سر خط علم / از ارتحال فقیه نواندیش تا کرونایی شدن استاد اخلاق
در هفته گذشته علاوه بر جریان علم، پژوهش و تبلیغ در حوزه علمیه، متأسفانه ارتحال آیت‌الله یوسف صانعی، از شاگردان امام خمینی(ره) و بزرگان فقه و اصول حوزه، مهم‌ترین رخداد در حوزه علمیه بود که بسیاری از حوزویان را اندوهگین کرد و رهبر معظم انقلاب، مراجع و علما در پیام‌های جداگانه‌ای پیام تسلیتی صادر کردند. همچنین خبر دیگر بستری شدن حجت‌الاسلام شیخ حسین انصاریان به دلیل کرونا در بیمارستان بود.
به گزارش ایکنا؛ در هفته‌ای که گذشت شاهد برپایی دروس خارج فقه و تفسیر از سوی علما و مراجع بودیم، همچنان که نشست‌های علمی نیز برپا شد، اما مهم‌ترین رویداد هفته گذشته درگذشت عالم فقیه، آیت‌الله یوسف صانعی بود. مهم‌ترین اخبار حوزه علمیه در هفته گذشته در ادامه از نظر می‌گذرد؛
درگذشت آیت‌الله صانعی
آیت‌الله یوسف صانعی، مرجع تقلید، شنبه ۲۲ شهریورماه، بر اثر بیماری دار فانی را وداع گفت. ایشان به دلیل زمین‌خوردگی، دچار شکستگی لگن و استخوان دست شده و در بیمارستانی در قم بستری بودند.
پیکر آیت‌الله یوسف صانعی بعد از اقامه نماز میت از سوی آیت‌الله العظمی شبیری زنجانی، طبق وصیت در قبری که از قبل در قبرستان شیخان قم خریداری کرده بوده، در کنار مرقد زکریا بن آدم(ع) خاکسپاری شد.
در پی ارتحال آیت‌الله صانعی، جمع زیادی از مراجع و علما پیام‌های تسلیت جداگانه‌ای صادر کردند. در پیام تسلیت آیت‌الله جوادی آملی آمده است: ارتحال حضرت آیت‌الله آقای حاج شیخ یوسف صانعی مایه تأثر شد. این سانحه سنگین و اسفبار را به حوزه علمیه و برادر بزرگوار ایشان حضرت حجت‌الاسلام و المسلمین آقای حاج شیخ حسن صانعی و شاگردان و علاقه‌مندان و بیت مکرّم ایشان تسلیت عرض نموده و علوّ درجه و غفران آن فقیه راحل از خدای سبحان مسئلت می‌شود.
همچنین در پیام آیت‌الله نوری همدانی می‌خوانیم: ارتحال آیت‌اللّه آقای حاج شیخ یوسف صانعی رحمت اللّه علیه را كه از شاگردان امام راحل و عظیم‌الشأن بوده و در دوران مبارزات آن رهبر فقيد حضور داشته و ساليان متمادی در حوزه علميه كرسی تدريس فقه و اصول داشته‌اند و شاگردانی تربيت كردن به برادر گراميشان و آقازادگان محترم و همه وابستگان و علاقه‌مندان تسليت عرض نموده و از درگاه خداوند سبحان رحمت و مغفرت برای آن مرحوم مسئلت می‌نمايم.
بستری شدن حجت‌الاسلام حسین انصاریان در بیمارستان
خبر دیگر هفته، مربوط به استاد حسین انصاریان بود. ایشان که به منظور سخنرانی دهه دوم محرم میهمان مردم شهرستان خوی بود، در دومین شب از مراسم عزای سیدالشهدا(ع) در مصلای امام خمینی(ره) دچار تنگی تنفس و سرفه‌های مکرر شد و به تهران بازگشت.
بنا بر این گزارش، استاد انصاریان که به دلیل تست مثبت کرونا در منزل تحت درمان بود، برای ادامه مداوا به یکی از بیمارستان تهران مراجعه کرد و بستری شد. اکنون حال عمومی وی مساعد است. خبرگزاری ایکنا سلامتی این استاد اخلاق و مبلغ دینی را از خداوند متعال مسئلت می‌کند.
دروس تفسیر و خارج فقه
بنابر روال هر هفته در حوزه علمیه، جلسات درس خارج فقه و اصول با شروع رسمی سال تحصیلی حوزه علمیه رونق بیشتری پیدا کرد.
