حکومت از منظر قرآن و روایات قدسی نیست / بی‌معنایی بیعت و مشورت در امر قدسی
استاد دانشگاه مفید با بیان اینکه حکومت از منظر قرآن و روایات قدسی نیست، اظهار کرد: شهید مطهری استدلال می‌کنند که پیامبر(ص) در مورد حکومت، بسیاری از کارها را بدون استمداد از وحی انجام می‌دادند؛ بنابراین حکومت امر عمومی است و در آن بحث مشورت، انتخابات و ... مطرح است؛ اگر حکومت قدسی باشد، اساساً بیعت و مشورت کار بی‌معنایی می‌شود.
به گزارش ایکنا، 
حجت‌الاسلام والمسلمین محمود شفیعی، استاد دانشگاه مفید، در نشست «تحلیلی از ماهیت حکومت از منظر دینی» که شامگاه 22 مرداد از سوی مؤسسه مفتاح کرامت به صورت مجازی برگزار شد، گفت: سه گروه فیلسوفان، جامعه‌شناسان و متألهان سیاسی، کسانی هستند که در مورد ماهیت حکومت بحث می‌کنند.
وی با بیان اینکه بحث من حکومت از منظر الهیات سیاسی است و در مورد مقدس یا نامقدس بودن حکومت از منظر دینی بحث می‌کنم، افزود: وقتی به عنوان مسلمان به اشیاء تکوینی و اعتباری می‌نگریم، امور را می‌توانیم به دوگروه مقدس و غیرمقدس تقسیم کنیم؛ مثلاً خداوند، فرشتگان، انبیاء، قرآن و ائمه(ع) و ... را مقدس و امور زیاد دیگری را غیرمقدس می‌دانیم.
شفیعی با اشاره به نگاه خداوند به اشیاء اضافه کرد: خداوند هم این نگاه دوگانه را دارد و امور را به دو دسته مقدس و غیرمقدس تقسیم کرده است؛ در سوره حاقه از آیات 44 تا 47، عتاب و خطاب شدیدی به پیامبر(ص) کرده است که اگر ایشان سخنی را از خود به خدا نسبت دهد، به شدت او را گرفته و رگ گردنش را می‌زنیم.
وی افزود: این حوزه، حوزه مقدس و آیات وحیانی و مأموریت مقدس است که این گونه خداوند بر آن تأکید دارد که پیامبر(ص) حق ندارد ذره‌ای از آن فاصله بگیرد؛ در برابر این موضع، در آیات دیگر از جمله «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ»؛ یعنی ای پیامبر(ص) تو باید با مردمان جامعه خود در امورشان، مشورت کنی؛ لذا امور مشورت‌پذیر حوزه‌ای است که قدسیت در آن معنا ندارد؛ یعنی در عالم اموری برای همه انسان‌هاست و همه می‌توانند نسبت به آن ابراز نظر کنند.
نویسنده و پژوهشگر حوزه و دانشگاه با بیان اینکه حوزه مقدس، مشورت‌پذیر نیست به طرح این سؤال پرداخت که اگر حکومت را بخواهیم از منظر دین بررسی کنیم آیا کار خداساخته است یا امری است که در حوزه برون‌دینی و امر غیرقدسی و پرداخته و ساخته خود انسان‌هاست، تصریح کرد: از منظر فقهی، فقها همه موضوعات شرعی را به دو دسته تقسیم می‌کنند؛ موضوعاتی که خدا خودش جزئیاتش را بیان کرده و دیگری موضوعاتی که انسان‌ها با توانایی عرفی آن را می‌سازند. موضوعات الهی مانند نماز مستنبطه و موضوعات عرفی غیرمستنبطه است.
قدسیت حکومت از منظر متکلمان قدیم شیعه
فارغ‌التحصیل دکتری دانشگاه امام صادق با طرح این سؤال که آیا موضوع حکومت را خدا مطرح کرده است یا خود انسان‌ها ساخته و پرداخته‌اند؛ افزود: عمده متکلمان شیعه در قدیم معتقد بودند که حکومت امر خداساخته و غیربشری است؛ سیدمرتضی در قرن 5 در کتاب الشافی و در رد نظریه نویسنده کتاب المغنی(قاضی عبدالجبار که معتقد بود حکومت، امری بشری و وجوب آن غیر بشری است چنانچه عمده علمای اهل سنت به این نظر معتقدند) گفته است حکومت امری الهی است و خدا باید حاکم را تعیین کرده و موضوعات آن را بیان کند.
وی اضافه کرد: این نوع متکلمان استدلال می‌کنند اگر جامعه بشری می‌خواهد به فلاح و رستگاری برسند و در جامعه گناهان کم شوند و انسان‌ها متمایل به کارهای خیر شوند باید رئیسی در جامعه باشد که عظمت، هیبت و سیطره داشته باشد تا افراد به سمت امور خیر پیش بروند و سپس می‌گویند کسی که می‌خواهد ریاست و حکومت را در دست بگیرد، خود آن شخص باید معصوم باشد.
