73 سال در محضر قرآن / فقیهی كه لحظه‌ای از تربیت نسل جوان غافل نشد

در بیست و پنجمین دوره تكریم خادمان قرآن كریم جمهوری اسلامی كه در 25 بهمن‌ سال جاری از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با حضور رئیس‌جمهور برگزار شد، آیت‌الله سیدمحمد فقیه، نماینده مردم فارس در مجلس خبرگان رهبری و امام جمعه نی‌ریز به‌عنوان چهره ماندگار قرآنی كشور معرفی شد.

آیت‌الله فقیه یكی از پیشكسوتان و اساتید نام‌آشنای عرصه تفسیر قرآن كریم در استان فارس است و هر كه نام ایشان را می‌شنود به یاد تفسیر قرآن و فقاهت ایشان می‌افتد لذا معرفی ایشان به‌‌عنوان چهره ماندگار قرآنی كشور انتخابی شایسته و به‌جا بود كه جای قدردانی دارد.

خبرنگار ایكنای فارس، طی دو سه هفته اخیر، پیگیری‌های متعددی برای انجام مصاحبه با این عالم ربانی انجام داد اما به‌دلیل كسالت ایشان موفق به انجام این كار نشد. چرا كه طبق اعلام فرزند ایشان آیت‌الله فقیه مدتی در یكی از بیمارستان‌های شیراز بستری بود و البته هم‌اكنون از بیمارستان مرخص شده و در حال سپری كردن دوران نقاهت هستند ولی امكان دیدار و صحبت با ایشان حتی به‌صورت تلفنی میسر نیست.

آیت‌الله سیدمحمد فقیه بیش از 50 سال در عرصه تفسیر قرآن، نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه فعاليت داشته است و هم‌اكنون هم ضمن حفظ سنگر امامت جمعه در دانشگاه‌ها هم مشغول به تدریس هستند و به اذعان فرزندشان برخی از اساتید حوزه‌ای كه در عرصه تفسیر قرآن دستی بر آتش دارند، از محضر ایشان تلمذ كرده‌اند.

در ادامه این نوشتار نگاهی به زندگی‌نامه آیت‌الله سیدمحمد فقیه داریم كه البته این زندگی‌نامه از سوی خانواده ایشان در اختیار خبرگزاری ایكنا قرار گرفته است و امیدواریم طی روزهای آتی بتوانیم به‌صورت حضوری دیداری با ایشان داشته باشیم.

آیت‌الله سیدمحمد فقیه در 21 فروردین سال 1321 هجری شمسی در خانواده‌ای روحانی، اهل علم و تقوا در شهرستان نی‌ریز پا به عرصه حیات گذاشت. پدر بزرگوارشان مرحوم آیت‌الله سیدهدایت‌الله فقیه عالم وارسته، مهذب، شجاع، مؤمن، عارف بالله و صاحب كرامت بود. آن مرحوم بیش از 50 سال از عمر شریفشان را صرف تبلیغ و ارشاد مردم كرد و در زمان خویش از مراجع بزرگی چون مرحوم آیت‌الله اصفهانی و نائینی اجازه نقل احادیث داشته و از آیات عظامی چون حاج سیدعبدالله شیرازی و سیدمهدی شیرازی و سیدیونس اردبیلی و حاج سیدمحمدرضا گلپایگانی و آیت‌الله محقق داماد و جمع دیگری از اعاظم و علمای حوزه علمیه قم اجازه در امور حسبیه داشته‌اند.

مادر ایشان، مرحوم شوكت‌السادات فقیه صبیه مرحوم سیدابراهیم از زنان مؤمنه، عفیفه، با كمال و از نوادر روزگار خویش بودند. آن مرحومه اهل تهجد و دوستدار ائمه هدی علیهم‌السلام بوده است. این مادر مكرمه رنج كشیده انقلاب اسلامی نیز هست زیرا در زمانی كه آیت‌الله سیدمحمد فقیه در جریان مبارزات علیه رژیم ستم‌شاهی توسط ساواك به فردوس تبعید شد، این مادر مهربان نیز فرزند خود را در تبعید همراهی كرد و رنج و سختی تبعید را در بحبوحه گرمای تابستان فردوس متحمل شد.

