حرص؛ نشانه ضعف ایمان / آفت‌های حرص را بشناسیم

بعضی وقت‌ها با خود می‎اندیشیم اگر این‌قدر پول یا سرمایه داشته باشم دیگر قانع خواهم بود و یا اگر خانه‌ای با این ویژگی یا مثلاً در فلان منطقه داشته باشم دیگر برایم کافی است، اما جالب است که وقتی به هر کدام از این خواسته‌ها و انتظارات‌ می‎رسیم باز هم می‎گوییم اگر فلان مقدار پول و سرمایه دیگر داشته باشم آن‌موقع راضی می‎شوم، اما باز هم با رسیدن به آن انتظارات قبلی، توقعات و انتظارات‌ بیشتر و  بیشتر می‎شود.

گاهی هم شده شخصی را می‌بینیم که درآمد ماهیانه‌اش میلیون‌ها و حتی میلیاردها تومان است اما می‎بینیم او نیز آرامش و آسایش لازم را ندارد و باز هم برای بیشتر شدن دارایی‌هایش شب و روز تلاش می‎کند. به‌عنوان مثال یک نفر را می‎بینیم با کلی سرمایه، مال، ثروت، مسکن، ویلا و ... و فکر می‌کنیم او دیگر به همه انتظاراتش رسیده و خوشبخت‌ترین فرد عالم است اما وقتی درست در حال و روزش دقت می‎کنی می‎بینی او یک ثروتمند فقیر است.

حال جای این سؤال است که دلیل وجود این ثروتمندان گدا در گوشه و کنار این شهر و دیار چیست؟ در جواب باید گفت «حرص» و «طمع» می‎تواند از انسان دارا، نادار بسازد و در مقابل «قناعت» می‎تواند از انسان نادار، دارا بسازد پس چه بهتر است که خصیصه زشت حرص را از خود دور سازیم تا به داشته‌هایمان هرچند هم کم باشد قانع باشیم و اگر هم داشته‌هایمان بیش از حد تصور است فرصتی به خود بدهیم تا از آن‌ها بهره‌ای ببریم و دیگران را نیز از داشته‌هایمان بهره‌مند سازیم.

حرص زیاد، نشان از ضعف دینی است

حجت‌الاسلام والمسلمین ابراهیم طهماسبی، امام جمعه کوهدشت در گفت‌وگو با ایکنا از لرستان، حرص و طمع زیاد را نشان از ضعف دین خواند و گفت: با عمل به دستورات دین و آموزه‌های قرآنی باید این بیماری را درمان کرد.

وی با اشاره به این کلام علوی در نهج‌البلاغه که «حُب دنیا سوء‌ظن و بدبینی به خداوند و نادانی و جهل ریشه‌های حرص و طمع و آز هستند»، افزود: حرص، بخل، طمع، آز، ولع و فزون‌طلبی نتیجه جهل و نادانی هستند؛ چراکه آدم عالم و آگاه بخل و حرص نمی‌ورزد کمااینکه حرص زیاد نشان از ضعف دینی است.

امام جمعه کوهدشت در زمینه درمان بیماری حرص، طمع و آز‌، اضافه کرد: این‌ها درمان‌های قرآنی دارند و با عنایت به سخن امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه ابتدا باید به خدای تبارک و تعالی پناه برد.

حجت‌الاسلام طهماسبی ادامه داد: خدای متعال در آیه 21 سوره نور با این مضمون «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ وَمَنْ يَتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ فَإِنَّهُ يَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ مَا زَكَى مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَدًا وَلَكِنَّ اللَّهَ يُزَكِّي مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ» فرموده است: «اى كسانى‌كه ايمان آورده‏‌ايد پاى از پى گام‌هاى شيطان منهيد و هر كس پاى بر جاى گام‌هاى شيطان نهد[بداند كه] او به زشت‌كارى و ناپسند وامى‌دارد و اگر فضل خدا و رحمتش بر شما نبود هرگز هيچ‌كس از شما پاک نمى ‌شد ولى[اين] خداست كه هر كس را بخواهد پاک مى‏‌گرداند و خدا[ست كه] شنواى داناست».

روحیه قناعت را در خود تقویت کنیم

حجت‌الاسلام سیدمحسن موسوی، امام جمعه پلدختر نیز در گفت‌وگو با ایکنا، با بیان این‌که اگر در سیره ائمه معصومین(ع) نیز نگاه کنیم می‌بینیم آن‌ها نسبت به مال دنیا حرص و طمع نداشند و به آن‌چه که داشتند قانع بودند، گفت: حرص و طمع نقطه مقابل قناعت است.

وی افزود: حرص و طمع یک صفت نکوهیده ناپسند است که برخی کاملاً نسبت به آن حریص هستند و نسبت به هرچه که خدا به آن‌ها می‌دهد راضی نیستند و همواره احساس می‌کنند که کم است و باید بیشتر از این داشته باشند اما آن‌هایی که قناعت را پیشه می‌کنند روحیات خاص خود را دارند و با توجه به مقدار کم مالی که دارند ایثار و گذشت و انفاق در مال دارند و در مقابل سختی‌ها و مشکلات صبور هستند.

موسوی اضافه کرد: خداوند متعال آیه ۹ سوره مبارکه حشر در رابطه‌ با افراد قناعت پیشه می‌فرماید: «... وَيُؤْثِرُونَ عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ....؛ .... و دیگران را بر خویش ترجیح می‌دهند هر چند خود نیازمند باشند...».

