قرآن هویت گروههای اجتماعی را به رسمیت می‌شناسد
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: گرچه دو دسته آیات در قرآن نسبت به هویت گروههای اجتماعی که ظاهراً متضاد هستند وجود دارد، ولی در مجموع می‌توان نتیجه گرفت قرآن کریم هویت گروههای مختلف را به رسمیت شناخته است.
به گزارش ایکنا، محمد بهرامی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، هشتم تیرماه، در نشست علمی «امنیت اجتماعی در قرآن» با بیان اینکه در ایران قومیت و هویت‌های اجتماعی مختلفی هستیم، گفت: تاکنون در این زمینه یعنی تبیین نگاه قرآن به این مقوله کار چندانی صورت نگرفته است و در معدود کارهایی هم که انجام شده این مدل امنیت مدنظر آنها نبوده است.
وی افزود: وقتی به آیات قرآن مراجعه می‌کنیم برخی مطابق با امنیت اجتماعی است و جواز آن را نتیجه می‌دهد و برخی عدم جواز؛ برخی هویت گروههای اجتماعی را محترم و برخی آن را نامحترم می‌شمارد؛ یعنی به ظاهر با دو مجموعه از آیات متضاد روبرو هستیم. بنده برای تبیین این بحث ابتدا سراغ روش تفسیر موضوعی رفتم، ولی چون آیات محدودی در مورد موضوع دیده شده نگاه جامعی وجود نداشت لذا این روش را کنار گذاشتم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، افزود: روش تحلیل محتوا روش دیگری بود که مدنظر بنده در این تحقیق قرار گرفت، براین اساس تمامی آیات قرآن مورد تحلیل قرار گرفت و کدبندی اولیه و ثانویه شدند و در قالب جداولی تعداد آیات هر سوره درباره بحث امنیت تقسیم‌بندی شد؛ در غرب امنیت تعاریف مختلفی دارد و همه صاحبنظران اتفاق نظر دارند امنیت مفهوم مبهم و در هاله‌ای از ابهام است ولی می‌توان آنها را در دو گفتمان سلبی و ایجابی تقسیم کرد؛ در گفتمان، سلبی، عدم خوف و تهدید را امنیت گویند ولی در نگاه ایجابی، امنیت توانایی در یک فرد همچنین افراد در حفظ ساختار و سرزمین و امکانات یک کشور است.
بهرامی با بیان اینکه مقصود ما از گروههای اجتماعی پیروان اقوام و ادیان و گروههای بزرگ اجتماعی است، تصریح کرد: براساس آیات قرآن امن در برابر خوف است، بنابراین با توجه معنای یکی از این دو واژه می‌توانیم به معنای دیگری دست پیدا کنیم؛ در تفاسیر و کتب لغت خوف به معنای نگرانی و امری نفسانی است که غم در آن وجود دارد و کراهت نسبت به آینده در آن نهفته است. نقطه مقابل آن هم امن است. همچنین عدم تهدید معنای دیگر امن است که امری واقعی است بر خلاف خوف که امری نفسانی است و می‌تواند شامل انواع تهدیدات مثل زندان رفتن، قتل باشد.
وی افزود: گروههای اجتماعی در قالب واژه‌های مختلف مانند امت و قوم، کافران، بنی اسرائیل، قوم موسی، صابئی، اهل ایمان و اهل کفر و مسیحی و یهودی و کافر به کار رفته است، ویژگی مسلمین در آیات با ایمان به غیب، انفاق، ایمان به قرآن آخرت و کتب آسمانی پیشین بیان شده همچنین ویژگی یهودیان هم ذکر شده است از جمله اینکه آنها مال‌دوست هستند و خود را بر دیگران برتر می‌دانند. بنابراین اصل گروههای اجتماعی در قرآن پذیرفته شده و فرموده اگر ما می‌خواستیم آنها کافر و منافق و ... نمی‌شدند.
به رسمیت شناختن هویت گروههای اجتماعی در قرآن
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: پس دو دسته از آیات در قرآن ناظر به امنیت اجتماعی و عدم آن وجود دارد؛ در دسته‌ای هویت گروه‌ها مورد تأیید و در دسته دیگر عدم جواز آن وجود دارد و چون این دو در برابر هم هستند بنابراین تلاش کردیم از روش هرمنوتیک بهره ببریم؛ با بررسی این دو دسته نتیجه می‌گیریم که مسلمین و حاکمان اسلامی حق ندارند هویت گروههای اجتماعی را تهدید کنند و یا محدودیت برای آنها ایجاد کنند؛ مثلاً در ترکیه حاکمان آنها حق ندارند هویت کردها را از آنها بگیرند، بخشی از هویت اینها مسلمان بودن و بخشی هم در کردبودن آنهاست. بنابراین پوشش و زبان آنها نباید مورد تهدید باشد و در عراق هم همینطور حاکمان عراق مجاز نیستند که به کردها فشار بیاورند تا زبان و لباس و قوم و هویت کرد بودن خود را ترک کنند.
بهرامی بیان کرد: برخی آیات قرن نیکی با مخالفان را مورد تأیید قرار داده، پس نتیجه می‌گیریم هویت گروههای اجتماعی در قرآن پذیرفته شده است؛ در آیه هشتم سوره «ممتحنه» فرموده است: لَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيَارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ؛ البته آیاتی در برابر آیات نیکی با مخالفان هم وجود دارد مانند ادعای نسخ نیکی با مخالفان از جمله آیاتی که منع ارتباط با کفار و قتال با آنها را بیان می‌کند.
بهرامی اضافه کرد: اهداف پیامبران در قرآن نشان می‌دهد گروههای اجتماعی امنیت دارند؛ اهداف انبیاء در هدایت مخالفان، بیان حقایق، هشدار به مخالفان و ابلاغ و بشارت و انذار به مخالفان بیان شده است و بسیاری از آیات نشان می‌دهد که پیامبران هویت‌های فردی و قومی گروههای مختلف را به رسمیت شناخته‌اند و اجباری نداشته‌اند.
وی افزود: بنابراین مجموعه آیات به ظاهر در این زمینه با هم ناسازگار هستند ولی با کنار هم گذاشتن آنها می‌توان به سازگار بودن قرآن با هویت گروههای اجتماعی دست یافت. در اینجا هم از معانی مورد اتفاق همه مفسران و مترجمان بهره گرفته‌ام. مقولاتی مانند دریافت جزیه هم از برخی گروههای اجتماعی مانند اهل کتاب، خود مؤید بر امنیت این گروه‌هاست وگرنه اگر قرآن مخالف آن بود دستور به قتل همه آنها می‌داد.
بهرامی با بیان اینکه هویت‌ها هم می‌تواند شامل هویت اعتقادی، فرهنگی، لباس و زبان و سایر مقولات دیگر باشد، اظهار کرد: بحث امنیت اجتماعی مقوله‌ای ناظر به حکومت‌ها است؛ در دوره رضاخان بخش‌های زیادی از جامعه تحت فشار قرار گرفتند تا هویت اجتماعی خود را نادیده بگیرند و در هویت اجتماعی کل جامعه هضم شوند و موفق هم نشدند.
انتهای پیام
