فعالیت‌های فرهنگی به عمل قرآنی منجر نمی‌شود / چالش‌های فرهنگی دانشگاه‌ها کدامند؟
معاون فرهنگی جهاددانشگاهی در برنامه افق رادیو قرآن گفت: وقتی سخن از قرآنی شدن جامعه به میان می‌آید، فعالیت در همه حوزه‌ها از جمله فضای مجازی باید در نهایت منجر به عمل قرآنی شود، اما وجود شایعه، تخریب، دروغ و توهین از مواردی است که در فضای مجازی شاهد هستیم و این یعنی نتوانستیم در این عرصه موفق ظاهر شویم.
به گزارش ایکنا؛ عیسی علیزاده، معاون فرهنگی جهاددانشگاهی عصر امروز شنبه ۳ اسفندماه با حضور در برنامه افق رادیو قرآن، پیرامون موضوع تفاوت فعالیت‌های فرهنگی و دینی جهاددانشگاهی با سایر نهادها و مجموعه‌ها، اظهار کرد: مقام معظم رهبری در دیداری که با جهادگران جهاددانشگاهی داشتند، عبارت مولود مبارک انقلاب را درباره جهاد به کار بردند. تأسیس جهاددانشگاهی مصادف با انقلاب فرهنگی بود و اگر بگوییم اساس تشکیل جهاددانشگاهی تغییرات فرهنگی در کشور بوده، ادعای گزافی نیست. شروع فعالیت جهاددانشگاهی همزمان با مصوبه تأسیس این نهاد در ۱۷ مرداد سال ۵۹ بود و تنها نهادی که در آن سال‌های آغازین، در دانشگاه کار فرهنگی انجام می‌داد، جهاددانشگاهی بود. شروع فعالیت‌های این نهاد برگزاری مسابقات قرآن دانشجویان و دیگر فعالیت‌ها با زمینه قرآنی و دینی بود.
تفاوت فعالیت‌های فرهنگی جهاددانشگاهی با سایر نهادها
علیزاده ادامه داد: مهمترین تفاوت جهاددانشگاهی با سایر نهاد‌های فرهنگی در دارا بودن نیروی انسانی دغدغه‌مند و هدفمند است. تفاوت دیگر در این است که فعالیت‌های ما عمدتاً بر مبنای نیاز است و این رویکرد به عنوان ابزاری برای نیازسنجی ذائقه مخاطب به کار گرفته می‌شود. یکی از وظایف اصلی جهاددانشگاهی در حوزه فرهنگ؛ تبلیغ و ترویج فرهنگ دینی متناسب با چارچوب‌های جمهوری اسلامی است و در این رابطه که آیا جهاددانشگاهی اقدامی برای پایش نیاز قرآنی دانشجویان در دانشگاه انجام داده است، باید بگویم جهاددانشگاهی با دارا بودن دو خبرگزاری که یکی از آنها خبرگزاری تخصصی قرآن و اولین و تنها خبرگزاری قرآنی کشور است، در این مورد ورود‌های خوبی داشته است. این خبرگزاری به درخواست سازمان فعالیت‌های قرآنی دانشگاهیان تشکیل شد و اکنون به ۱۹ زبان فعالیت می‌کند.
وی افزود: در کنار این، جهاددانشگاهی تنها نهادی است که مرکز پایش دارد. ما بسیار زودتر از سایر نهادها، نیاز نسل جوان در حوزه دینی و فرهنگی را پایش کرده‌ایم. دفتر مطالعات فرهنگی که دیگر زیرمجموعه بخش فرهنگی جهاد است، در این زمینه با رویکرد پژوهشی فعالیت دارد که بازو‌های خوبی برای ما در پایش نیاز‌های دینی و قرآنی دانشجویان هستند. یکی دیگر از تفاوت‌های جهاددانشگاهی با سایر نهادها؛ کار تشکیلاتی آن است، یعنی اقدامات و برنامه‌ها به صورت تشکیلاتی در کشور تکرار می‌شود و اگر یک سیاستگذاری در مرکز برنامه‌ریزی می‌شود، به راحتی در کشور و سایر واحد‌ها تعمیم داده می‌شود. یکی از این اقدامات، نظرسنجی اخیر درباره انتخابات روز گذشته بود که پایش انجام و میزان مشارکت مردم اعلام شد. معمولاً هم این نظرسنجی‌ها دقت بالایی دارد.
پایش نمایش‌دهنده کمبودهاست
معاون فرهنگی جهاددانشگاهی با بیان اینکه در حوزه فرهنگ صرف پایش اکتفا نمی‌کند، گفت: باید پس از پایش به برنامه‌ریزی بپردازیم، پایش تنها کمبود‌ها را نشان می‌دهد. پایش‌های ما حوزه دینداری جوانان نشان می‌دهد. گرایش به سمت معنویت بالاست، اما کمتر به مناسک می‌پردازند، لذا ما باید به این موضوع توجه کنیم. مثلا در مورد ازدواج، اگر دیدگاه جوانان عدم رغبت به ازدواج و تمایل به زندگی مجردی باشد، بدون کار کارشناسی در این زمینه، تصویب وام‌های ازدواج با رقم‌های بالاتر مشکل را حل نمی‌کند.