جد امجدشان مرحوم آیت‌الله سیدمحمد پیشنماز از اعاظم و اكابر علمای نی‌ریز بود و در آن زمان از محضر بزرگانی چون آیات عظام مرحوم میرزا ابراهیم محلاتی، میرزا هدایت‌الله دستغیب (پدربزرگ شهید آیت‌الله دستغیب) و شیخ اسماعیل شانه‌ساز بهره‌مند گشته و در نی‌ریز نیز از محضر سیدجواد نی‌ریزی (مدرس كتاب عظیم اسفار) و شیخ مهدی كرمانی استفاده كرد.

ایشان مطابق نوشته‌ای كه از خود بر جا گذاشته‌ است بیان كرده‌اند: «سال‌ها در شیراز در مدرسه آستانه تحصیل كرده‌ام و زحمت علما می‌دادم». آن عالم فرهیخته قریب به 70 سال امام جماعت مساجد نی‌ریز بوده و تقریباً یكصد سال عمر با بركت داشته‌اند. پدرشان مرحوم سیدابراهیم فرزند سیدعلی، فرزند میرعبدالله حسینی از نوادگان امامزاده میرحسین حیات غیبی از فرزندزادگان امام محمد باقر(ع) است كه مقبره این بزرگوار هم‌اكنون در دامنه خرمن‌كوه فسا (روستای مقابری) زیارتگاه عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) است.

مادرجد آیت‌الله فقیه مرحومه زهرا بیگم است كه وی صبیه مرحوم خواجه محمد فرزند حاج عبدالمحمد نی‌ریزی از خیرین و واقفان بزرگ روزگار خویش بوده و صاحب موقوفه مهمی در نی‌ریز است.

آیت‌الله سیدمحمد فقیه در دامان پاك و مطهر چنین خانواده‌ای كه واجد اصالت، نجابت، علم و دانش بودند، پرورش یافت و شخصیت معنوی و روحانی‌شان شكل گرفت. در دوران كودكی و در سن 5 سالگی به مكتب‌خانه رفت و قسمتی از قرآن را در همان سن كم فراگرفت و در سال 1326 هجری شمسی به اتفاق مرحوم پدر بزرگوارشان در مشهد مقدس خدمت آیت‌الله سیدیونس اردبیلی رفت و حمد و سوره خواند و ایشان جهت تشویق وی مقداری پول و شیرینی به‌عنوان جایزه به ایشان دادند.

در محیط طاغوتی و خفقان محمدرضا خانی كه عرصه بر دین‌داران و اهل علم تنگ شده بود، علی‌رغم شرایط جامعه به لحاظ علاقه و استعداد و انتصاب به بیت سیادت و علم، راه كسب علوم دینی و تعمیق مفاهیم الهی را برگزیده و در همان كودكی بنا به تشویق پدر به منبر رفت و به مرثیه‌خوانی و ذكر مصائب اهل بیت(ع) می‌پرداخت.

تحصیلات

دوران ابتدایی را تا كلاس ششم ابتدایی در مدرسه بختگان نی‌ریز و دوران دبیرستان را در دبیرستان احمد نی‌ریزی تحصیل كرد. سپس در سال 1337 هجری شمسی به همراه پدر و برادر بزرگوارشان آیت‌الله سیدعلی فقیه به قم عزیمت كرد و در مدرسه حجتیه مشغول به تحصیل شد و به‌ مدت 7 سال اقامت داشت و پس از جریان فیضیه و تبعید حضرت امام(ره) حدود 12 سال به مدرسه مرحوم آیت‌الله بروجردی (خان سابق) نقل مكان كرد.

