مواکب اربعین و فرهنگ بخشندگی حسینی

زیارت اربعین و به ویژه پیاده روی اربعین، نمایشگاهی از فرهنگ ناب شیعه است که جلوه‌هایی از همدلی، برادری و برابری را به نمایش می‌گذارد. کیلومترها از شهرهای مختلف عراق به گونه‌ای با مواکب حسینی زینت بخشیده شده که گویی شهرها به هم پیوسته و قلب‌ها یکی شده‌اند.

بذل و بخشش و عطا و کرم مواکب حسینی مردم سرزمین حسین(ع) شهره عام و خاص شده و  الگویی از جوانمردی و محبت است. فرهنگ و سیره امام حسین(ع) منبع و منشأ پرورش دلدادگانی است که خدمت به زائران را برای خود افتخار می‌دانند و هر ساله برای اربعین سید و سالار شهیدان لحظه شماری می کنند.

امام حسین (ع) پیشوای جود و کرم است و این خصیصه ناب را در سیره حضرتش می‌توان جستجو کرد و یافت:

محمد بن طلحه شافعی در کتاب «مَطالِبُ السَؤول فی مَناقِب آلِ الرَّسول(ص)» آن حضرت را اینگونه توصیف می‌کند: «قد اشتهر النقل عنه عليه‌السلام بأنه يكرم الضيف، ويمنح الطالب، ويصل الرحم، وينيل الفقير، ويسعف السائل، و يكسو العاري و يشبع الجائع ويعطي الغارم، ويشد من الضعيف و يشفق على اليتيم، و يعين ذي الحاجة و قل أن وصله المال إلّا فرقه».

معروف است که امام حسین علیه السلام میهمان را گرامی می داشت، طلب کننده را عطا می‌کرد، پیوند خویشاوندی را حفظ، فقیر را یاری می‌کرد و به گدا کمک می‌نمود، برهنه را می‌پوشاند، گرسنه را سیر می‌کرد، به بدهکار مبلغی پول می‌داد، ضعیف را تقویت می‌کرد و به بر یتیم ترحم می‌ورزید، به نیازمند کمک می‌کرد و کم پیش می‌آمد مبلغی به او می‌رسید جز اینکه آن را تقسیم می‌کرد (مطالب السؤول في مناقب آل الرسول نویسنده: ابن طلحه شافعی الجز: 1 صفحه: 28 و ثمرات الأعواد، الهاشمي الخطيب، علي بن ال حسين،الجزء: 1  صفحة : 11).

بخشش امام حسین (ع) نه تنها از زبان شیعیان بلکه از نگاه دشمن سرسخت اهل بیت(ع) یعنی معاویه بن ابی سفیان، نیز مثال زدنی وصف شده است. او می گوید:

«أما الحسين فيبدأ بأيتام من قتل مع أبيه في صفين، فإن بقي شي‌ء نحر به الجزر و سقى به اللبن»: حسین (ع) هر مال یا طعامی را که به او می‌رسید بین ایتام جنگ صفین توزیع می‌کرد(عيون الأخبار، نویسنده: الدینوری  جلد 3: ص 47-48).

امام حسین(ع) نه تنها با شیعیان و دوستان بلکه با دشمنان خود نیز با رافت و بخشندگی رفتار می‌کرد و نمونه واضح آن را در یکی از موقعیت‌های نهضت کربلا به خوبی می‌توان دریافت: طبری در تاریخ خود و در جریان رسیدن لشکر حر بن ریاحی در منطقه ذو حسم می‌نویسد:

«عَلِيِّ بنِ الطَّعّانِ المُحارِبِيِّ: كُنتُ مَعَ الحُرِّ بنِ يَزيدَ، فَجِئتُ في آخِرِ مَن جاءَ مِن أصحابِهِ، فَلَمّا رَأى الحُسَينُ عليه السلام ما بي وبِفَرَسي مِنَ العَطَشِ، قالَ: أنِخِ الرّاوِيَةَ ـ وَالرّاوِيَةُ عِندِي السِّقاءُ ـ ثُمَّ قال: يَابنَ أخ ، أنِخِ الجَمَلَ، فَأَنَختُهُ، فَقال: اِشرَب، فَجَعَلتُ كُلَّما شَرِبتُ سالَ الماءُ مِنَ السِّقاء. فَقالَ الحُسَينُ عليه السلام: اِخنِثِ السِّقاءَ ـ أيِ اعطِفهُ ـ قال: فَجَعَلتُ لا أدري كَيفَ أفعَلُ! قال: فَقامَ الحُسَينُ عليه السلام فَخَنَثَهُ، فَشَرِبتُ وسَقَيتُ فَرَسي»: على بن طَعّان مُحاربى براى من (هشام) نقل كرد: با حُرّ بن يزيد بودم و با آخرين دسته از ياران وى رسيديم. چون حسين عليه السلام ديد كه من و اسبم تشنه‌ايم، فرمود : «راويه را بخوابان» كه راويه نزد من، معناى مَشك مى‌داد. آن گاه فرمود : «برادرزاده! شتر را بخوابان» و من شتر را خوابانيدم. فرمود: «آب بنوش» من نوشيدن آغاز كردم و چون مى‌نوشيدم آب از مشك بيرون مى‌ريخت. حسين عليه السلام فرمود: «مشك را بپيچ» و من ندانستم چه كنم. حسين عليه السلام آمد و مشك را كج كرد و من، آب نوشيدم و اسبم را هم آب دادم. (تاريخ الطبري محمد بن جریر  ج 5 ص 400، أنساب الأشراف: بلاذری ج 3 ص 380، الكامل في التاريخ: نویسنده: ابن اثیر ج 2 ص 551).

شیعیان با تاسی از فرهنگ ناب امام حسین(ع) که الگوی تمام عیار بخشندگی و جوانمردی است، اربعین را برای جهانیان به عنوان «نماد فرهنگ غنی تشیع» بدل کرده‌اند.

سید جواد شبر در کتاب ارزشمند خود «ادب الطف» که در سال ۱۳۸۸ قمری یعنی ۵۶ سال قبل منتشر شده  جمیعت راهپیمایان اربعین را بیش از یک میلیون نفر تخمین زده است و از سخا، عطا و کرم شیعیان در برپایی مواکب متعدد خدمت رسانی به زائران خبر می‌دهد که نشأت گرفته از جود و سخای امام حسین (ع) است:

«روز اربعین الحسین (ع) که بیستم صفر است، یکی از بزرگترین گردهمایی‌های اسلامی است که در آن مردم مانند گردهمایی خود در مکه مکرمه گرد هم می‌آیند. در آنجا همه گروه‌ها از عناصر مختلف گرد هم آمده و شمال و جنوب عراق در آغوش می‌گیرند. هیأت‌های برخی کشورهای اسلامی، یکی از موکب‌ها شعارهایی به زبان عربی، یکی به زبان ترکی و دیگری به فارسی و دیگری به زبان اردو و غیره سر می‌دهند. اغراق نمی کنم اگر بگویم در اربعین امسال بیش از یک میلیون نفر گرد هم  آمدند که برای بزرگداشت اربعین یا برای زیارت (مرد الرأس) آمده اند ... این موکب‌ها از همه کشورها و کشورهای مختلف به کربلا می‌روند و مقامات محلی بیش از 300 اردوگاه و موکب را برپا کرده‌اند که اکثر آنها به خیمه‌های اطراف کربلا می‌رسند و برخی مغازه‌های بزرگ رزرو شده‌اند و کربلا در این فصل بیش از صد تن بسته برنج مصرف می‌کند و هر موکب منادیانی دارد که مردم را به سفره دعوت می کنند که بفرمایید به نام حسین بخورید. این زیارت امسال دیدار موکب‌ها، تبادل عواطف، آرزوها و احوالپرسی جهت ثواب بزرگ در قیامت بوده است و هزاران نفر به خاطر آسایش زائران از آنها پذیرایی کرده و خود را به هر زحمتی می‌‌اندازند، برخی با آبیاری آب معطر و شربت‌های مختلف و بعضی با گلاب پاشی، و بعضی با تهویه با باد بزن‌های دستی و غیره.» (أدب الطّف أو شعراء الحسين(ع) نویسنده : شبّر، جواد، ج 1، صفحه : 42).

محمد رضا سلمانی عبیات، پژوهشگر تاریخ شیعه