فرهنگ گفت‌وگو در خانواده‌ها نهادینه شود

حجت‌الاسلام محمد سوری‎خرم‎آبادی، از نویسندگان لرستانی در گفت‌وگو با ایکنا، در رابطه‌ با «نقش دوره‌های مختلف سنی از دیدگاه اسلام»، گفت: دوره‌های سنی از نگاه اسلام به سه دوره هفت ساله تقسیم می‎شود که دوره اول دوران کودکی است و از بدو تولد تا هفت سالگی را شامل می‎شود که این دوره را «دوره امیری» کودک می‎دانند و دوره دوم از هفت سالگی تا چهارده سالگی است که این دوره را «دوره وزیری» کودک می‎دانند و دوره سوم نیز از چهارده تا بیست و یک سالگی را شامل می‎شود.

وی افزود: در دوره اول که معروف به دوره امیری کودک است، نحوه رفتار والدین با کودک باید محتاطانه باشد و با توجه به این‌که لحن کلام و برخورد والدین تأثیر زیادی روی کودک می‎گذارد و الگوگیری کودک از والدین در این سنین بسیار بالاست و همان‌طور که شیر مادر در رشد جسمی کودک تأثیر دارد، اخلاق، سخنان و حتی نگاه‌های مادر نیز در کودک تأثیر دارد؛ لذا نیاز است والدین در رفتار خود با کودک دقت لازم را داشته باشند.

این کارشناس مذهبی با بیان این‌که اگر والدین در دوره اول سنی یعنی دوره کودکی توجه لازم به تربیت فرزند خود نداشته باشند در آینده فرزند آن‌ها دچار اخلاق‌های بدی می‌شوند که ریشه بسیاری از اخلاق‌های ناپسند در نوجوانان و جوانان را باید در همین هفت سال اول زندگی کودک جست‌وجو کرد، ادامه داد: کودک در این دوره اول از سن چهار سالگی به بعد حرف‌ها را درک می‌کند و با توجه به این‌که ذهن کودک خالی‌ است؛ لذا کلمات والدین در او تأثیرگذار خواهد بود، والدین باید دقت لازم را روی نحوه حرف زدن خود و حتی رفتارهای خود داشته باشند.

وی با بیان این‌که اولین دروغ‌ها را خود والدین به فرزندان یاد می‌دهند، ادامه داد: نیازی نیست وقتی والدین کودک خود را برای زدن واکسن به دکتر می‎برند به او دروغ بگویند که مثلاً دکتر به تو آمپول نمی‌‎زند یا این‌که آمپول هیچ دردی ندارد؛ چراکه وقتی کودک درد آمپول و واکسن را حس می‎کند متوجه اولین دروغ والدین خود می‎شود پس نیاز است والدین ضمن پرهیز از دروغ‌گویی به کودک بفهمانند که واکسن و آمپول اگرچه درد دارد ولی برای سلامتی او مهم است و باید این درد را تحمل کند.

سوری اضافه کرد: بعضی والدین وقتی از شیطنت‌های فرزند خود خسته می‌شوند به‌نحوی می‌خواهند او را از این شیطنت بازدارند او را از اشیاء و حیوانات می‌ترسانند که همین رفتار غلط والدین بعداً به ترس و شب ادرای در کودک منجر می‌شود.

چه زمانی اخلاق کودک شکل می‌گیرد

این نویسنده لرستانی ادامه داد: با توجه به این‌که اخلاق کودک در هفت سال اول زندگی شکل می‌گیرد؛ لذا این دوره بسیار حائز اهمیت است و اگر والدین در این دوره هفت ساله تلاش خود در تربیت کودک را به‌کار بگیرند فرزند آن‌ها از نظر فیزیکی، روحی و روانی خوب پیش می‎رود؛ اما رفتارهای غلط والدین باعث رفتارهایی مثل ترس، خشم و حسادت در کودک می‎شود.

سوری با بیان این‌که در دوره اول زندگی که شامل یک تا هفت سالگی می‎شود والدینی که فرزند دو قلو و یا تعدد فرزند دارند و یا این‌که بین اقوام نزدیک مثلاً خاله، عمه، دایی و عمو کودکی هم‌سن کودک خود دارند باید دقت لازم را داشته باشند که هیچ نوع تفاوت و فرقی بین کودکان هم‌سن و سال قائل نباشند؛ چراکه فرق گذاشتن بین کودکان منجر به ایجاد ضربات غیر قابل جبرانی به کودک می‎شود و ممکن است حس حسادت را در او تقویت کند.

وی با بیان این‌که دختر و پسر بودن فرزند فرق ندارد و همین که فرزند ما سلامت باشد باید شکرگزار خداوند متعال باشیم و زیاد روی جنسیت فرزند تأکید نداشته باشیم و دعا و پافشاری نداشته باشیم که خدا آن‌چه در ذهن ماست را حتماً مستجاب کند و مثلاً فرزند ما دختر و یا حتماً پسر شود، اظهار کرد: ما باید به آن‌چه خدا می‌خواهد راضی باشیم، والدین به هیچ وجه نباید نزد فرزند خود از بچه دیگری تعریف و تمجید کنند و توجه کنند که با توجه و متانت با کودک رفتار کنند تا اعتماد به نفس کودک تقویت شود.