علاقه‌مندی جوانان به فعالیت‌های گفتگومحور
عیسی علیزاده بیان کرد: امروزه نسل جوان به چند حوزه که یکی از آنها مباحث گفتگومحور است، توجه دارد. جوانان تمایل بیشتری به گفتگو و شنیدن نظرات متفاوت از خودشان دارند. قرآن نیز در این‌باره می‌فرماید: «فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ؛ بشارت ده به بندگان که به سخن گوش فرا می‌دهند و از بهترین آن پیروی می‌کنند». اساس راه‌اندازی مسابقات مناظره دانشجویان نیز همین مسئله بوده است. تاکنون ۶۵۰ گروه به صورت لیگ در این مسابقات شرکت کرده‌اند و استقبال خوب دانشجویان از این مسابقات نشان می‌دهد نسل جدید احتیاج به گفتگو و شنیده شدن دارد. این مسابقات، تریبون آزاد نیست و دانشجویان باید در مقابل داوران نظرات تخصصی خود را ارائه کنند.
وی افزود: نکته دیگر در پایش و نیازسنجی در میان نسل جوان، علاقه‌مندی به هنر در میان جوانان است. به همین منظور، امسال نخستین جشنواره فیلم‌های کوتاه قرآنی را به همت مرکز مبین در خبرگزاری ایکنا برگزار کردیم. جوانات در این جشنواره علاوه بر شرکت در مسابقه و رقابت با مهارت‌های قرآنی هم آشنا شدند. داوران نیز معتقد بودند این جشنواره خوب بوده است.
معاون فرهنگی جهاددانشگاهی اظهار کرد: فعالیت در قالب خدمات اجتماعی، خیریه‌ها و حوزه محیط زیست، از دیگر حوزه‌های مورد علاقه دانشجویان در برنامه‌هاست. این دو حوزه غیردینی و غیرقرآنی نیست. در سازمان دانشجویان ما بیش از ۱۵۰ کانون محیط زیستی فعالیت دارند که مباحث محافظت از محیط زیست را به صورت بومی دنبال می‌کنند.
به گفته عیسی علیزاده؛ امروزه شاید در تقسیم‌بندی دینداری در حوزه مناسک جوانان آن‌چنان که مطابق جامعه است رفتار نکنند، اما در حوزه پیامدی، متوسط دانشجویان اعتقادات قوی‌تری نسبت به متوسط جامعه دارند و برای مثال به‌طور واقعی معتقدند ظلم و دروغ در جامعه خوب نیست.
فعالیت‌های فرهنگی به عمل قرآنی منجر نمی‌شود
وی به رویکرد جهاد برای بهره‌برداری بهینه از حوزه فضای مجازی در خصوص جوانان، اشاره کرد و گفت: اگر ما بپذیریم اساس هر فعالیتی این است که مخاطب داشته باشد، قطعاً می‌دانیم یکی از فضا‌هایی که مخاطب زیادی دارد، فعالیت فضای مجازی است. در این حوزه به اذعان بسیاری کارشناسان و متولیان حوزه فرهنگ؛ ضعف داریم. وقتی سخن از قرآنی شدن جامعه می‌کنیم در انتها فعالیت در همه حوزه‌ها از جمله فضای مجازی باید منجر به عمل قرآنی شود. اما وجود شایعه، تخریب، دروغ و توهین از مواردی است که در فضای مجازی شاهد هستیم و این یعنی نتوانستیم در این عرصه موفق ظاهر شویم. در جهاددانشگاهی، خبرگزار‌های ما (ایکنا و ایسنا) در این حوزه فعالیت می‌کنند، مرکز چند رسانه‌ای مبین به همین منظور دایر شد.
علیزاده گفت: البته مخاطب‌شناسی هم مهم است و همچنین استفاده از ابزار هنر، ما هنوز نتوانسته‌ایم از ابزار هنر در تولیدات فرهنگی‌مان به خوبی استفاده کنیم. باید بپذیریم در این حوزه‌ها ضعف داریم و تنها راه برای توسعه مهارت‌های رفتاری در حوزه فعالیت‌های دین‌مدارانه، آموزش است.
معاون فرهنگی جهاددانشگاهی با بیان اینکه زمان و مکان در فضای مجازی قابل مدیریت است، افزود: با این حال مشکل این است که سیاست‌های هم‌سو بین نهاد‌های تصمیم‌گیر در حوزه فعالیت‌های فرهنگی در فضای مجازی وجود ندارد. اگر نگوییم موازی‌کاری وجود دارد، اما ناهماهنگی‌هایی دیده می‌شود و به‌تبع آن تقسیم کار وجود ندارد تا به حداقل یک هدف مشخص برسیم. در جهاددانشگاهی نیز هدف‌گذاری مشخصی در این عرصه وجود ندارد، به دلیل آنکه کسی از ما چیزی نخواسته و ما با نیازسنجی‌های خودمان در این زمینه ورود کرده‌ایم. همچنان از مباحثی که نتوانستیم در آن مورد برای جوانان کاری انجام دهیم، مقوله شبهات دینی است. اگر تقسیم کار وجود داشت، قطعا ورود به این حوزه‌ها سخت نبود.