شفیعی اظهار کرد: از منظر این متکلمان، حکومت امری دینی و قدسی است و نه تنها حکم شرعی دارد، بلکه موضوع آن هم در دین ساخته و پرداخته می‌شود؛ یعنی اگر بخواهیم در دایره دین حکومت مشروع داشته باشیم حتماً باید خدا آن را ساخته باشد. سیدمرتضی معتقد است که مردم وقتی رئیس مبسوط الید و دارای امر نافذ نداشته باشند، امور زشت در جامعه افزایش می‌یابد؛ ایشان کارویژه امام را به عنوان حاکم توضیح داده و اجرای احکام دین را به عنوان مهم‌ترین کارویژه می‌داند، لذا حاکم باید مقدس و معصوم باشد. او معتقد است که بهبود اقتصاد، اصلاح روابط اجتماعی مردم و ... به صورت ضمنی در چنین حکومتی تأمین می‌شود.
انسداد در دوره غیبت؛ نتیجه نگاه قدسی به حکومت
شفیعی با بیان اینکه ابوصلاح حلبی هم به صورت مفصل این مباحث را در کتاب الکافی در صفحه 85 به بعد آورده است، تصریح کرد: یکی از نتایج نگاه معصومانه به حکومت این است که در دوره غیبت با انسداد در حکومت مواجه می‌شویم؛ زیرا وقتی انسان معصوم وجود ندارد حکومت مقدس هم نداریم؛ لذا شیعیان در دوره طولانی غیبت نمی‌توانند به حکومت فکر کنند و در مخیله آنها هم بحث حکومت نمی‌گنجد.
استاد دانشگاه مفید با بیان اینکه این ذهنیت در عمل از دوره صفویه و بعد انقلاب اسلامی، دچار دگرگونی شده و تغییراتی در اندیشه شیعی ایجاد کرده است، اظهار کرد: شهید مطهری فرموده است که اگر قائل به اتصال حکومت فقط به غیرمعصوم باشیم در این صورت دیدگاه اهل سنت نسبت به شیعه برتری خواهد یافت، زیرا ما وقتی قائل به 12 امام برای حکومت باشیم و تا قیامت هم حکومت باید باشد در این صورت با وجود فرض عدم غیبت ائمه(ع) 12گانه چندسال می‌توانستند حکومت برپا کنند و طبیعتاً بعد از آن جهان باید به پایان می‌رسید.
نویسنده و استاد حوزه و دانشگاه، اظهار کرد: ایشان استدلال می‌کنند خود پیامبر(ص) در مورد حکومت، بسیاری از کارها را بدون استمداد از وحی انجام می‌دادند، عزل و نصب می‌کردند و کارهای دیگری هم خارج از وحی انجام می‌دادند. بنابراین حکومت امر عمومی است و در آن بحث مشورت و انتخابات و ... مطرح است؛ اگر حکومت قدسی باشد، اساساً بیعت و مشورت کار بی‌معنا می‌شود. امر قدسی چیزی نیست که بخواهیم در آن وارد بیعت و مشورت و نظرگرفتن از مردم شویم. بنابراین حکومت حتی در الهیات، امر دنیوی است و میان حکومت و امامت عموم و خصوص من وجه به تعبیر شهیدمطهری است؛ یعنی ممکن است امام باشد و حکومت نباشد.
قرآن حکومت را ذاتاً مقدس نمی‌داند
شفیعی با اشاره به حکومت از منظر قرآن و روایات تصریح کرد: قرآن در داستان ابراهیم و نمرود فرموده است: «أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِي حَاجَّ إِبْرَاهِيمَ فِي رَبِّهِ أَنْ آتَاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ إِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّيَ الَّذِي يُحْيِي وَ يُمِيتُ...»؛ براساس این آیه اگر ملک، امر مقدسی باشد در اختیار نمرود و طواغیت قرار نمی‌گیرد، در حالی که فرموده که خدا این ملک را در اختیار نمرود قرار داده بود؛ همچنین آیه فرموده است که حکومت امری است که زمینه فساد در آن است و به همین دلیل وارد محاجه با ابراهیم شد و استعلا و طغیان ورزید.
وی افزود: همچنین در آیه 34 نمل فرموده است: «قَالَتْ إِنَّ الْمُلُوكَ إِذَا دَخَلُوا قَرْيَةً أَفْسَدُوهَا وَجَعَلُوا أَعِزَّةَ أَهْلِهَا أَذِلَّةً وَكَذَلِكَ يَفْعَلُونَ»؛ یعنی کار پادشاهان و اقتضاء ملک و حکومت فسادآوری است، لذا چگونه می‌توان گفت حکومت امر قدسی است. یا در مورد فرعون قتل اولاد، تحقیر انسان، استکبار و ... مطرح شده است؛ لذا معتقدم که قارون ثروت و فرعون قدرت دو نماد فساد در حکومت مطرح شده است؛ همچنین در قرآن شاید بیش از 30 نوع فساد مرتبط با حکومت بحث شده است.
شفیعی تأکید کرد: آیات قرآن به صراحت نگاه قدسی و متعالی به حکومت را رد و نفی کرده است و به هیچ وجه از منظر دین، حکومت امر قدسی نیست. امام علی(ع) هم فرموده‌اند که جامعه باید حکومت داشته باشد ولو آنکه حاکم بر و یا فاجر باشد. همچنین حضرت در منطقه «ذی‌قار» در پاسخ به سؤالی از ابن‌عباس فرمودند که حکومت برای من از کفش مندرس و بی‌قیمت هم کمتر است؛ حال باید گفت اگر حکومت امر قدسی بود امام چنین اجازه‌ای داشتند که آن را با چنین کفشی قیاس کنند؟.
انتهای پیام
