تکنیک‌های مقابله با اخبار جعلی

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ «چهارمین همایش ملی سواد رسانه‌ای» با موضوع اخبار جعلی، امروز ۲۸ دی با حضور متخصصان، صاحب‌نظران و کنشگران سواد رسانه‌ای آغاز شد و مقالاتی در پنل‌های بخش دوم این همایش ارائه شد.

حسین امامی، پژوهشگر فضای مجازی و استاد ارتباطات در ارائه مقاله خود با عنوان «تکنیک‌های مقابله با اخبار جعلی» گفت: همه کشور‌ها درگیر مسئله اخبار جعلی هستند و از زمانی که گوشی‌های همراه و پلتفرم‌های مختلف رایج شدند، شاهد بازنشر بیشتر این گونه اخبار هستیم؛ بنابراین راهکار‌های مختلفی برای مقابله با آن ارائه شده است.

وی با اشاره به تعریف اخبار جعلی افزود: اخبار جعلی، اطلاعات نادرست و یا اخبار ناقصی است که به قصد تخریب شخصیت و ... منتشر می‌شود. پیشتر شایعاتی نیز مطرح بود که این‌ موارد براساس شواهد است و با اخبار جعلی متفاوت است. در واقع شایعه می‌تواند درست یا نادرست باشد، اما اخبار جعلی به عمد نادرست است؛ بنابراین اخبار جعلی تهدیدی برای اقتصاد، امنیت، اجتماع و ... است و باعث دوقطبی شدن و بی‌اعتمادی جامعه می‌شود.

امامی ادامه داد: برخی اوقات رسانه جمعی ما اخبار جعلی تولید می‌کنند و شاید در روز‌های اخیر نیز آن را دیده باشید. حتی مسئولان نیز در این زمینه راستی‌آزمایی نمی‌کنند و واکنشی نشان نمی‌دهند و حتی خودشان آمارسازی می‌کنند. همه این‌ موارد بر سلامت روان جامعه اثر می‌گذارد. مردم نیز بدون توجه، به اخبار جعلی اعتماد می‌کنند.

وی با اشاره به چهار تکنیک در تشخیص اخبار جعلی گفت: خبر جعلی مانند یک سیب کرم خورده است، ظاهر زیبایی دارد، اما با خوردن آن متوجه کرم خوردگی‌اش می‌شوید؛ بنابراین در مواجهه با اخبار، چهار سوال را از خود بپرسید، منبع خبر کجاست، چه چیزی را بیان می‌کند، چرا و چگونه بیان شده است.

این استاد ارتباطات در ادامه به شیوه‌های نوین اخبار جعلی اشاره و بیان کرد: از منظر اول می‌توان به بخش پژوهشی اشاره کرد و از منابع معتبری که این موضوع را بررسی کردند، استادان و دانشجویان کامپیوتر بودند که مدلی را براساس یادگیری عمیق مطرح کردند و از طریق هوش مصنوعی اخبار جعلی را تشخیص دهند. نتیجه کار جالب است که در بیش از ۹۹ درصد این روش درست عمل کرده است؛ بنابراین یکی از شیوه‌هایی که در جهان از آن برای تشخیص اخبار جعلی استفاده می‌شود، یادگیری عمیق و هوش مصنوعی است. منظر دیگر این است که سامانه‌هایی برای راستی‌آزمایی اخبار جعلی ایجاد شود و این‌ها به مدل الگوریتمی رسیده‌اند که می‌گوید برای تشخیص اخبار جعلی لازم است جزئیات ۹ گانه مدنظر قرار گیرد، از جمله این‌ها می‌توان به محتوا، تصاویر دستکاری، بررسی دانش‌محور، جمع‌سپاری، سبک خبر، زبان‌شناسی، بررسی دامنه واژگان، تکنیک‌های مبتنی بر بصری، زمان، شبکه و ... اشاره کرد. 

وی تصریح کرد: سامانه‌های راستی‌آزمایی وجود دارند که به زبان ساده فرآیند درستی و نادرستی اخبار را بررسی می‌کنند و معروفترین آن‌ها سامانه فکت چکینگ با عنوان «پولیتیک فکت» است که کار اصلی آن بررسی ادعای سیاستمداران آمریکایی در رسانه‌هاست. در این سامانه، به سنجه‌های حقیقت‌محوری می‌رسید که هر خبری که بررسی می‌کند، ۶ آیتم را می‌بینید.

امامی در ادامه به نمونه فارسی‌زبان سامانه راستی‌آزمایی اشاره کرد و گفت: سامانه «فکت‌یار» و «فکت نامه» از سامانه‌های راستی‌آزمایی فارسی‌زبان هستند که شش سنجه راستی‌آزمایی را محور قرار داده است. در گام اول سراغ کسی می‌رود که خبر از سوی آن اعلام شده است و منبع آن را می‌پرسیم. منظور این است که گوینده دقیق خبر کیست، سوابق آن چیست، سپس سراغ منابع معتبر رسانه‌ها می‌رویم که کدام رسانه‌ها آن را اعلام کرده‌اند و در نهایت همه داده‌ها را کنار هم می‌چینیم و خبر جعلی را تشخیص می‌دهیم. در کنار این سامانه‌ها، افزونه‌هایی مبتنی بر هوش مصنوعی نیز به وجود آمده که بسیار کاربردی هستند.

این پژوهشگر فضای مجازی با اشاره به اقدامات دولت‌ها برای مقابله با اخبار جعلی گفت: کشور‌های پیشرفته عمدتاً سراغ کمپین‌های مربوط به این موضوع می‌روند. اما کشور‌های جهان سوم آن را تهدید دانسته و با بگیر و ببند با آن برخورد کرده‌اند. برای مثال در کشور عمان، اگر عامدانه خبر جعلی منتشر شود، مجازات دارد. برخی کشور‌ها هم انتشار اخبار جعلی در ایام انتخابات را جرم دانسته‌اند. برخی قوانین سختگیرانه‌ای دارند که مجازات سختی را اعمال می‌کنند.

وی همچنین گفت: مردم خبری را که با عقیده آن‌ها هماهنگ است راحت‌تر می‌پذیرند. اخبار جعلی نه تنها بر نگرش که بر رفتار ما هم می‌تواند تأثیرگذار باشد.  

این استاد ارتباطات بیان کرد: شرکت‌های دانش‌بنیان باید در زمینه تهیه و ایجاد سامانه‌های فکت چکینگ و راستی‌آزمایی اخبار جعلی ورود کنند. در پلتفرم‌های خارجی مانند فیسبوک فکت چکینگ قرار داده شده است که باید از پلتفرم‌های داخلی خواسته شود به اخبار جعلی حساس باشند و این سامانه را به پلتفرم‌های خود اضافه کنند.