بررسی عفاف و حجاب در سیره علوی

به گزارش ایکنا از لرستان، عفاف و حجاب و وقار، متانت زن مسلمان و حافظ شأن بالای اوست، حجاب و عفاف ارزش و جایگاه و شأن زن مسلمان بهتر و بیشتر نشان داده می‌شود، حجاب نیز محدودیت نبوده و محصوریتی ایجاد نمی‌کند رنگ زمینه‌ای را برای زن مسلمان ایجاد می‌کند که در آرامش و اطمینان خاطر بیشتر به فعالیت‌های خود در عرصه فرهنگی و اجتماعی بپردازد.

بحث عفاف و حجاب در نهج‌البلاغه و سیره علوی بیشتر به‌عنوان پاکدامنی در موضوعات تقوا قابل دریافت و بررسی است که در خطبه‌ها و نامه‌ها و سخنان حکمت‌آمیز امام علی(ع) جاری است که در این راستا فاطمه راشدی‌راد، از پژوهشگران علوم قرآن و حدیث در یاداشتی به بررسی  جهاد تبیین ـ عفاف و حجاب در سیره علوی پرداخته است که متن آن را در ادامه می‌خوانید:

عفاف یک فضیلت روحی و اخلاقی است که به وسیله آن انسان خود را در برابر تندروی‌ها و کندروی‌ها کنترل می‌کند تا بتواند در مسیر اعتدال و میانه‌روی پیش رود و از آن خارج نشود.

همچنین عفاف به‌معنی تسلط بر نفس می‌باشد که ریشه در فطرت آدمی دارد و ناشی از پاکی درونی انسان است تا انسان از درون پاک و باتقوا نباشد نمی‌تواند در رفتار و اعمال خویشتن‌دار باشد، در واقع عفاف پایه حجاب است و حجاب به‌معنی پوشش است که در قرآن‌کریم هفت بار مطرح شده است.

قرآن کریم حجاب را موجب حفظ ارزش‌های وجودی زن و مایه خودنمایی او در میان نامحرمان می‌داند حجاب زن عامل امنیت او در در جامعه و صیانتش از گزند نااهلان است، حجاب ثمره عفاف است و این دو رابطه مستقیم با هم دارند هرچه عفاف قوی‌تر و مستحکم‌تر، حجاب هم مستحکم‌تر و قوی‌تر خواهد بود.

در نهج‌البلاغه امام علی(ع) حجاب و عفاف در خطبه‌های امام بیشتر در موضوعات تقوا مطرح شده و در سایر موارد تحت وضوح پاکدامنی و مبارزه با هوای نفس قابل مشاهده است.

بین عفاف و تقوا رابطه تعامل وجود دارد، تقوا و خویشتن‌داری برونی نمود ظاهری عفاف درونی است با افزایش تقوای بیرونی روح عفاف در ذات انسان تقویت می‌شود و برهمین اساس است که امام علی(ع) در خطبه 193 نهج‌البلاغه مشهور به خطبه همام می‌فرماید: «اَنَفسَهُم عَفیفَه؛ پرهیزگاران، نفس‌هایشان عفیف است».

«عفاف» با «ایمان» رابطه معنایی دارد به عنوان مثال در روایتی از امام علی(ع) دو اصل اطاعت و عفاف به‌عنوان اوصاف مؤمنان بیان شده است: «اَلمُومِنُ علی الطّاعاتِ حَریضّ و عَنِ المَحارِمِ عَفیفّ» و در آیات آغازین سوره مؤمنون، عفت و پاکدامنی به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های معنایی مؤمنان بعد از نماز و زکات بیان شده و آمده است: «قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ وَالَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ وَالَّذِینَ هُمْ لِلزَّکَاةِ فَاعِلُونَ وَالَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ» بنابراین عفاف، قسمت نفسانی است که از ایمان و اعتقاد به خدا سرچشمه می‌گیرد و جلوه‌های آن در اعمال و رفتار انسان دیده می‌شود و در برگزیده تقوای عملی انسان است.

