قرآن حکومت و ساختارهای عادلانه را می‌پذیرد / «جنگ مقدس» ساخته مستشرقان است

به گزارش ایکنا؛ حجت‌الاسلام والمسلمین نجف لکزایی، 12 تیرماه در نشست علمی «حکمرانی در قرآن»، گفت: تقوا به معنای حفظ خود، خانواده و جامعه از طریق ایمان در برابر کفر است. در سال‌های آغاز بعثت، کفر عمدتاً در برابر شکر بوده است، اما هرقدر جلوتر آمدیم، در برابر ایمان قرار گرفته است. آیات زیادی هست که کافر و شکور و مؤمن و مسلم بودن را در برابر هم آورده است؛ از جمله در آیه 158 بقره فرموده است «...وَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَإِنَّ اللَّهَ شَاكِرٌ عَلِيمٌ» یا در آیه 94 انبیاء «فَمَنْ يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَا كُفْرَانَ لِسَعْيِهِ وَإِنَّا لَهُ كَاتِبُونَ» که در این دو مورد، کفر در برابر شکر است. یا در آیه 28 ابراهیم(ع) فرموده است: «أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْرًا وَأَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ» و در آیه 112 نحل بیان شده است: «وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا قَرْيَةً كَانَتْ آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً يَأْتِيهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِنْ كُلِّ مَكَانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذَاقَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا كَانُوا يَصْنَعُونَ»؛ علامت این جامعه امن آن است که از همه سو نعمات فراوان به آن سرازیر می‌شود، اما اینها چون ناسپاسی کردند، گرفتار جوع و خوف شدند.

وی افزود: گاهی اوقات کفر و استکبار در یک آیه کنار هم آمده است؛ مثلاً در آیه 10 احقاف فرموده است: «قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ كَانَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَكَفَرْتُمْ بِهِ وَشَهِدَ شَاهِدٌ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَلَى مِثْلِهِ فَآمَنَ وَاسْتَكْبَرْتُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ»؛ همچنین آیه 76 قصص «إِنَّ قَارُونَ كَانَ مِنْ قَوْمِ مُوسَى فَبَغَى عَلَيْهِمْ وَآتَيْنَاهُ مِنَ الْكُنُوزِ مَا إِنَّ مَفَاتِحَهُ لَتَنُوءُ بِالْعُصْبَةِ أُولِي الْقُوَّةِ إِذْ قَالَ لَهُ قَوْمُهُ لَا تَفْرَحْ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْفَرِحِينَ»، آیه 58 قصص «وَكَمْ أَهْلَكْنَا مِنْ قَرْيَةٍ بَطِرَتْ مَعِيشَتَهَا فَتِلْكَ مَسَاكِنُهُمْ لَمْ تُسْكَنْ مِنْ بَعْدِهِمْ إِلَّا قَلِيلًا وَكُنَّا نَحْنُ الْوَارِثِينَ»؛ و نیز آیه 21 فرقان «وَقَالَ الَّذِينَ لَا يَرْجُونَ لِقَاءَنَا لَوْلَا أُنْزِلَ عَلَيْنَا الْمَلَائِكَةُ أَوْ نَرَى رَبَّنَا لَقَدِ اسْتَكْبَرُوا فِي أَنْفُسِهِمْ وَعَتَوْا عُتُوًّا كَبِيرًا» که کفر با واژه‌ای مختلف از جمله عتو، بطرت و ... آمده است. در آیه 49 «ص»، «هَذَا ذِكْرٌ وَإِنَّ لِلْمُتَّقِينَ لَحُسْنَ مَآبٍ» نیز برای متقین حسن‌مآب در نظر گرفته شده است؛ یعنی کسانی که در برابر تهدیدات با رعایت دستورات خدا از خود مراقبت می‌کنند، سرنوشتشان حسن مآب است.

شبکه گسترده معنایی کفر

لکزایی با بیان اینکه حوزه معنایی کفر فراگیرتر از این مفاهیم است، تصریح کرد: می‌توان گفت شبکه معنایی کفر متشکل از فسق و مشتقات آن؛ فجور و مشتقات، ظلم و مشتقات و اعتدا یعنی معتدین و اسراف و مشتقات آن است؛ کافر مساوی فاسق، ظالم، فاجر، معتد و مسرف است. یعنی در حکمرانی منطبق بر تقوا باید همه اینها کنترل شوند. در آیه 99 بقره «وَلَقَدْ أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ وَمَا يَكْفُرُ بِهَا إِلَّا الْفَاسِقُونَ» کفر همراه با فسق بیان شده است. همچنین در آیه «إِنَّ الْمُنَافِقِينَ هُمُ الْفَاسِقُونَ» تأکید بر این است که فاسق هرچند ظاهراً کافر نیست، اما از کافر بدتر است.

وی اضافه کرد: در آیه 50 کهف هم فرمود: «وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ كَانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ أَفَتَتَّخِذُونَهُ وَذُرِّيَّتَهُ أَوْلِيَاءَ مِنْ دُونِي وَهُمْ لَكُمْ عَدُوٌّ بِئْسَ لِلظَّالِمِينَ بَدَلًا». در اینجا فسق برای اقدام علیه خواست خداوند به کار رفته است؛ یعنی در برابر دستور خدا ایستاد؛ البته در آیاتی، فسق در برابر ایمان به کار رفته است.

