب خدا به شما فتحى برسد مىگویند مگر ما با شما نبودیم و اگر براى کافران نصیبى باشد مىگویند مگر ما بر شما تسلط نداشتیم و شما را از [ورود در جمع] مؤمنان باز نمىداشتیم پس خداوند روز قیامت میان شما داورى مىکند و خداوند هرگز بر [زیان] مؤمنان براى کافران راه [تسلطى] قرار نداده است».
در این آیه خداوند متعال سلطه غیرمسلمان را بر مسلمان ممنوع کرده است. همه علمای اسلام معتقدند دین مقدس اسلام، هرگز پذیرای هیچگونه از سلطه استعمار خارجی بر مسلمانها، اعم از سلطه نظامی، اقتصادی، امنیتی و فرهنگی نیست.
اسلام، دین عزت و افتخار است و ذلت را نمیپذیرد. خداوند متعال انسانهای مؤمن را افراد بزرگ و بزرگوار میداند و در خطاب به آن‌ها میفرماید: «سست نشوید و حزن و اندوه به دل راه ندهید. شما برترید اگر مؤمن باشید». معلوم می‌شود اسلام، دین بزرگی و عزت‌مندی است و مسلمانان باید عزیز و با عزت باشند و ارزش خویش را با میدان دادن به خواهشهای نفسانی و قرار گرفتن زیر سیطره کافران از دست ندهند. بنابراین، دادن هر نوع امتیاز سیاسی، اقتصادی، نظامی، قضایی و اجتماعی به غیرمسلمانان که به سیادت اسلام مسلمانان ضربه بزند، بیارزش و اعتبار خواهد بود.
ازاینرو، کاپیتولاسیون، خلاف اسلام و قرآن است و بر هر مسلمانی واجب است به این نوع چراغ سبزنشان دادن به دشمنان، اعتراض کند.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیداحمد میرعمادی، نماینده ولی فقیه در استان و امام‌جمعه خرم‌آباد در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا در رابطه با چهارم آبان سالروز اعتراض و افشاگری امام خمینی(ره) علیه پذیرش کاپیتولاسیون، گفت: طرح کاپیتولاسیون که در زمان طاغوت در مجلس به تصویب رسید طرح تلخ و ذلت‌باری بود و پیامد آن چیزی جز از بین رفتن عظمت و استقلال ایران نبود.
وی افزود: اعتراض و افشاگری امام خمینی(ره) باعث شد آن‌گونه که می‌خواستند این قانون عملی نشود و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی اولین اقدام امام خمینی(ره) لغو این قانون بود که با لغو قانون مربوط به کاپیتولاسیون، استقلال همه‌جانبه ایران اسلامی حفظ شد.
نماینده ولی فقیه در لرستان گفت: حوادثی مثل طرح کاپیتولاسیون برای عبرت‌گیری است ما همیشه باید عظمت، استقلال و بزرگی خود را حفظ کنیم و اجازه ندهیم بیگانگان در سرنوشت مملکت ما دخالت بکنند.