آیت‌الله فقیه در طول تحصیلات از اساتید بزرگواری كسب علم كرد. جامع‌المقدمات را نزد پدر و پدربزرگشان در نی‌ریز خواند و پس از آن در قم قسمت اول سیوطی را تا باب اضافه خدمت سیدزین‌العابدین و از باب اضافه به بعد را خدمت حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحسین درچه‌ای سبط مرحوم آیت‌الله سیدمحمدباقر درچه‌ای خواند و حاشیه ملاعبدالله را خدمت بعضی اساتید و مغنی و مطول را از از محضر شیخ رحمت‌الله فشاركی، و میرزا محسن دوزدوزانی و مرحوم میرزا هاشم تقدیری سبزواری و شیخ عبدالله نظری مازندرانی و شیخ حسین شب زنده‌دار جهرمی و غیره استفاده كرد و معالم را خدمت آیت‌الله بنی فضل و شرح لمعتین را نزد آیت‌الله ستوده و قوانین و را نزد آیت‌الله اعتمادی و رسائل را خدمت آیت‌الله شیخ حسین نوری همدانی و آیت‌الله اعتمادی و مكاسب ر خدمت آیت‌الله محمدتقی ستوده و آیت‌الله فاضل و آیت‌الله مكارم شیرازی و كفایتین را از محضر آیت‌الله سلطانی طباطبایی و بخشی از آن را از محضر آیت‌الله مكارم شیرازی و شرح منظومه منطق را خدمت آیت‌الله شب زنده‌دار جهرمی و آیت‌الله شیخ یحیی انصاری فرا گرفت. همچنین دروس خارج و باب دماء ثلاثه و قضا را محضر آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی و قسمت صلوه عروه تا بحث قرائت را از محضر آیت‌الله‌العظمی محقق داماد و قسمتی از مكاسب بیع فضولی تا پایان اجاره را نزد امام خمینی(ره) تلمذ كرد.

آیت‌الله فقیه می‌گوید: به خاطر دارم كه حضرت امام(ره) در پایان بحث اجاره فرمودند «هذا تمام‌الكلام فی‌الاجاره» و روز بعد توسط سازمان اطلاعات و امنیت كشور (ساواك) به تركیه تبعید شدند.

بعد از این تبعید، آیت‌الله فقیه كتاب طهارت و قسمتی از صلوه و عروه و خارج مكاسب بیع و خیارات را از محضر آیت‌الله‌العظمی میرزا هاشم آملی لاریجانی بهره وافر برد و همچنین دو دوره و نیم خارج اصول را نیز از محضر آیت‌الله‌العظمی میرزا هاشم آملی لاریجانی استفاده كرد و خارج اصول از ابتدای كفایه تا مبحث خاص و عام را از محضر مرحوم آیت‌الله محقق داماد و كتاب اسفار را مدت 12 سال از محضر استاد آیت‌الله جوادی آملی و شرح اشارات و قسمتی از شفا را از آیت‌الله حسن‌زاده آملی فراگرفتند. همچنین دروس خارج فلسفه و جلد سوم اسفار را از محضر مرحوم استاد شهید مطهر بهره بردند.

تدریس

آیت‌الله فقیه از نخستین روزهای شروح تحصیلات بنا به سنت حوزه تدریس را آغاز كرد و كتب پایین‌تر را برای سایر محصلین در قم تدریس می‌كرد و همچنین در آن ایام به دستور آیت‌الله جوادی آملی در مدرسه حاج سعادت، به تدریس جوهرالنضید و شرح تجریدالاعتقاد مشغول شد و با توجه به فراگیری فلسفه در محضر اساتید مبرز توانایی تدریس كتب این رشته تحصیلی را نیز دارد.

