بررسی اخلاق فضیلت از منظر قرآن در فصلنامه «اخلاق‌پژوهشی»

به گزارش ایکنا؛ چهارمین شماره فصلنامه علمی «اخلاق‌پژوهشی» به صاحب‌امتیازی پژوهشگاه قرآن و حدیث منتشر شد.

عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «بررسی انتقادی استدلال ذات نوعی فرانسیس بکویث»، «اخلاق فضیلت؛ منظری قرآنی»، «گونه‌های بیان اولویت اخلاقی در روایات»، «نسبت دیگرگزینی با تربیت اخلاقی بر اساس آرای جان وایت»، «عوامل رشد اخلاقی کودکان در رابطه والد ۔ فرزند از منظر روان‌شناسی اخلاق» و «اخلاق زنانه‌نگر و تحولات آن در پویانمایی‌های شاهدخت‌های دیزنی».

اخلاق فضیلت؛ منظری قرآنی

در چکیده مقاله «اخلاق فضیلت؛ منظری قرآنی» می‌خوانیم: «اخلاق فضیلت یکی از نظریه‌های اخلاقی است که اهتمام ویژه‌ای بر شخصیت فاعل و ویژگی‌ها آن دارد‌‌. در مقابل اخلاق فضیلت‌‌، نظریه‌های عمل‌محور (وظیفه‌نگر و غایت‌نگر) قرار دارند‌‌. شناخت دیدگاه قرآن‌‌، به عنوان مهم‌ترین منبع اعتقادی و عملی دین اسلام‌‌، در میان نظریه‌های اخلاق هنجاری ضروری به نظر می‌رسد‌‌. از همین‌رو، در این پژوهش می‌کوشیم ضمن تبیین دقیق اخلاق فضیلت و ویژگی‌های آن‌‌، به سراغ آیات قرآنی رفته‌‌، دیدگاه قرآن در قبال این نظریه را تبیین کنیم‌‌. دیدگاهی که از مجموع شواهد قرآنی برداشت می‌شود، تایید اخلاق فضیلت با رویکرد فضیلت‌ موضوع فاعل‌محور و فاعل‌مقدم است‌، اما برای رویکردهای فضیلت‌معیار و فاعل‌مبنا شاهد قوی‌ای یافت نشد‌‌. اخلاق قرآنی با محور قرار دادن قلب و روح در مقابل افعال ظاهری انسان و ایمان در مقابل عمل صالح و همچنین با طرح «اسوه» به عنوان معیار شناخت اخلاق، رویکردی بسیار نزدیک به اخلاق فضیلت، اتخاذ کرده است‌.»

اولویت اخلاقی در روایات

در طلیعه مقاله «گونه‌های بیان اولویت اخلاقی در روایات» آمده است: «اعمال و رفتار به‌لحاظ اخلاقی در یک سطح نیستند و فهم اولویت آنها در مواردی چون تعارض‌های اخلاقی اهمیت ویژه‌ای دارد؛ برای دستیابی به این اولویت‌‌، بیانات دینی با ذکر «خاستگاه‌ها»‌، «کلیدها»‌، «قله‌ها» و «راس» در ترسیم ارزش‌های برتر به ما کمک کرده‌اند؛ ‌‌، اما بررسی مصادیق هریک از آنها ما را با این پرسش مواجه می‌کند که چگونه بین این تعابیر به ظاهر ناسازگار در هریک از موارد ذکر شده، انسجام برقرار کنیم؟ برای پاسخ به این پرسش‌، از روش توصیفی۔تحلیلی بهره گرفته‌ایم و پس از بیان مصادیق هریک از این گونه‌ها در روایات‌‌، بین این مصادیق به ظاهر ناهمگون با استفاده از توضیحات خود این روایات‌‌، روایات دیگر و تحلیل عقلی، ارتباط برقرار کرده‌ایم؛ در کلیدها‌‌، نمونه‌های ذکر شده هر یک از جهتی برای تعقل و حرکت اهمیت دارند‌‌، مصادیق ذکر شده برای خاستگاه‌ها نیز هر یک از منظری ریشه دیگر گزاره‌های اخلاقی به‌حساب می‌آیند‌‌، همچنین در «قله‌ها» و «راس» نیز برای نفی ناسازگاری ظاهری‌‌، می‌توان از حیثیت‌ها و جهت‌های مختلف استفاده کرد و در مجموع بررسی داده‌های هر یک از بیانات ذکر شده‌‌، نشان‌دهنده آن است که می‌توان با تبیین جهت و مراد روایات از اولویت‌‌، بین این مصادیق به ظاهر ناهمگون انسجام برقرار کرد‌.»