ادله ممنوعیت ولایت شورایی
آیت‌الله سیفی مازندرانی در جلسه درس خارج فقه سیاسی در ۲۶ شهریورماه به جمع‌بندی مباحث گذشته درباره ولایت شورایی پرداخت و اظهار کرد: موضوعی که امروز در نظام مقدس جمهوری اسلامی به آن مبتلا هستیم و اهمّ ابتلائات ما است؛ مسئله فقه سیاسی است. ابتدا اشاره‌ای به ادله مسئله شورا در رهبری داشته باشیم و این بحث را جمع‌بندی کنیم، البته ادله این بحث در گذشته بیان شده بود. مسئله شورا در اسلام امر مطلوبی است و آیات «شاورهم فی الامر» و روایات فراوانی در این زمینه وارد شده است. اینها دسته‌ای از روایات هستند. در واقع ما در مسئله شورا روایاتی داریم که به نحو کلی شورا را ترغیب می‌کند و این روایات را قبلا بیان کردیم مثل «شاور فی امورک». روایات مختلفی در این زمینه وجود دارد که در عداد آیه شریفه «أَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ» است.
وی ادامه داد: در مسئله رهبری امت و مسئله حکومت این دسته از روایات شورا تخصیص می‌خورد و اگر بنا باشد این شورا در مورد مسئله رهبری و ادراه حکومت به همان‌گونه که در جاهای دیگر است باشد، ادله ولایت و حکومت لغو می‌شود. مثلا آیه شریفه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ» دلالت دارد که باید از اولوالامر تبعیت کرد. اینکه اولوالامر تابع نظر اهل مشورت باشد با اطاعت از ولی مخالفت دارد. البته روایات شورا در اینجا هم قابلیت عمل دارد و می‌شود میان این رویات و ادله‌ای که امر به اطاعت می‌کند، جمع کرد.
تکثرگرایی دینی؛ محصول برداشت انحرافی از قرآن
آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست، استاد سطح عالی حوزه علمیه، ۲۵ شهریورماه، در ادامه مباحث فلسفه تفسیر، گفت: تفاسیری داریم که به شدت متأثر از مسائل علمی تجربی است و برخی هم کاملاً مسائل علمی را انکار کرده و هر دو زمینه را برای تاختن به قرآن فراهم کرده‌اند. باید ببینیم یک مطلب علمی، فرضیه یا نظریه و ثابت شده است یا خیر تا کاتولیک‌تر از پاپ نشویم و فرضیه را نظریه ندانیم. از طرف دیگر صراحت آیه را هم باید مورد توجه قرار دهیم.
وی افزود: برخی تطبیقات و غیب‌گویی‌ها هم ممکن است از سوی برخی مفسران رخ دهد؛ یعنی مفسر نباید متأثر از زمان به یک‌سری از تطبیقات قطعی دست بزند، بلکه باید در حد احتمال یک مسئله را بیان کند؛ در ذیل آیه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ...»؛ پیامبر(ص) فرمودند که مراد از این قوم، سلمان و هم‌ولایتی‌های او یعنی ایرانیان هستند، ولی این را باید در حد احتمال بیان کنیم و قطعی نگیریم کما اینکه برخی صفویه را به این روایت تطبیق دادند.
تفاوت شأن نزول و فضای نزول قرآن کریم
جلسه درس تفسیر تربیتی قرآن کریم آیت‌الله هادی عباسی خراسانی نیز ۲۶ شهریورماه در حوزه علمیه قم برگزار شد. وی در این جلسه به توضیح درباره شأن نزول آیات پرداخت و اظهار کرد: وارد بیان تفسیر سوره مبارکه حمد می‌شویم که از جامع‌ترین سوره‌های قرآن است. یک بحثی که در سوره‌ها مطرح است این که آیا همه سور قرآنی شأن نزول دارند یا ندارند. مرحوم علامه طباطبایی(ره) در کتاب «شیعه در اسلام» می‌فرمایند راجع به شأن نزول، علمای اهل سنت چندین هزار روایت نقل کردند اما شیعه چند صد روایت بیشتر ندارد. ما نظرمان در شأن نزول سوره‌ها این است که بعضی از آیات و سور شأن نزول دارند و روایاتشان به دست ما رسیده است.