این عالم ربانی پس از اقامت در شهرستان نی‌ریز و راه‌اندازی حوزه علمیه امام صادق(ع) خود از كتب ابتدایی حوزه نظیر امثاله و صرف میر شروع به تدریس كرد و پس از یك دوره تدریس تا پایان كفایه الاصول در حال حاضر مشغول تدریس سطوح عالیه و خارج فقه و اصول است.

فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی

فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی خود را از آغاز نهضت روحانیت و انجمن‌های ایالتی و ولایتی آغاز كرد و در كلیه مبارزات شركت داشت و با توجه به روحیه مذهبی و دین‌داری مردم نی‌ریز همه ساله در ایام محرم و صفر و ماه مبارك رمضان و در زمان تعطیلات حوزه با حضور در مجالس مذهبی و سخنرانی به ارشاد و آگاه‌سازی نسل جوان اقدام می‌كرد و پایه‌گذار حركت ضد ستم‌شاهی مردم نی‌ریز بود.

فعالیت ضد رژیم آیت‌الله فقیه به حدی بود كه ساواك در سال 1346 هجری شمسی، وی را بازداشت و مدتی در زندان شهربانی شیراز محبوس و پس از محاكمه آزاد كرد. پس از آزادی در همان سال به زیارت خانه خدا مشرف شد و از همان‌جا نیز به زیارت عتبات عالیات در عراق رفته و در نجف اشرف خدمت استاد و مراد خویش امام خمینی(ره) رسید.

در سال 1353 به علت مبارزات پیگیر و فعالیت‌های سیاسی به فردوس تبعید شد و در همان اوقات پس از تبعید با مقام معظم رهبری در منزلشان دیدار كرد. چون آیت‌الله خامنه‌ای در زمان تبعید به ایشان و مرحوم ربانی املشی كه در یك جا تبعید بودند، عنایت و توجه داشتند آن‌ها به خدمت ایشان رسیدند.

فعالیت‌های سیاسی و مبارزات آیت‌الله فقیه در قبل از پیروزی انقلاب اسلامی باعث شد كه بارها مورد تهدید و فشار دستگاه طاغوت قرار گرفته و سوابق موجود در پرونده ساواك همگی مؤید این فعالیت‌ها هستند و حتی امام خمینی(ره) در سال 136 در نامه‌ای از زحمات ایشان تشكر كردند.

شركت در راهپیمایی‌ها، هدایت و رهبری مردم به ویژه جوانان، افشاگری و سخنرانی علیه رژیم در مناسبت‌های مختلف، بالاخص عاشورا و تاسوعای سال 42 در میان انبوه مردم شهرستان نیریز كه طبق سنت دیرینه در یك مكان گردهم می‌آمدند، هدایت فعالیت‌های مخفیانه مردم و غیره گوشه‌ای از این اقدامات هستند.

با پیروزی شكوهمند انقلاب اسلامی و در شرایط حساس اوایل انقلاب ضمن تأسیس كمیته انقلاب مسئولیت آن را شخصاً بر عهده گرفته و در جهت ایجاد نظم و امنیت عموم تلاش كرد. در دی سال 1358 مطابق با ماه صفر 1400 هجری قمری از سوی امام(ره) به‌عنوان امام جمعه و نماینده خویش در شهرستان نی‌ریز منصوب شد و اقدام به تشكیل نهادهای انقلابی نظیر جهاد سازندگی، كمیته امداد، سپاه پاسداران، عقیدتی ـ سیاسی نیروی انتظامی، اداره تبلیغات اسلامی، اوقاف و امور خیریه، نهضت سوادآموزی، بنیاد شهید و غیره كرد.

مسئولیت‌های متعدد و متنوع آیت‌الله فقیه در سازمان‌ها و ارگان‌های شهرستان نی‌ریز و استان فارس حاكی از علاقه و اهتمام ایشان در عرصه انقلاب است. وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ضمن پذیرش مسئولیت‌های متعدد، سعی كرد هرچند ناچیز دین خویش را به انقلاب و امام و شهدا ادا كند.

