دولت‌ها بیش از مردم در تولید اخبار جعلی دخیل هستند

به گزارش خبرنگار ایکنا، «چهارمین همایش ملی سواد رسانه‌ای» با موضوع اخبار جعلی، امروز ۲۸ دی با حضور متخصصان، صاحب‌نظران و کنشگران سواد رسانه‌ای آغاز شد و ارائه مقالات در پنل‌های بخش نخست این همایش در حال اجراست.

مسعود کوثری، استاد دانشگاه تهران در مقاله خود با عنوان «راهنمای تشخیص اخبار جعلی» گفت: ما به دورانی برگشتیم که پروپاگاندا مطرح بود. از این رو به نظر می‌رسد اخبار جعلی هم به چنین مفهومی تبدیل شده و مسائل داغی طی آن در جریان است. در واقع اخبار جعلی اعتبار و اعتماد به رسانه‌های جریان رسمی را پایین آورده و همه اعم از دولت‌ها، رسانه‌ها و مرم در تولید اخبار جعلی دست دارند؛ از این رو همه مقصر هستند و نباید انگشت به سمت کسی بگیریم و کسی را متهم کنیم.

وی با بیان اینکه به نوعی وارد جنگ اطلاعاتی جدیدی شده‌ایم، افزود: اخبار جعلی با نام ترامپ پیوند خورده است، زیرا ترامپ در توئیتش می‌نویسد؛ ۹۹ درصد اخباری که در موردش منتشر شده است، فیک نیوز است. با این حال تحقیقاتی انجام شده که رابطه‌ای بین ترامپ و فاکس‌نیوز را مورد بررسی قرار داده و نشان می‌دهد که خودشان تولیدکننده اخبار جعلی هستند؛ بنابراین موضوع ضمن ساده بودن، بسیار پیچیده است.

کوثری ادامه داد: برخی اخبار جعلی را همان اخبار نادرست یا اخبار گمراه‌کننده می‌دانند و برخی آن را اخباری می‌دانند که واقعیت ندارد. در این راستا فکت، یک واژه کلیدی است که به معنی راستی‌آزمایی مطرح می‌شود و حقایق جایگزین یا شبه اخبار واژه‌های مشابهی است که برای اخبار جعلی به کار می‌رود.

استاد دانشگاه تهران در ادامه نکته مهم در اخبار جعلی را ساختار بلاغی آنها دانست و بیان کرد: الگوریتم‌هایی برای تشخیص اخبار جعلی نوشته شده است که ساختار بلاغی و اقناعی یک نوشته را نشان می‌دهد که ممکن است در آن نهفته باشد. اخبار جعلی در سال‌های اخیر در موضوعاتی، چون پاندمی کرونا و موضوعات سیاسی و ... بیشتر خود را نشان داده است، بنابراین مفهوم اخبار جعلی، دلالت‌های زیادی دارد و پیدا کردن یک تعریف واحد برای آن دشوار است. همانطور که یکی از اساتید علوم سیاسی معتقد است؛ ما در دوران تاریکی واقعی زندگی می‌کنیم که دستیابی به فکت‌ها دشوار است. 

وی ادامه داد: قطبی شدن جامعه و مسائل سیاسی می‌تواند در رابطه با انتشار اخبار جعلی مؤثر باشد؛ چراکه قطبی شدن جامعه و مسائل سیاسی و فرهنگی باعث می‌شود که از فیک نیوز علیه هم استفاده کنند. نکته دیگر استدلال‌های انگیزشی است که بحث مهمی در روانشناسی اجتماعی و شناختی است.

کوثری تصریح کرد: ما وارد یک جهان پساحقیقت شده‌ایم، یعنی اخبار جعلی بر اخبار واقعی اولویت دارد و مانند پول رایج دوران است. کتاب‌های زیادی در این زمینه نوشته شده است، یکی از تحقیقات مربوط به سروش وثوقی است که با تعدادی از محققان در ۲۰۱۸ نشان دادند که اخبار جعلی سه برابر بیشتر از اخبار واقعی قدرت انتشار و پذیرش دارد. تحقیق دیگر در سال ۲۰۰۵ درباره تئوری غافلگیری بود و نشان داد، وقتی انسان‌ها به رسانه‌ها توجه می‌کنند به دنبال اخبار غافلگیرکننده و جعلی  هستند.

این استاد دانشگاه بیان کرد: کلر واردل معتقد است، هفت نوع فیک نیوز وجود دارد که شامل محتوا‌های فریبکارانه، دستکارانه، لینک‌های غلط، گمراه کننده، اخبار دارای بافت نادرست، ساختگی، طنز و استهزاست. بنابراین دامنه اخبار جعلی گسترده است و اصطلاح جدیدی که به جای اخبار جعلی باید به کار برد، اختلال اطلاعاتی است که به سه دسته اطلاعات سوء یا نادرست، اطلاعات گمراه‌کننده و اطلاعات مخرب است. در واقع نوع سوم اطلاعاتش درست است، اما مخرب است.

وی در ادامه گفت: دولت‌ها به سمت مزارع اخبار جعلی رفته‌اند و این پدیده دولتی مهمی است و ربات‌ها و مزارع تولید اخبار جعلی نشان می‌دهد که سطح افراد بالاتر رفته است. تقریباً همه گروه‌های سنی در معرض اخبار جعلی هستند و افراد میانسال به بالا بیشتر متهم هستند، زیرا مهارت‌های سواد رسانه‌ای‌شان پایین است و جستجوی منابع برای آن‌ها دشوارتر است، البته این داوری درست نیست و اگر اخبار در جریان سواد رسانه‌ای قرا گیرند، می‌توانند با اخبار جعلی مقابله کنند.

کوثری یادآور شد: اعتماد به رسانه‌های رسمی در کشورمان، کم شده و این حجت و اعتبار منبع از رسانه‌های ما خارج شده است و طرفین دعوا در اخبار جعلی دخیل هستند. در واقع ما به دوران قدیم برگشتیم که پروپاگاندای سیاه، سفید و خاکستری وجود داشت و ما از پروپاگاندای سفید و دشمن از پروپاگاندای سیاه بهره می‌برد.

این استاد دانشگاه با اشاره به عامدانه بودن تولید اخبار جعلی تأکید کرد: فیک‌نیوز با نهاد‌های قدرت ارتباط دارد و مراکز قدرت در این زمینه دخیل هستند و اگر انگشت اتهام به سمت مردم باشد، بی‌انصافی است، زیرا آن‌ها بیشتر در جریان و گردش اخبار جعلی و دولت‌ها و مراکز قدرت در تولید اخبار جعلی دخیل هستند.