آیا اعمال و فضیلت لیله الرغائب سند معتبری دارد؟

به گزارش ایکنا، نخستین شب جمعه ماه رجب به «لیله الرغائب» معروف است. در مورد معنای این کلمه باید گفت لیله به معنای شب است و کلمه «رغائب» جمع «رغیبه» به معنای چیزی است که مورد رغبت و میل و نیز به معنای عطا و بخشش فراوان است. بنابراین «لیله الرغائب» هم می‌تواند به معنای شبی باشد که میل و توجه به آن بسیار است و هم می‌تواند به معنای شبی باشد که در آن عطا و بخشش خدا بسیار است. با توجه به روایتی که در فضیلت این شب نقل شده هر دو معنا درست است.

از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی لیله الرغائب به معنای شب آرزوها نیست، بلکه شب رغبت‌ها و گرایش‌ها و مجذوب‌شدن‌هاست، لذا به انجذاب و گرایش و میل و شوق انسان به پروردگار رغبت می‌گویند که در برابر رهبت قرار دارد. خدای سبحان جنّاتی دارد که ما را به آنها ترغیب کرده و برای روح ما هم بهشتی دارد که ما را به آن ترغیب کرده است.

به هر ترتیب از پيامبر اكرم(ص) روايت شده است كه فرمودند: از اولين شب جمعه در ماه رجب غافل نشويد؛ زيرا شبى است كه فرشتگان آن را «ليلة الرغائب» مى‌‌نامند. اين نامگذارى به اين جهت است كه هنگامى كه يك سوم از شب گذشت هيچ فرشته‌‌اى در آسمان‌ها و زمين نمى‌‌ماند مگر اين كه در كعبه و اطراف آن جمع مى‌‌شوند. آنگاه خداوند به طور غير منتظره‌‌اى بر آنان وارد شده و مى‌‌فرمايد: اى فرشتگانم هر چه مى‌‌خواهيد از من درخواست كنيد. فرشتگان عرض مى‌‌كنند: حاجت ما اين است كه از روزه ‌داران رجب درگذرى. خداوند مى‌‌فرمايد: اين كار را انجام دادم.

آیا روایت لیله الرغائب جعلی است؟

قدیمی‌ترین منبع شیعی موجود که روایت فضیلت اولین شب جمعه ماه رجب و اعمال آن را بدون ذکر سند نقل کرده «مفید العلوم و مبید الهموم» منسوب به محمد بن عباس خوارزمی است. البته درباره انتساب کتاب به خوارزمی و نیز مذهب او اختلاف ‌نظر وجود دارد. سید بن طاووس نیز گفته است که این روایت را از برخی کتاب‌های علمای شیعه نقل می‌کند؛ با این حال سندی برای این حدیث ذکر نکرده است. از این‌رو برخی از فقها معتقدند که نمی‌توان حکم به استحباب شرعی نمازی که برای این شب وارد شده است داد و اگر کسی می‌خواهد آن‌ را بخواند، تنها باید آن ‌را به قصد رجا انجام دهد.

آیت‌الله سیداحمد مددی از اساتید درس خارج حوزه علمیه در پاسخ به پرسشی درباره سندیت و اعتبار لیله الرغائب چنین می‌نویسد: «در برخی از کتب اهل سنت مانند موضوعات ابن جوزی حکم به جعل و وضع این حدیث نموده است، در کتب اصحاب ما اضافه بر آن سند، به سند دیگری که اصطلاحاً مرسل است، وارد شده و لذا اصطلاحاً ضعیف است نه مجعول، و به عنوان دعاء و ذکر مستحب است.»

فلسفه پاداش‌‏هاى عظیم در لیله الرغائب

گاه در روايات برای انجام اعمال و مناسک دینی در مناسبت‌هایی هم چون لیله الرغائب، پاداش‏هاى عظيمى ذكر شده است كه ممكن است اين سؤالات را براى خوانندگان مطرح كند که آيا هر فرد مسلمانى كه چنين اعمال ساده‌‏اى را انجام دهد از چنان پاداش‌‏هاى عظيم بهره‏مند مى‏شود و اصولا چه رابطه‌‏اى ميان اين اعمال و آن همه ثواب و پاداش‏ است؟

در پاسخ باید به اين نكته توجّه كرد كه اوّلًا دريافت اين پاداش‏هاى عظيم مطابق صريح آيات قرآن و روايات، متوقّف بر ايمان و اخلاص و تقواست، چنانكه در قرآن كريم مى‏‌خوانيم: «إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ». ثانياً حفظ اين دستاوردها و پاداش‏ها نيز مهمّ است؛ زيرا ممكن است كسى با اعمال صالحى پاداش‌‏هاى عظيمى براى خود فراهم سازد، ولى بعداً با اعمال زشت و گناهان عظيم آنها را از نامه اعمال خود بشويد.

نکته دیگر که حائز اهمیت است این است که ثواب‌های الهی بر اساس استحقاق بندگان نیست، بلکه تفضّل و رحمتی است که خداوند بر اساس رفتارهای بندگان در دنیا و قابلیت‌هایی که کسب کرده‌اند، به آنها لطف می‌کند. بندگان در صورتی که خداوند به آنها وعده‌ای نمی‌داد هیچ حقی برای دریافت ثواب و پاداش از خدا نداشتند؛ چون تمام اعمالی که در دنیا انجام داده‌اند به وسیله نعمت‌های خداوند بوده است و خداوند بر اساس رحمت و حکمت خود به بندگان وعده اجر و پاداش داده و خود را ملزم به اجرای آن دانسته است. پس این رحمت بی انتها و حکمت کامل الهی است که تعیین‌کننده میزان پاداش اعمال است نه سختی و راحتی یا کوتاهی و طول اعمال.