«مباهله» در آثار مکتوب

به گزارش ایکنا؛ امروز؛ ۲۴ ذی‌الحجه، سالروز حرکت پیامبر(ص) به مکان مباهله با رهبران مسیحی حجاز است؛ مباهله به معنای نفرین متقابل دو نفر یا دو گروه نسبت به یکدیگر در برابر مقام الهی است و از سنت‌های پیش از اسلام در میان ساسانیان بوده است. روز مباهله روزی است که پیامبر اسلام(ص) به همراه حضرت امیر(ع)، فاطمه(س) و حسنین(ع) به مباهله با رهبران مسیحیت ساکن در شبه جزیره عربستان رفتند. مجادله آن‌ها بر سر ماهیت الهی یا غیرالهی حضرت عیسی(ع) بود. این ماجرا در آخرین سال حیات پیامبر(ص) به وقوع پیوست. این داستان از نظر اعتقادی و سیاسی، نه تنها در همان دوران، بلکه در تاریخ سیاسی آینده اسلام، به‌ویژه در تکوین اعتقادات شیعی، نقشی اساس داشته است. همین نقش باعث شده تا روایات مربوط به آن در آثار راویان شیعه و سنی، به گونه‌های متفاوت نقل شود؛ آیات ۵۹ تا ۶۳ سوره «آل‌عمران» در قرآن کریم اشاره به این ماجرا دارد.

 

کتاب «مباهله» مشتمل بر ۱۰ مقاله تحقیقی درباره مباهله پیامبر گرامی اسلام(ص) با نمایندگان نصارای نجران است که به قلم جمعی از نویسندگان از جمله، آیت‌الله جوادی آملی و پژوهشگران بنیاد پژوهش‌های اسلامی، مرتضی انفردی، علی جان سکندری، محمد علی چنارانی و حجج اسلام مهدی شریعتی تبار و رضا وطن دوست از دیدگاه‌های متفاوت به نگارش درآمده است.

 

«مباهله معجزه جاودان الهی»، «مباهله چیست؟»، «آیه مباهله در تفاسیر کهن و مفهوم‌شناسی «ممترین» و «ابتهال»»، «تفسیر آیه مباهله و اصطفاء در کلام امام رضا(ع)»، «مباهله در منابع کهن تاریخی شیعه و اهل سنت»، «آداب و مستحبات روز مباهله»، «پیام‌ها و پیامد‌های مباهله برای اسلام و مسلمانان» و.. از عناوین و موضوعاتی است که در این کتاب به آن پرداخته شده است.  در بخش‌هایی از این کتاب آمده است: آیه ۶۱ سوره آل عمران با اعتبار این که مشتمل بر کلمه «نبتهل» است، به آیه ابتهال و از آن جهت که از جریان مباهله پیامبر(ص) و همراهانشان با نمایندگان نصارای نجران یاد می‌کند به آیه «مباهله» معروف است.

کتاب «اسرار مباهله» در راستای ترویج و تعظیم این عید عظیم به همت انتشارات دلیل ما منتشر شده است. محمدرضا انصاری در ۸ فصل به بررسی جزئیات واقعه مباهله و تاریخ ۱۴۰۰ ساله این مهم تاریخی، که  بیش از یک ماه طول کشیده پرداخته است. فصول این کتاب عبارت است از؛ آشنایی با کلیات مباهله، داستان مفصل مباهله، خلفای غاصب و مباهله، اتمام حجت با مباهله، داستان‌هایی در حاشیه مباهله، مراسم روز مباهله، کتابشناسی مباهله و اسناد و منابع مباهله.

 

کتاب «گزارش لحظه به لحظه از ماجرای مباهله» به قلم محمدرضا انصاری به نگارش درآمده و انتشارات دلیل ما آن را روانه بازار نشر کرده است. کتاب حاضر گزارش مفصلی از ماجرای مباهله دارد یعنی مناظره مسیحیان نجران با پیامبر(ص) و درخواست کشف حقیقت از سوی خداوند متعال و سپس عقب نشینی نجرانیان از مباهله و نزول آیه مباهله در حق اهل بیت(ع). این ماجرا در قالب ادبیات داستانی آمده است و تفکیک اجزای مختلف آن واقعه و جزئیاتش کیفیت مباهله را به صورتی روشن و روان، اما با استناد به منابع معتبر و مستند به خواننده معرفی می‌کند.