آفت‌های حرص

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی صرفی‎پور، از کارشناسان مذهبی نیز در گفت‌وگو با ایکنا، با بیان این‌که از جمله آفت‌های حرص و طمع برای انسان می‎توان به ترس، اندوه، غم، حساب الهی و فکر و خیال باطل اشاره کرد، گفت: امام علی(ع) فرموده است: «طمع راهی است که بازگشت ندارد و ضامنی بی‎وفا. چه‌بسا نوشیدنی که قبل از سیرآب شدن گلویش را گرفته است. هرچیزی که عظمت آن زیادتر باشد و برای به دست آوردن ان بیشتر مبارزه شود برای از دست رفتنش مصیبت شدیدتر است».

وی افزود: آدمی برای رفع نیازهای فردی و اجتماعی خود به ‌هم‌نوعان نیاز دارد و معمولاً این نیازها را در تعاملی سازنده با دیگران برطرف می‌سازد اما پاره‌ای از مردم با خواهش و درخواست زیاد و گسترده کردن دامنه نیازها به عزت و انسانیت خود، لطمه می‌زنند و از مسیر کمال دور می‌‎افتند.

این کارشناس مذهبی ادامه داد: پیامبراکرم(ص) نیز فرموده است: «آدم حریص بین چند آفت گرفتار است: فکری که به بدنش ضرر زده و نفعی برای او ندارد و اندوهی که پایان ندارد و سختی و رنجی که از آن راحت نمی‎شود مگر هنگام مرگ و ترس که عاقبت از آن‌چه که می‎ترسد در او می‎افتد و غمی که زندگی را بر او تلخ می‎کند و برای او فایده‌ای ندارد و حساب الهی که از عذابش خلاص نمی‎شود مگر با عفو الهی و عقابی که هیچ راه فرار و گریزی از او ندارد».

آیات قرآن در مذمت حرص

خداوند متعال در آیه ۱۳۱ سوره طه فرموده است: «وَلَا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِّنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیَاةِ الدُّنیَا لِنَفْتِنَهُمْ فِیهِ وَرِزْقُ رَبِّکَ خَیْرٌ وَأَبْقَى؛ و زنهار به‌سوى آن‌چه اصنافى از ایشان را از آن برخوردار کردیم [و فقط] زیور زندگى دنیاست تا ایشان را در آن بیازماییم دیدگان خود مدوز و [بدان که] روزى پروردگار تو بهتر و پایدارتر است».

همچنین در آیه ۸۸ سوره مبارکه حجر آمده است: «لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلى ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ وَ لاتَحْزَنْ عَلَیْهِمْ وَ اخْفِضْ جَناحَکَ لِلْمُؤْمِنِینَ؛ (بنابراین) هرگز چشم خود را به نعمت‌هاى (مادى) که به گروه‌هایى از آن‌ها (کفار) دادیم میفکن، و به‌خاطر آن‌چه آن‌ها دارند غمگین مباش و بال و پر خود را براى مؤمنین فرود آر».

نظیر همین مضمون در سوره طه آیه ۱۳۱ به‌طور واضح‌تر آمده است: «وَلا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلى ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیاةِ الدُّنْیا لِنَفْتِنَهُمْ فِیهِ وَ رِزْقُ رَبِّکَ خَیْرٌ وَ أَبْقى؛ چشم خود را به نعمت‌هایى که به گروه‌هایى از آن‌ها داده‌ایم نیفکن، این‌ها گل‌هاى زندگى دنیا است (گل‌هایى ناپایدار که زود پژمرده و پرپر مى‌شوند) این‌ها به‌خاطر آن است که مى‌خواهیم آن‌ها را با آن بیازماییم، آن‌چه خدا به تو روزى داده است براى تو بهتر و پایدارتر است».

باید به این نکته توجه داشت کسى‌که به آن‌چه خدا براى او مقدّر کرده است راضى نباشد خواه ناخواه چشم طمع به مال دیگران خواهد داشت که در نتیجه، دست نیاز به‌سوى آنان دراز خواهد کرد و این خود موجب ذلّت و خوارى او خواهد شد کمااینکه یکی‌ از نتایج آز و طمع، نگرانى و تشویش خاطر است؛ بنابراین، انسان باید همیشه در زندگى اعتدال و میانه‌روى داشته باشد و قناعت را پیشه خود سازد که در غیر این‌صورت، روى سعادت و خوشبختى را نخواهد دید.

دست دراز کردن به‌سوى این و آن از شرف و عظمت انسان مى‌کاهد، یعنى او را بدهکار و مردم را بستانکار مى‌کند، ولى بى‌اعتنا بودن به آن‌چه نزد مردم است از ثروت و نعمت، سبب عزّت و سربلندى او مى‌شود؛ لذا بهترین راه این است که به آن‌چه خداى متعال روزى و مقدّر فرموده است راضى باشیم و آن‌گونه که امام سجاد(ع) از خدا مى‌خواهد ما نیز از خدا بخواهیم و بگوییم: «اللّهمّ إنّى أعوذ بک من هیجان الحرص و سورة الغضب و غلبة الحسد و ضعف الصّبر و قلّة القناعة؛ پروردگارا به تو پناه مى‌برم از هیجان حرص و صولت خشم و حمله حسد و ضعف صبر و کمى قناعت».

البته باید متذکر شد که نه داشتن ثروت دلیل بر خوشبختى و فضیلت است و نه فقدان آن نشانه بدبختى و رذیلت. اصولاً این دو با هم ارتباطى ندارد، زیرا ممکن است یک مسلمان صالح داراى ثروت و قدرت باشد، از طرف دیگر، چه‌بسا افراد مؤمن و مخلصى که فقیر و تنگدست‌ و گرفتار هستند و چه‌بسا افرادى‌که معتقد به خدا و روز قیامت و ... نیستند اما کاملاً از نظر زندگى در رفاه به سر مى‌برند.