کنترل نگاه به نامحرم اولین دستور خداوند در سوره نور که منشور عفاف است؛ بیان شده است «اَلنَّظْرَةُ بَعْدَ اَلنَّظْرَةِ تَزْرَعُ فِی اَلْقَلْبِ اَلشَّهْوَةَ وَ کَفَى بِهَا لِصَاحِبِهَا فِتْنَةً؛ چشم‌چرانی، تخم شهوت را در دل می‌کارد و چنین کاری برای نگاه کننده کافی است تا منشأ فتنه شود» که در این رابطه، امام علی(ع) در خطبه 193 نهج‌البلاغه معروف به خطبه متقین، یکی از ویژگی‌های پرهیزکاران را کنترل و خودداری چشم از گناهان دانسته و فرموده است: «غَضُّوا اَبصارهم عَمّا حَرّمَ اهللُ عَلَیهِم؛ چشمان خود را بر آنچه خدا حرام کرده است می‌پوشانند».

خدای متعال در آیه ۲۷ سوره نور با این مضمون «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ» می‌فرماید: «اى كسانى كه ايمان آورده‌‏ايد به خانه‏هايى كه ‌شما نيست داخل مشويد تا اجازه بگيريد و بر اهل آن سلام گوييد اين براى شما بهتر است باشد كه پند گيريد».

دستور خداوند در آیه مذکور برای سالم ماندن جامع و دوری از فساد در معاشرت‌هاست در روایتی از امام علی(ع) آمده است: «هنگامی که زن و مرد نامحرم با هم مخلوط می‌کنند شیطان نفر سوم آنهاست».

در حدیثی از امام علی(ع) روایت شده است که رسول خدا زن را هنگامی که از منزل خارج می‌شود از پوشیدن لباسی که او را مشهور و انگشت‌نما کند و آویزان کردن زیورآلاتی که صدا ایجاد کند و سبب جلب توجه نامحرم شود نهی کرده است».

شهید مرتضی مطهری در رابطه با اهمیت حجاب و عفاف فرموده است: در سطح فردی، حجاب زن اولاً باعث امنیت اوست؛ چنان که آیه ۵۹ سوره احزاب نیز بر این امر تأکید ورزیده است و امام علی(ع) در یکی از نامه‌های نهج‌البلاغه به صراحت فرموده است: «به درستی که شدت حجاب برای حفظ زنان توصیه شده است» ثانیاً فقدان حجاب در زن، شخصیت او را زایل می‌کند و نگرشی انگارانه به او را تقویت می‌نماید، ثالثاً حجاب یک حکم تکلیفی است و آثاری بر آن مترتب است که اساسی‌ترین آن پایبندی زن مسلمان به فرمان حق تعالی است، فرمانی که به اقتضای خلقت او و با عنایت به نیازهای او صادر شده است.

بنابراین، پوشش اسلامی به منزله یک حفاظ ظاهری و باطنی در برابر افراد نامحرم قلمداد می‌شود که مصونیت اخلاقی، خانوادگی و پیوند عمیق میان حجاب ظاهری و بازداری باطنی و از همه مهمتر امنیت اجتماعی را فراهم می‌سازد و پیشینه آن به اندازه تاریخ آفرینش انسان است این در حالی است که حجاب اسلامی بیانگر شخصیت رشد یافته زن مسلمان است.

جلوه‌های دیگر حجاب و عفاف در نهج‌البلاغه علاوه‌ بر مواردی که در بحث‌های قبلی مطرح شد حجاب و عفاف در دیگر فرازهایی از خطبه‌ها و نامه‌های حکمت‌آمیز امام علی(ع) مشهود است به عنوان نمونه در نامه 31 نهج‌البلاغه آمده است: «فان شهده الحجاب ابقی ابقی علیهن؛ به درستی که حجاب شدید و مستحکم باعث مصونیت بیشتر زنان است» و این بیانگر این موضوع است که هر اندازه حجاب زن مسلمان کامل‌تر باشد وسوسه نامحرمان برای نگاه به او کم می‌شود و آبروی او در جامعه مورد خطر قرار نمی‌گیرد ضمن اینکه زن با حجاب در جامعه امنیت جانی و مالی بیشتری دارد و در هر محیط کار و فعالیت هم با آزادی عمل بیشتر و به دور از آزار و اذیت دیگران به کار و تلاش می‌پردازد کمااینکه امام علی(ع) در حکمت 340 نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «العفاف زینه الفقر و الشکر زینه الغنی؛ پاکدامنی زیور تهیدستی و شکرگزاری زیور بی‌نیازی است».