کفر در مفاهیم فجور و ظلم

لکزایی در ادامه به مواردی که فجور در آن به کار رفته است، اشاره کرد و گفت: در آیه 8 شمس «فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا» در آیه 42 عبس «أُولَئِكَ هُمُ الْكَفَرَةُ الْفَجَرَةُ»؛ در آیه 14 انفطار «وَإِنَّ الْفُجَّارَ لَفِي جَحِيمٍ» فجور برای بیان کفر به کار رفته است؛ درباره واژه ظالم هم آیات زیادی وجود دارد؛ از جمله «الْيَوْمَ تُجْزَى كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ لَا ظُلْمَ الْيَوْمَ إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ» و آیه 131 انعام «ذَلِكَ أَنْ لَمْ يَكُنْ رَبُّكَ مُهْلِكَ الْقُرَى بِظُلْمٍ وَأَهْلُهَا غَافِلُونَ؛ یعنی اگر اهل جامعه مصلح باشند، خدا آنجا را هلاک و گرفتار عذاب نمی‌کند.

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) اظهار کرد: برخی معتقدند عدل و ظلم در هر آیه‌ای به کار رود، باید بررسی کنیم قصد ابراز چه معنایی دارد؛ مثلاً در آیه 39 حج «أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ»؛ در اینجا برای فهم ظلم باید به سیاق توجه شود که ظلم به معنای کفر نیست ؛ مثلاً در آیه 86 آل عمران «كَيْفَ يَهْدِي اللَّهُ قَوْمًا كَفَرُوا بَعْدَ إِيمَانِهِمْ وَشَهِدُوا أَنَّ الرَّسُولَ حَقٌّ وَجَاءَهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ».

وی افزود: مشتقات معتد هم در آیات مختلف از جمله «وَلَا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ» آمده است؛ در مورد اسراف هم تعابیر قرآنی زیادی از جمله «وَأَنَّ الْمُسْرِفِينَ هُمْ أَصْحَابُ النَّارِ» و «وَلَا تُطِيعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفِينَ و إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ» وجود دارد.

لکزایی با اشاره به تقوا و راهبرد امنیت در قرآن گفت: در اینجا بحث مهم این است که آیا قرآن در این باره دیدگاه روشنی دارد؟ قطعاً چنین است، زیرا قرآن حکمرانی مبتنی بر عدالت و ساختارهای عادلانه، حاکمان و فرایندهای عادلانه و عاقلانه را می‌پذیرد، اما حکمرانی مبتنی بر ظلم و ساختارهای ظالمانه را نمی‌پذیرد. اگر حکومت جاهلانه به لحاظ نظری و ظالمانه به لحاظ عملی باشد، پذیرفته نیست. پس باید تلاش کنیم وضع جاهلانه ظالمانه به وضع عاقلانه عادلانه تبدیل شود؛ به عبارت دیگر باید پیوسته تکنیک‌ها و تاکتیک‌ها مبتنی بر تقدیم ارزش‌های الهی بر ارزش‌های مادی باشد و نه بر عکس.

وی تأکید کرد: در سوره توبه آمده است که «کلمة الله هی العلیا»؛ یعنی در تمامی راهبردهای داخلی و خارجی ارزش‌های توحیدی باید حرف اول را بزند؛ یا فرموده است «وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ»، «وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ مُلَاقُوهُ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ»، «واعلموا ان الله بکل شیء علیم» و «فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ». 

تعبیر «جنگ مقدس برای جهاد» ساخته مستشرقان است

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به جایگاه امنیت نظامی در قرآن بیان کرد: آیا هر جایی می‌توانیم از ابزار نظامی بهره ببریم یا شرایط خاصی دارد؟ واژه حرب و مشتقات آن در قرآن 4 بار بیشتر به کار نرفته است که دوبار به صورت اسم و دو بار فعل به کار رفته است؛ در آیه 64 مائده «كُلَّمَا أَوْقَدُوا نَارًا لِلْحَرْبِ أَطْفَأَهَا اللَّهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسَادًا» آمده است. در سوره بقره در بحث ربا هم از حرب استفاده شده است؛ در ماجرای مسجد ضرار هم حرب بیان شده است، پس به طور کلی دیدگاه قرآن در مورد واژه حرب یعنی جنگ منفی است و آن را با سیاق منفی به کار برده است.

وی افزود: البته واژه قتال 170 بار در قرآن استعال شده است؛ از این تعداد، 94 بار ثلاثی مجرد است که ربطی به جنگ و میدان جنگ ندارد؛ 67 بار در باب مفاعله به کار رفته که مرتبط با جنگ است؛ 5 بار در باب تفعیل که ربطی به میدان جنگ ندارد؛ 4 بار در باب افتعال که به بحث جنگ مربوط است. واژه جهاد و مشتقات هم 35 بار به کار رفته است؛ در جهاد تلاش توأم با مشقت مدنظر است، نه تلاش معمولی و لذا ملازمه‌ای با جنگ ندارد. البته جهاد در برخی موارد اندک به معنای منفی هم به کار رفته است، لذا جهاد، جنگ مقدس نیست و این واژه از سوی مستشرقان جعل شده است، ضمن اینکه جهاد نیز فقط به صورت نظامی نیست.

جنگ‌آوری جزء فطرت انسان نیست

وی با طرح این سؤال که آیا روحیه جنگ‌آوری در فطرت انسان وجود داشته است یا خیر؟ گفت: در آیه 30 بقره «وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ» ملائکه فقط به بعد منفی انسان یعنی خونریزی و فساد او اشاره کردند و از ائمه و اولیاء و انبیاء و انسان‌های خیرخواه و ایثارگر و متقین غفلت و آن را کتمان کردند. طبق متون اسلامی، جنگ و شرور از لوازم جهان مادی و از لوازم مختار بودن انسان است. زیرا خدا سه دسته موجود آفریده است؛ مادی محض مثل نباتات، مجردات محض مانند فرشتگان و انسان که موجودی مختار است.