وی افزود: معنای شأن نزول این است که واقعه‌ای، حادثه‌ای در زمان نزول آیه یا سوره اقتضا کرده است سوره نازل بشود. می‌شود مثال‌های متعددی برایش زد؛ مثل اینکه بعد از وفات فرزندان پیامبر(ص) شخصی جسارتی به رسول مکرم اسلام کرد و بعد سوره کوثر نازل شد. شأن نزول یعنی زمان و مکان نزول آیات قرآن. البته می‌توانیم یک مقدار گسترده‌تر حرف بزنیم و بگوییم شأن نزول، انگیزه نزول آیه یا آیات است، چه مصرح باشد و چه مصرح نباشد. اگر اینطور باشد می‌توان گفت تمام آیات الهی شأن نزول دارند منتهی سبب نزولش یا به ما نرسیده است یا برای ما به هر دلیل بیان نشده است؛ ولی در برخی موارد شأن نزول را ثبت و ضبط کردند.
آبروبَری افراد حتی در مجازات زنا هم توصیه نشده است
آیت‌الله مهدی هادوی تهرانی ۲۶ شهریورماه در ادامه تفسیر سوره فرقان به آیه دوم «الَّذِي لَهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلَمْ يَتَّخِذْ وَلَدًا وَلَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ وَخَلَقَ كُلَّ شَيْءٍ فَقَدَّرَهُ تَقْدِيرًا» پرداخت و گفت: تنها وجود نامحدود، خداست و بقیه موجودات، همگی دارای محدودیت زمانی و مکانی و ... هستند، گفت: موجودات غیرمادی ولو اینکه روح و ملائکه هم باشند که تابع زمان و مکان نیستند، باز در دایره تقدیر و محدودیت هستند.
وی افزود: قیامت که برپا می‌شود، طبق قرآن و ادله عقلی، بساط این عالم ماده برچیده می‌شود، اما باز بهشت و جهنم آخرتی، مادی است؛ بنابراین ماده در قیامت وجود دارد، ولی با ماده دنیوی چندان تناسب ندارد و در عالم ماده قابل تصور نیست. اگر صد سال قبل توهم بود که فیزیک دانان همه عالم ماده را کشف کرده‌اند، امروز فیزیک معاصر به جایی رسیده است که به تعبیر یکی از فیزیک دانان معاصر باید اعلام کنیم دانش ما بسیار بسیار محدود است، زیرا بخش اصلی عالم ماده دنیا را انرژی و ماده تاریک تشکیل می‌دهد که قابل شناخت برای ما نیست.
توزیع دلار بدون پشتوانه، بزرگترین سرقت در تاریخ بشر است
آیت‌الله محسن اراکی، استاد سطح عالی حوزه علمیه، ۲۴ شهریورماه در ادامه مباحث دولت اسلامی در فضای مجازی به فقه نظام اقتصادی اسلام اشاره کرد و گفت: فقه نظام اقتصادی اسلام از ۵ بخش یعنی توزیع نخستین، تولید، توزیع ثانوی، مبادله و مصرف تشکیل می‌شود. توزیع نخستین در آغاز از دستیابی انسان به ثروت بحث می‌کند؛ یعنی انسان از منابع طبیعی و خدادادی از طریق کار، سرمایه به دست می‌آورد.
وی افزود: ثروت‌هایی که خداوند در طبیعت آفریده باید تبدیل به کالای مورد نیاز انسان شود؛ برای این تبدیل باید تولید صورت بگیرد؛ گاهی تولید کشاورزی و گاهی صنعتی و ... است. اولین بحث فقه اسلامی در بحث تولید، وجوب شرعی تولید برای افراد جامعه است؛ قرآن کریم در آیه ۶۱ هود «هُوَ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ إِنَّ رَبِّي قَرِيبٌ مُجِيبٌ» فرمود او شما را آفرید و به آبادانی زمین فراخواند؛ یا «هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِنْ رِزْقِهِ وَإِلَيْهِ النُّشُورُ ...(۱۵ ملک)، دلالت التزامی بر وجوب تولید دارد. همچنین روایات زیادی هم وارد شده که معصومین هم تولید داشتند و هم دیگران را تکلیف می‌کردند.
نسبت‌سنجی مطالعات تاریخی و تفسیر تنزیلی
حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بهجت‌پور، مدیر حوزه علمیه خواهران و نویسنده تفسیر تنزیلی، ۲۶ شهریورماه در نشست «نسبت‌سنجی مطالعات تاریخی و تفسیر تنزیلی» گفت: قرآن متنی است که پژواک حوادث دوره پیامبر در آن قابل مشاهده است و این حوادث به مدد قرآن راهبری می‌شد.
وی افزود: از اینجاست که پیوند تفسیر و تاریخ برقرار می‌شود یعنی اگر کسی مانند طبری و طبرسی به این نتیجه می‌رسند که بدون توجه به تاریخ نمی‌توان سراغ قرآن رفت به خاطر گزاره‌هایی در قرآن است که ما را به سمت تاریخ هدایت می‌کند لذا قرائن محیطی و فرهنگی کمک‌کننده به تفسیر هستند و به تعبیر آیت‌الله جوادی آملی، فضای نزول منجر به فهم دقیقتر مفسر می‌شود و خود قرآن ما را به این مسئله راهبری کرده است.