 

این کتاب در هشت بخش به موضوعاتی نظیر دعوت نجرانیان به اسلام، کنفرانس در کلیسای اعظم نجران، مناظره علمای نجران درباره پیامبر(ص)، بررسی کتب آسمانی درباره پیامبر(ص)، سفر نجرانیان به مدینه، مناظره پیامبر(ص) با نجرانیان، مراسم مباهله و ندامت نجرانیان از مباهله می‌پردازد.

 

لویی ماسینیون، مستشرق پرآوازه فرانسوی، تحقیقی کرده و ماجرای مباهله را به تصویر کشیده است. این تحقیق، کم‌حجم است، اما به شیوه تخصصی نوشته شده است. مقاله کوتاه و محققانه ماسینیون دارای چند فصل است. فصل اول مربوط به کیفیت اجرای مباهله است. فصل دوم به ریشه قرآنی و اسناد مباهله اختصاص دارد. در فصل سوم با تکیه بر روایت ابن‌اسحاق، خلاصه این روایت را می‌آورد و سپس به اختلافاتی که در نام ها‌ی افراد وجود دارد می‌پردازد. فصل چهارم مقاله وی به نقش اقتصادی نجران و تحول سیاسی بنی‌الحارث پس از رحلت پیامبر(ص) اختصاص دارد.

 

در فصل پنجم، وی به سمبولیسم دینی ماجرا در میان فرق اسلامی اشاره می‌کند. نظر وی در این فصل بیشتر بر عقاید غالیان شیعه متمرکز است. در فصل ششم، وی به تحلیل کتاب المباهله شلمغانی می‌پردازد و رئوس مطالب کتاب وی را یادآور می‌شود. فصل هفتم نوشته وی، به تحلیل فصل مخصوص به مباهله در آیین نُصیریه ــ از فرقه‌های غالی شیعه ــ اختصاص دارد. این اثر را محمودرضا افتخار زاده ترجمه کرده و بر آن مقدمه نوشته و انتشارات رسالت قلم آن را منتشر کرده است.

 

محمد امینی گلستانی کتاب «از مباهله تا عاشورا» را نوشته و انتشارات سپهر آذین منتشر کرده است. وی در مقدمه این اثر می‌گوید: «در یکی از شب‌های طولانی زمستان، تاریخ زندگانی رسول خدا (ص) را از کتاب پربرکت بحارالانوار علامه مجلسی مطالعه می‌کردم. به واقعه تاریخی بحث و گفت‌وگو‌های پنج روزه دانشمندان نصارای نجران و آمدن آنان به مدینه منوره و ملاقاتشان با رسول خدا(ص) و قرارداد و پیشنهاد مباهله و کیفیت حضور و در نهایت انصراف آن‌ها در روز موعود رسیدم. ناگهان واقعه جانگداز کربلا و میدان خونین و تنها ایستادن حضرت سیدالشهدا در نظرم مجسم شد. به فکر فرو رفتم که چقدر فاصله میان انسان‌ها یا انسان‌نما‌های این دو واقعه، در عین حال عظمت و بزرگواری قهرمانانه آن‌ها (پنج تن آل عبا) وجود دارد.» نویسنده در هفت بخش، کتاب را تنظیم کرده است. وی ابتدا ماجرای مباهله را به تصویر می‌کشد و سپس سرگذشت پنج تن آل عبا را مرور می‌کند. در ادامه به مقایسه میان جریان مباهله و رفتار مسلمان‌ها با هر یک از این شخصیت‌ها می‌پردازد. 

 

نادر فاضلی، اثری با عنوان «مباهله (داستان رویارویی فرهنگی پیامبر اکرم(ص) با مسیحیت)» نوشته و ماجرای مباهله را در آن به تصویر کشیده و انتشارات مهرآوران آن را منتشر کرده است. وی در این اثر، ماجرای مباهله را در قالب داستان بیان می‌کند. وی با استفاده از روایاتی که در ماجرای مباهله نقل شده است، زوایای گوناگون این واقعه را به تصویر می‌کشد.  