آسیب‌های عدم آشنایی متولیان فرهنگ با فضای مجازی
عیسی علیزاده با تأکید بر اینکه یکی از مشکلاتی که متولیان فرهنگی عنوان می‌کنند، بحث مخاطب است، بیان کرد: اگر برنامه خوب هم باشد، اما مخاطبی برای آن نباشد، آن برنامه ارزشی ندارد. فضای مجازی مخاطب خود را دارد، اما آن چیزی که متولیان حوزه فرهنگ گرفتار آن هستند؛ ناآشنایی با این فضاست که سبب شده تولیداتی که انجام می‌پذیرد، نتواند به نیاز‌های نسل جدید متناسب با مبانی دینی و قرآنی و به زبان روز پاسخ بدهد. قائل نیستیم که نسل جدید نسبت به مسائل دینی بی‌تفاوت است. نسل جدید کتاب می‌خواند، فیلم می‌بیند، تئاتر می‌رود و از فضا‌های فرهنگی دور نیست، اما کوتاهی مسئولان فرهنگی باعث دوری نسل جوان از آموزه‌های حقیقی و ناب دینی در عرصه‌هایی مانند فضای مجازی شده است.
وی با بیان اینکه نسل جدید خشونت‌گریز، سیاست‌گریز و اهل گفتگوست، اظهار کرد: توجه به نیاز‌های آنها و تفاوت نسلی بین آنها و نسل‌های گذشته، به معنای عدول از ارزش‌ها نیست. اینکه بدانیم با ابزاری که در اختیار داریم، چه کار‌هایی می‌توانیم انجام دهیم که نیاز جوانان را برآورده کنیم، از جمله مواردی است که می‌تواند موفقیت در عرصه‌هایی مانند فضای مجازی را رقم بزند.
معاون فرهنگی جهاددانشگاهی با اشاره به جشنواره‌های برگزار شده فیلم، تئاتر و هنر‌های تجسمی فجر، گفت: چند درصد آثاری که در این جشنواره‌ها به نمایش درآمد، با مفاهیم ارزشی و استاندارد‌های دینی مورد قبول در جامعه تناسب داشت؟ در جشنواره فیلم فجر فرصت یافتم چندین فیلم را ببینم، اما چنین مفاهیمی را در فیلم‌ها ندیدم یا کم دیدم. تا زمانی که فیلمساز، نمایشنامه‌نویس و فیلمنامه‌نویس با این رویکرد تربیت نشوند، شاهد ساخت این فیلم‌ها خواهیم بود. نسل جدید به‌طور ذاتی گرایش به معنویات، مفاهیم ارزشی و اخلاقی دارد.
وی افزود: سه دوره پیاپی سیمای زندگی دانشجویان را پایش کردیم و نتایج نشان داد؛ میانگین اعتقادات آنها از سطح متوسط جامعه بالاتر است. باید بدانیم فرهنگ به مثابه هواست، اگر خوب باشد، فضای جامعه به تأسی از آن خوب خواهد بود و بالعکس. تنها راه برای آغاز تأثیرگذاری این است که به پیمایش‌ها و نظرات مخاطبان توجه کنیم و نیازسنجی شود و سپس برنامه‌ریزی صورت پذیرد.
مهمترین چالش‌های فرهنگی در دانشگاه‌ها
علیزاده همچنین درباره مهمترین چالش‌های فعالیت‌های فرهنگی در سطح دانشگاه‌ها، بیان کرد: تعدد نهاد‌های فرهنگی مهمترین چالش است که منجر به موازی‌کاری می‌شود و گاهی فعالیت‌های یکدیگر را خنثی می‌کنند. در این بین، انجام کار فاخر فرهنگی به دلیل عدم ارتباط ساختاری و شورایی به شکست منجر می‌شود. برنامه‌ریزی‌ها اغلب در پشت در‌های بسته انجام می‌شود و متأسفانه از خود مخاطبان و دانشجویان برای برنامه‌ریزی استفاده نمی‌شود. فضای مجازی به‌طور طبیعی ترویج تنهایی و عزلت می‌کند و ما باید تلاش کنیم دانشجویان را به حضور و نقش‌آفرینی در جامعه تشویق کنیم. یکی از این فضا‌ها که البته مورد استقبال زیاد جوانان است، کافه‌هاست. می‌توانستیم از همین فضای کافه‌ها در ترویج مباحث دین استفاده کنیم، اما چقدر به آن پرداخته‌ایم و اساساً متولی تولید محتوا در این حوزه کدام نهاد است؟، متولیان باید بدانند فرهنگ حوزه گفتگوست و برنامه‌ریزی‌ها باید پس از گفتگو‌های فراوان انجام شود.
