روانشناسی گریه / کسب معرفت با گریه‌های عاشورایی

تهمینه بیرانوند، روانشناس لرستانی در گفت‌وگو با ایکنا، با تسلیت ایام شهادت امام حسین(ع)، گفت: انسان در طول زندگی خود از بدو تولد تا پایان حیات خویش همان‌گونه که نیاز به خنده و شادی دارد، نیاز به گریستن و اشک ریختن نیز دارد تا به احساسات خود و نیازهای روحی و معنوی خویش بازتاب بدهد، دو نیاز مهمی که برای سلامت جسم و روانمان هرگز نمی‌توانیم آن‌ها را نادیده بگیریم.

وی ادامه داد: گفته می‌شود کسانی‌که از سلامت روانی برخوردارند خنده و گریه آن‌ها در زمان و مکان مناسب اتفاق می‌افتد و کسانی‌که قادر به خندیدن و یا گریستن در شرایط و موقعیت‌های مناسب نیستند دچار نوعی افسردگی و یا اختلال در بُعد روانی هستند که باید از طریق تصحیح عادت‌های غلط و طی کردن دوره‌های روان درمانی لازم، خود را به سطح طبیعی برسانند.

بیرانوند با بیان این‌که از آن‌جا که خداوند متعال در آیه 43 سوره مبارکه «نجم» می‌فرماید: «وَأَنَّهُ هُوَ أَضْحَكَ وَأَبْكَى؛ و هم اوست كه مى ‏خنداند و مى‏ گرياند»، بیان کرد: باید این دو حالت در بیان احساس را  بی‌چون و چرا از جانب خدا دانست و نیز باید شناخت خود را نسبت به این دو مقوله افزایش دهیم تا بتوانیم نسبت به آن‌چه درباره این دو احساس متناقض می‌گذرد درک صحیح‌تری داشته باشیم.

این روانشناس با اشاره به این‌که چرایی و چگونگی گریستن همواره یکی‌از رازهای پیچیده زندگی انسان بوده است، گفت: گریه در زندگی و رشد افراد عملکردهای متفاوتی دارد و در همراهی با موقعیت‌های گوناگون اجتماعی و شرایط احساسی متغیر و گاه متضاد به چشم می‌خورد.

وی افزود: به ندرت پیش می‌آید کسی از روی افسردگی و اندوه بخندد ولی گریستن در هنگام شادی و خوشحالی غیرمعمول نیست، ما با تعبیرات گوناگونی مانند اشک شادی‌، اشک شوق‌، اشک ماتم و اشک اندوه آشناییم همین شکل‌های متناقض است که شناخت گریه و گریستن را دشوار می‌کند.

بیرانوند با اشاره به این‌که وقوع گریستن درطول رشد انسان از نوزادی تا بلوغ منعکس‌کننده بسیاری از حالت‌های احساسی اوست‌، تصریح کرد: فرد به دلایل مختلفی مانند اندوه، مصیبت، خشم، درد، شادی و لذت می‌گرید، از لحاظ پزشکی گریستن نشانه‌ای از رنج جسمانی و استرس محسوب می‌شود و به عبارت دیگر علامتی از تشویش فیزیولوژیک و فشار روحی است‌.

اهمیت گریه در زندگی ما

این روانشناس افزود: گریه نوزاد در خدمت تأمین نیازهای اوست اما گریستن پس‌ از نوزادی نیز ادامه می‌یابد و تا لحظه مرگ آدمی را همراهی می‌کند، پس باید اهداف دیگری را نیز برآورده سازد و فوایدی هم داشته باشد والا از لحاظ تکاملی ادامه آن توجیه‌پذیر نیست.

وی با بیان این‌که می‌توان گفت که گریستن در سه سطح متفاوت روی می‌دهد، افزود: در سطح اول شرایط فیزیولوژیک موجب گریه می‌شود؛ مانند گریه نوزاد یا صدمات فیزیکی به بزرگسالان‌. این سطح از دوران نوزادی آغاز می‌شود و در تمام طول عمر باقی می‌ماند. همان‌طور که کودکی به‌خاطر زمین خوردن گریه می‌کند فرد بالغ ممکن است به‌علت درد ناشی از جراحتی جسمانی بگرید.

بیرانوند ادامه داد: در سطح دوم خلقیات، احساسات و حالات عاطفی پا به میدان می‌گذارند، البته نوزاد هم گاه از روی خشم می‌گرید ولی با گذشت زمان طبیعت آن‌چه موجب گریستن در بالغان می‌شود ظرافت و پیچیدگی می‌یابد و احساسات دیگر نیز اضافه می‌شوند؛ مثلاً نوجوانی که به غرورش بر می‌خورد و مناعت طبع او زیر سؤال می‌رود بر اثر ناکامی ناشی از تحقیر گریه می‌کند. در سطح سوم احساسات ژرف‌تر و متعالی‌تر درکار هستند؛ مانند گریستنی که در هنگام نیایش یا درک عمیق یک پدیده یا حالات عرفانی روی می‌دهد.

این روانشناس اضافه کرد: گریستن مجموعه‌ای از نمایه‌های رفتاری مانند اشک ریختن‌، هق‌هق و آه کشیدن است که با برخی مؤلفه‌های فیزیولوژیک و جسمانی همراه می‌شود، گریه نیز مانند خنده به‌ گونه انسان تعلق دارد، البته تحریک چشم در حیوانات نیز مانند انسان موجب ترشح اشک می‌شود ولی گریستنی که ناشی از تأثر احساسی باشد منحصر به انسان است و در سایر گونه‌های جانوری دیده نمی‌شود.

وی با اشاره به این‌که در مورد تأثیرات گریستن و جنبه‌های مثبت و منفی آن یافته‌های قابل اعتنایی وجود دارد، تصریح کرد: گریستن به‌عنوان یک رویداد رفتاری تحت تنظیم دستگاه‌های سمپاتیک و پاراسمپاتیک است، گریه در عین حال که با تسهیل بهبودی فرد نقشی تعادل‌آفرین ایفا می‌کند، حالت برانگیختگی اجتنابی بالایی به‌وجود می‌آورد که موجب انگیزش رفتارهایی می‌شود که به گریستن خاتمه می‌دهند. به‌عبارت دیگر همراه گریه آمیزه‌ای از احساسات و حالات مثبت و منفی تجربه می‌شود.

بیرانوند با بیان این‌که پژوهش‌های آزمایشگاهی اثرات فیزیکی گریستن را روشن کرده است‌، افزود: گریه با آهسته‌تر کردن تنفس اثرات آرام‌بخش دارد ولی تعریق و افزایش ضربان قلب همراه گریه مشابه تجارب ناخوشایند ناشی از استرس، تهییج و برانگیختگی است اما جالب است که این اثرات منفی زود گذرند و تأثیرات جسمانی آرام‌کننده دیرپاتر هستند و بیشتر طول می‌کشند.

این روانشناس با اشاره به این‌که گریستن بر مصائب اهل بیت پیامبر و ائمه‌اطهار(ع) به‌ویژه امام حسین(ع) میان شیعیان از اهمیت بسیاری برخوردار است و با تاریخ تشیع و فرهنگ شیعی پیوندی ناگسستنی دارد، گفت: طبرسی از امام رضا(ع)  آورده است که آن‌که مصائب ما را ذکر کند و بگرید یا بگریاند، چشم او در روزی که چشم‌ها گریان‌اند نخواهد گریست.