 

این اثر را کمال‌الدین غراب به رشته تحریر در آورده و انتشارات بصیرت منتشر کرده است. وی طی شش فصل به پیشینه تاریخی ماجرای مباهله، همچنین بررسی روایات مباهله در منابع اهل سنت و شیعه، نقش مباهله در مجادلات عقیدتی شیعه، چگونگی انجام مباهله و نمونه‌های تاریخی آن و معرفی و نقد چند اثر درباره مباهله می‌پردازد.

 

نگاهی به تفسیر آیه مباهله، ترجمه فارسی کتاب «تفسیر آیة المباهلة» سیدعلی حسینی میلانی است که به دست هیئت تحریریه انتشارات حقایق اسلامی انجام شده است. ترجمه و اصل کتاب به همت مرکز نشر حقایق اسلامی منتشر شده است. هیئت تحریریه انتشارات حقایق اسلامی در این کتاب از ترجمه معنوی استفاده کرده است از این رو ترجمه، بسیار روان و گویاست. از جمله اضافات مترجمان به کتاب، کتاب‌نامه‌ای است که در انتهای ترجمه آمده است و در اصل کتاب نیست. در این کتاب‌نامه هشتاد منبع از منابع مورد استفاده کتاب ذکر شده است. 

 

مقدمه در هر دو کتاب به قلم آیت‌الله میلانی است که این مقدمه در ترجمه کتاب، نسبت به اصل آن تفصیل بیشتری دارد. این تفصیل منحصر مقدمه نیست بلکه در عناوین فهرست مطالب ترجمه نیز می‌بینیم؛ هرچند در متن اصلی و ترجمه تعداد بخش‌های کتاب یکسان (هر دو چهار بخش) است؛ لکن عناوین مطالب در ترجمه بسیار بیشتر از عناوین مطالب اصل کتاب است؛ مثلاً مطالب فصل اول ترجمه در ده عنوان ارائه شده است، ولی در اصل کتاب، آن مطالب ذیل شش عنوان آمده است؛ بنابراین عناوینی، چون «تأمّلى در نقل گوناگون عالمان اهل سنت»، «توجیه نووى» و «بررسی و نقد توجیه نووی» در ترجمه مشاهده می‌کنیم که در اصل کتاب وجود ندارد. این تفاوت را می‌توان در بخش‌های دیگر کتاب نیز دید. 

 

داستان کتاب «دعوت مردی که راست می‌گفت» از زبان یکی از سه مسیحی که در روز مباهله به محضر پیامبر رسیدند، روایت می‌شود. ابراهیم حسن‌بیگی تاکنون کتاب‌های مذهبی زیادی برای کودکان و نوجوانان نوشته که از مهمترین آن‌ها می‌توان به «پدر، پسر، روح الله»، «داستان پیامبران»، «به ماه نگاه کن»، «محمد» و ... اشاره کرد. در بخشی از این کتاب آمده است: محمد(ص) دلایل دیگر آورد و سعی کرد حقانیت دینش را بر ما اثبات کند. من تا حدودی قانع شده بودم، اما تردید داشتم تا آن را به زبان آورم. پیدا بود که اسقف لجاجت می‌کند و کوتاه نخواهد آمد و تن به دین محمد نخواهد داد. در نهایت او پیشنهادی داد که بین اعراب هم مرسوم بود. او گفت: «بهتر است مباهله کنیم، چون هر دو اهل کتابیم، از خدا بخواهیم که دروغگو را مجازات کند.» 

 

در این کتاب ماجرای مباهله پیامبر با مسیحیان بخران به گونه داستانی برای کودکان گروه سنی(ج) نگاشته شده است. در این داستان، پیامبر گرامی اسلام طی نامه‌ای، کشیش بزرگ نجران را به اسلام فرا می‌خواند. کشیش شصت تن از علمای مسیحی را برای مباحثه با پیامبر اسلام(ص) به مدینه می‌فرستد. مسیحیان که در بحث با پیامبر(ص) در می‌مانند تنها راه را برای اثبات حقیقت مباهله می‌دانند. پیامبر(ص) نیز می‌پذیرد. اما در موعد مباهله، مسیحیان که چهره‌های نورانی پیامبر(ص)، حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س) را می‌بینند، از مباهله سرباز زده شرایط پیامبر(ص) را می‌پذیرند. این داستان در صفحات مصور رنگی به طبع رسیده و انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان آن را منتشر کرده است.