یكی از نكات قابل توجه در زندگی آیت‌الله فقیه این است كه به‌رغم مسئولیت‌های متنوع هیچ‌گاه از حضور در بین مردم و انجام وظایف خود غافل نبوده و در این مسیر با حضور مرتب در مساجد ضمن اقامه فریضه جماعت در طول این سالیان دراز بیش از دو بار توفیق تفسیر قرآن كریم، نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه نصیبشان شده است.

مسئولیت‌ها و فعالیت‌های مذهبی و اجتماعی

آیت‌الله فقیه طی سال‌های بعد از انقلاب در مسئولیت‌های مختلفی ایفای نقش كردند. نظیر امام جمعه نی‌ریز از سال 1358 تاكنون، نماینده ائمه جمعه در شورای كشاورزی استان فارس (قریب 20 سال)، نماینده مردم فارس در ادوار دوم و پنجم مجلس خبرگان رهبری، عضو شورای مركزی ائمه جمعه فارس از سال 1360 تا 1372، عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه فارس از ساعت 1388 تاكنون، عضو شورای سیاست‌گذاری كنگره بین‌المللی میرزا احمد نی‌ریز (نسخ‌نویس نامی جهان اسلام و یگانه كاتب بی‌همتای قرآن كریم) كه مورد تأیید و تحسین مقام معظم رهبری و مراجع عظام تقلید قرار گرفت. استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نی‌ریز، مؤسس و ریاست هیئت امنا و مدیره صندوق قرض‌الحسنه قائم نی‌ریز، بنیان‌گذاری حوزه علمیه امام صادق(ع) نی‌ریز با مساعدت شهید محراب آیت‌الله دستغیب و همكاری برادر مرحومش آیت‌الله سیدعلی فقیه، مؤسس و مسئول حوزه علمیه خواهران الزهرا(س) نی‌ریز، رئیس هیئت مؤسس دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه پیام‌نور، علمی كاربردی ‌نی‌ریز و پیگیری جدی برای تأمین امكانات آن، تأسیس كتابخانه مسجد امام حسن مجتبی(ع) در سال 1348 و كتابخانه حوزه علمیه امام جعفر صادق(ع)، پیگیری جدی در خصوص احداث مجتمع مذهبی نی‌ریز متشكل از مصلی نماز جمعه، آستان مقدس امامزادگان، حوزه علمیه امام جعفر صادق(ع)، گلزار شهدا و كتابخانه در زمینی به مساحت تقریبی 20 هزار متر مربع، راه‌اندازی، احداث و تجدید بنا بیش از 60 باب مسجد، حسینیه و اماكن متبركه در سطح شهر و روستا.

در سال 1346 آیت‌الله فقیه ضمن سفر عتبات عالیات در دیدار با امام خمینی(ره) موفق به اخذ اجازه امور حسبیه از محضر ایشان شد و نامه تشكرآمیز معظم‌له را دریافت كرد. همچنین از آیات عظام دیگری چون حكیم، شاهرودی، خوانساری، گلپایگانی، اراكی و مراجع فعلی نیز اجازه در امور حسبیه داشته و از استاد بزرگوارشان آیت‌الله میرزا هاشم آملی مفتخر به اجازه اجتهاد شد.

آیت‌الله فقیه از نظر علمی به درجه اجتهاد رسیده‌اند و به‌ همین جهت كمیته تخصصی سازمان مركزی دانشگاه آزاد اسلامی معادل دكتری به ایشان اعطا كرده‌اند كه هم‌اكنون عضو هیئت علمی رسمی و تمام وقت دانشگاه آزاد اسلامی هستند و دروس مختلفی نظیر تفسیر قرآن، فقه، اصول فقه، فلسفه، اخلاق، معارف اسلامی، اندیشه اسلامی، تفسیر نهج‌البلاغه و غیره تدریس می‌كند.