پوشش مناسب نشانی گویا از عفت و پاکدامنی زن است و زن با حجاب در جامعه اسلامی با این نشانه در شمار زنان عفیف و پاکدامن شناخته می‌شود مانند برخی اصناف که لباس ویژه‌ای دارند و با آن شناخته می‌شوند چادر و حجاب کامل هم نشانه پاکدامنی است ضمن اینکه زن پاکدامن با حفظ حجاب از داشته‌ها و زیورآلات مادی و نیز از نداشته‌های مادی خود را پوشیده می‌کند.

بسیاری از زنان با حجاب با اینکه از متاع زینت دنیا مانند جواهرات بی‌نصیب نماندند اما به زیور حُسن خلق و عبادت حق آراسته‌اند و حجاب آنها مانع برای طعنه‌گران است تا بر آنها خورده نگیرند لباس‌های فاخر دنیاطلبان آنها را نیازارد همچنین با قناعت‌ورزی می‌توان عفافی به دست آورد که بر نداشته‌ها پوشش باشد کمااینکه امام علی(ع) در حدیثی می‌فرماید: «من ترک الشهوات کان حرا؛ هرکس شهوت‌ها و خواهش‌های نفسانی را ترک کند آزاد است».

رعایت حجاب آزادی فکری و معنوی افراد جامعه را در پی دارد زیرا با رعایت آن روح و روان انسان‌ها از بردگی مُد پرستی و هوس رها می‌شود چون در فرهنگ اسلامی شرط دستیابی به آزادی راستین برکنار بودن از هوای نفسانی است و هر انسانی تسلیم خواهش‌های نفس شود اسیر و در بند است.

بر اساس فرمایشات امام علی(ع) و ارتباط دادن آن با مسئله عفاف و حجاب درمی‌یابیم که عفاف و حجاب دو عامل مهم تأثیرگذار در تعدیل و فرونشاندن آرزوهای دروغین و هواهای نفسانی است با برخورداری انسان از عفت و تقوای جنسی انسان از آلودگی به مفاسد که منشأ نفسانی دارد در امان می‌ماند و به خودسازی روحی و معنوی می‌رسد. واحد تقویت عفاف به بروز حجاب اسلامی که مثل رابطه روح و جسم است نایل می‌شود و بر این اساس است که امام علی(ع) در خطبه ۱۴۰ نهج‌البلاغه مسئولیت پاکان را در جامعه اسلامی چنین بیان می‌دارند: «کسانی که گناه ندارند و سلامت دین برخوردارند رواست که به گناهکاران ترحم کنند، شکر این نعمت گزارند شکرگزاری آنان را از عیب‌جویی دیگران باز دارد».

عفاف و حجاب دو عامل مهم و تأثیرگذار در تعدیل و فرو نشاندن آرزوهای دروغین و خواهش‌های نفسانی است، مطابق کلام امام علی(ع) رعایت حجاب باعث بقا و تداوم و استواری و اسلامی زنان و خانواده و جامعه می‌شود، صفاتی همچون تکبر، بخل و ترس را که برای مرد ناپسند است به‌دلیل تفاوت خلقت زنان و مردان، برای زنان شایسته می‌داند همچنین به سبب لطافت و ظرافتی که خدا در درون زنان قرار داده است، حجاب او را در حقیقت پوششی برای محفوظ بودنش می‌داند، و برای زندگی سعادتمندانه زن و مرد و رفع ناهنجاری‌های روانی و رفتاری، مردان را از غیرت نا به جا در زندگی محروم کرده است و این اجازه را به زنان داده است که بتوانند با عفاف و حجاب خود در عرصه‌های مختلف شرکت کرده و پا به پای مردان فعالیت کنند ولی در این بین گسترش حجاب و عفاف صرفاً با اقدامات سلبی به اهداف خود نمی‌رسد و تحقق این اهداف نیازمند فرهنگ‌سازی یا گفتمان سازی است و انجام اقدامات اقناعی و پاسخ به شبهات با همکاری مراکز علمی و رسانه‌ای یک امر ضروری است.