سوری با تأکید بر لزوم زیاد بودن ارتباط کلامی بین والدین و فرزندان، گفت: والدین باید برای صحبت کردن با کودک خود وقت بگذارند تا کودک نیز با والدین خود حرف بزند و با توجه به این‌که کودک در این سن از والدین الگوبرداری می‎کند والدین باید آموزش عملی داشته باشند یعنی خودشان کارهایی را در مقابل چشم کودک انجام دهند تا کودک نیز به آن کارها تشویق شود.

وی با بیان این‌که آموزش بر سه نوع علمی، عملی و ذاتی است، افزود: والدین باید کودکان خود را تشویق به کنکاش کنند و وقتی فرزند آن‌ها سؤالی می‎پرسد که والدین جواب آن‌را بلد نیستند لزومی ندارد که حتماً تلاش کنند پاسخی برای کودک پیدا کنند بهتر است به کودک بگویند در حال حاضر پاسخ این سؤال شما را نمی‌دانم.

این نویسنده لرستانی با تأکید بر لزوم نهادینه شدن فرهنگ گفت‌و‌گو در خانواده‌ها، اضافه کرد: دوره بعدی سن از هفت تا چهارده سالگی را شامل می‎شود که «دوره وزیری» به‌شمار می‎رود و این دوره، دوره نوجوانی است این در حالی است که نوجوانان گُل‌های زیبای بوستان زندگی‎اند هر یک با رنگ و بویی خاص و روحی لطیف، صفای باطن، صداقت و راستی و بسیاری از صفات پسندیده دیگر، محیط خانه و جامعه را طراوت و شادابی می‎بخشند.

وی افزود: روح لطیف و تأثیرپذیر نوجوان از یک‌سو و خالی بودن ذهن و دل او از هرگونه شائبه و نقاط سیاه از سوی دیگر، به وی این آمادگی و میدان را داده است تا با بهره‌گیری از سرمایه‌های نوجوانی و یاری گرفتن از نهادهای تربیتی تأثیرگذار هم‌چون خانه، مدرسه، محیط اطراف و نیز دوستان و هم‌سالان، مسیر زندگی را برای خود هموار کرده، شخصیت خود را رشد داده و به هدف‎های مورد نظرش دست یابد.

این کارشناس مذهبی با اشاره به این فرموده امام علی(ع) که «دل نوجوان مانند زمین خالی از هرگونه گیاه و سبزه است که هر بذری در آن پاشیده شود، می‎‌پذیرد و آن‌را می‎پرود»، ادامه داد: محیط اجتماعی، رفت و آمد با دیگران، گفت‌وشنودها و رفاقت و دوستی‎ها، از مهم‌ترین عوامل سازنده و یا تخریب‌کننده شخصیت و اخلاق نوجوان هستند.

سوری‌خرم‌آبادی با بیان این‌که نوجوان همواره تحت‌تأثیر عوامل تربیتی محیط و جامعه‌ای است که در آن زندگی می‎کند، افزود: همان‌طور که باغ‌ها، جنگل‌ها و مزارع در معرض آفت و بیماری قرار دارند و هر لحظه حیات آن‌ها تهدید می‎شود نوجوانان نیز در معرض آسیب‎های گوناگونی قرار دارد.

آسیب‌های پیش روی نوجوان

وی با بیان این‌که نوجوان به‌خاطر سه ویژگی خاص بیشتر در معرض آسیب قرار دارد، گفت: آنان بی‎‌تجربه هستند و شناخت کافی از نیرنگ‌بازان و حربه‌های افراد شرور و دام‌های آنان ندارند، روح لطیف و فطرت پاک و سالم آنان باعث شده که همه کس و همه چیز را خوب و بی‎عیب ببینند و حتی احتمال این‌ را ندهند که ممکن است بعضی افراد، ناسالم و فرومایه و پست باشند.

این مؤلف لرستانی اضافه کرد: احساسات تند و جوش و خروش نوجوانی معمولاً مجال تفکر و اندیشه و انتخاب آگاهانه و دقیق را از آنان می‎گیرد و به‌خاطر همین سه عامل است که می‎بینیم نطفه بسیاری از انحرافات و کژی‌‎ها در این دوره بسته می‎شود و نوجوانان بیشتر در این دوره اغفال می‎شوند، فریب می‎خورند و نسنجیده به اشخاص دل می‎بندند. با آن‌ها طرح دوستی می‌ریزند، اسرار زندگی خود را با آنان در میان می‎گذارند و گاهی با تحریک آن‌ها، مرتکب اعمال ناروایی می‎شوند.

این کارشناس مذهبی با بیان این‌که صفحه دل نوجوانان مانند ورقی سفید، خالی از هرگونه نقش و نگار است و هنوز افراد فرصت‌طلب و منحرف در آن نفوذ نکرده‌اند، افزود: از این‌رو آنان باید هنگام خروج از محیط محدود کودکی و ورود به محیط وسیع اجتماعی، به هشدارهای تربیتی توجه دقیق داشته، عوامل نفوذی، تخریب‌کنندگان روح و روان و عناصر فاسد و منحرف و حیله‌های آنان را بشناسند تا راه رسیدن به سعادت و خوشبختی را برای خود هموار سازند.

سوری خرم‎آبادی با اشاره به پاره‌ای ویژگی‌های دوره سوم سنی که شامل چهارده تا بیست و یک سالگی می‎شود، گفت: دوره سوم دوره جوانی است که این دوره نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است و والدین در این دوره باید نکات مهمی را مدنظر داشته باشند تا بتوانند جوانانی شایسته، باایمان و بااخلاق را تربیت کنند و تحویل جامعه دهند.