همچنین آیت‌الله محمدهادی یوسفی غروی، استاد سطح عالی تاریخ اسلام حوزه، در این نشست بیان کرد: آیت‌الله معرفت از اولین استادانی بود که در جامعة النجف تدریس علوم قرآنی و تفسیر و فقهی داشتند و کتابی درباره مباحث الفاظ آیت‌الله خویی نوشتند، همچنین کتابی در مورد عود ارواح نوشتند که نسخه‌ای از آن را به بنده دادند و گفتند که چون غربی‌ها درصدد هستند که دین بدیعی به جای دین اصیل القاء کنند و یکی از دستاویز آنان، بحث روح و احضار آن و ... است این اثر را نوشته‌ام.
یوسفی غروی بیان کرد: هر وقت در هر مجلسی با ایشان حاضر می‌شدیم از ارشادات علمی آن مرحوم بهره‌مند می‌شدیم و وی دقت زیادی در به کار بستن تعابیر و الفاظ عربی داشتند و اشتباهات افراد در به کارگیری الفاظ نادرست را تصحیح می‌کردند؛ همچنین بعد از کودتای عبدالکریم قاسم، مجلاتی در عراق راه‌اندازی شد که از جمله مجله پدر آقای شهرستانی(نماینده آیت‌الله شهرستانی در ایران) بود که در آن پاسخ به سؤالات و شبهات قرآنی را منتشر می‌کردند و مسئولیت این کار را به آیت‌الله معرفت سپرده بودند.
افتتاح مرکز تخصصی تفسیر در مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)
آیت‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی، رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، شامگاه سه‌شنبه، ۲۵ شهریورماه، در مراسم افتتاحیه مرکز تخصصی تفسیر مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، گفت: خداوند در آیه ۳۱ سوره فاطر فرموده است: «وَ الَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ مِنَ الْكِتَابِ هُوَ الْحَقُّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ إِنَّ اللَّهَ بِعِبَادِهِ لَخَبِيرٌ بَصِيرٌ»؛ یعنی آن موجودی که این کتاب را به تو پیامبر وحی کرده حق مطلق است؛ لذا همه شئون خدا حق است و قرآن هم حق مطلق خواهد شد؛ به همین دلیل قرآن «لَا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ»(فصلت/ ۴۲) است.
وی افزود: خداوند متعال در آیه بعد فرموده است: «ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتَابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا...»؛ یعنی ما این کتاب را یکجا به بندگانی که برگزیدیم و اصطفی کردیم، ارث دادیم؛ اصطفی به انتخاب و اختیار خالص گفته می‌شود. خداوند در میان بندگانش، این کتاب را برای عده خاصی که انتخاب کرده به ارث گذاشت.
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین عظیمی‌فر، مدیر مرکز تخصصی تفسیر مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، در مراسم افتتاحیه آغاز سال تحصیلی این مرکز، گفت: همه انسان‌ها در این دنیا مقصدی دارند و مسافر هستند و ناگزیرند مسیری را انتخاب کنند؛ راه، متعدد و مقصد هم متعدد است و قرآن کریم در این میان، راه و مقصدی را نشان می‌دهد که اقوم یعنی راست‌ترین، درست‌ترین و محکم و استوارترین راه است و ما بر سبیل این کتاب هستیم.
وی با بیان اینکه نعمت فقط مادیات و پول نیست و نعمت معنوی و اصیل، اسلام و تقوا و قرآن است و باید قدر آن را بدانیم، اضافه کرد: هرچه در اختیار ما هست نعمت است و همه نعمت‌ها هم از جانب خداوند است، ولی در میان نعمت‌های الهی، دو نعمت ممتاز است؛ نعمت اول سخن گفتن و دیگری شنیدن است. سخن و بیان نعمت مهمی است؛ زیرا قرآن در آیه چهارم سوره الرحمان فرموده است که «عَلَّمَهُ الْبَيَانَ». همچنین دلالت تام دیگر بر امتیاز سخن گفتن آن است که قرآن آخرین معجزهِ آخرین پیامبر از جنس کلام است و اگر سخن نبود، تفهیم، تفهم، علم، اجتماع، مدرسه، دانشگاه، پیشرفت و تکامل نبود؛ لذا از بهترین نعمت‌های الهی است.
انتهای پیام
