حال و روز کتاب در کاشان

به گزارش ایکنا از اصفهان، شکوه خزان، بار دیگر بر شهر تاریخی کاشان تجلی کرده است. از کنار ردیف نرده‌های سبز کتابخانه ملامحسن فیض کاشانی عبور می‌کنم. عکس فیض کاشانی به همراه تصاویر بسیاری از عالمان و دانشمندان دیگر این خطه بر پانل کتابخانه نصب شده است. ناخودآگاه به پیشینه درخشان کاشان در تربیت عالمان و دانشمندان می‌اندیشم و علت دوری نسل امروز از آن پیشینه در کتابخوانی و کسب علم را در ذهن می‌کاوم. هفته کتاب بهانه‌ای می‌شود که برای یافتن این پرسش، حشر و نشری با اهالی فرهنگ مکتوب داشته باشم.

تعداد اعضای کتابخانه های کاشان از مرز 18هزار نفر گذشت

بعد از گذر از در ورودی کتابخانه به اتاق مدیریت می‌رسم. «زینب سادات واسعی»؛ سرپرست نهاد کتابخانه‌های عمومی کاشان در آنجا حضور دارد. او توضیح می‌دهد: «شهرستان کاشان 15 باب کتابخانه عمومی دارد. روستاها و شهرهای مجهز به کتابخانه عبارتند از: قمصر، نیاسر، برزک، جوشقان، سن سن، استرک، مشکات، طاهر آباد و علوی و کتابخانه‌های داخل شهری نیز شامل؛ فیض کاشانی، ابوالرضا راوندی، انجمن آثار ملی، امیرکبیر، علی ابن باقر و شهرک 22 بهمن که به مجموعه اینها، کتابخانه نهادی اطلاق می‌شود. همچنین با برخی از کتابخانه¬ها به صورت مشارکتی همکاری می‌کنیم مثل کتابخانه آیت‌الله صبوری، زندان و مرکز تحقیقات».

وی می‌گوید: « با خارج شدن کتابخانه¬ها از حالت سنتی و تبدیل شدن به یک پایگاه فرهنگی، استقبال مردم فزونی یافته است. به گونه‌ای که طبق آمار، در سال 95 تعداد اعضا 12 هزارنفر و در پایان مهر ماه امسال از مرز 18 هزار نفر گذشت که به تناسب رشد اعضا، ما رشد امانت کتاب را داشته‌ایم و این نشان می‌دهد مردم کاشان برای بهبود زندگی و افزایش اطلاعات به کتاب اعتماد کرده و به کتابخانه‌ها مراجعه می‌کنند. همچنین موجودی کتابخانه¬ها بیش از 350 هزار نسخه کتاب و تعداد مراجعان به کتابخانه عمومی در سال گذشته و 7 ماهه اخیر بیش از 285 هزار نفر بوده است».

با توجه به این مطالب، کاشان از لحاظ زیر ساختی، وضعیت مناسبی دارد، اما به یاد آمار و ارقامی می‌افتم که جمعیت شهرستان را بر اساس آخرین سرشماری، بالغ بر 310هزار نفر برآورد کرده بود. پس با توجه به اینکه در چند سال اخیر به تعداد کتابخانه‌های شهرستان افزوده نشده برای هر 14 هزار نفر تنها یک کتابخانه وجود دارد و با توجه به تعداد اعضا، 290 هزار نفر از مردم کاشان به هر دلیلی از خدمات کتابخانه‌ها بی‌بهره می¬مانند. در ادامه، «وجیهه موسایی» مسئول کتابخانه به اجرای برخی از طرح ها که برای جذب حداکثری اقشار مردم و از جمله کودکان به کتابخانه‌های عمومی انجام شده، اشاره می‌کند.

وی توضیح می‌دهد:« در سال‌های اخیر برگزاری برنامه های فرهنگی مستمر چون قصه خوانی، روخوانی، جمع خوانی و بلند خوانی کتاب به صورت هفتگی برای کودکان، نشست¬های کتابخوانی در رده‌های سنی مختلف و به دو صورت عمومی و تخصصی، نشست‌های کتابخانه‌ای مدرسه‌ای که با حضور همکاران در کلاس‌ها انجام می‌شود، بازدیدهای مدارس و کتابخانه گردی، صبحگاه¬های کتاب، برگزاری جشنواره‌ها و... از اقدامات موثر کتابخانه‌ها در زمینه ایجاد انگیزه و افزایش کتابخوانی بوده است».

فرهنگ کتابخوانی، پیشانی فعالیت‌های فرهنگی است

به سراغ فروشگاه«ساربوک»؛ برترین فروشگاه کتاب ایران در کاشان می‌روم. «حسین باغ شیخی»؛ مدیر فروشگاه در باره طرح ها و ابتکارات ساربوک بیان می‌کند:« این مجموعه، کار خود را با نام خانه کتاب آغاز کرد و اکنون پشتوانه‌ای 18 ساله و باشگاهی با 30 هزار عضو دارد. ما از سال 92 و در کارزار طرح‌های پایتخت کتاب به نمایندگی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نهضتمان را شروع کردیم و از میان 52 طرحی که در حوزه کتاب در سطح کشور تدوین شده بود، به اجرای 30 طرح پرداختیم. از جمله طرح ویژه حمایت از مراجع و کانون‌های فرهنگی چون مساجد، مهمانی ماه، تعویض پسماند خشک و بن کتاب، توربوک، نشست‌های کتابخوانی و...»

وی با اشاره به مسائلی چون نگاه ابزاری مسئولان به کتاب فروشی ها، عدم وجود یک پیوست فرهنگی به ادارات در فضای شهرستان، نوع نگاه نازل و ابزاری به کتاب به جای یک نگاه کارکردی در بین کارمندان و نبود تناسب بین تعداد ناشران و کتاب فروشی‌ها به عنوان مشکلات این مجموعه در مسیر انجام رسالت خود ادامه می‌دهد: «ما اعتقاد داریم که فرهنگ کتابخوانی، پیشانی فعالیت های فرهنگی است و در چشم انداز 20 ساله ای که برای مجموعه تعریف کردیم، برترین هدفمان، انتقال آگاهی بوده، نه فروش کتاب».

احساس مسئولیت همگانی در مورد همگانی کردن عادت به کتاب

سری به دانشگاه مهد علم کاشان و دفتر ریاستش می‌زنم. مصطفی عباسی مقدم، ریاست دانشگاه و عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان بیان می‌کند: «امروزه که فضای مجازی فعال شده است؛ نسل جوانی که باید بیشتر اهل مطالعه باشند، در اثر اشتغال به این فضا کمتر به مطالعه جدی می‌پردازند. حتی این مطلب در مورد دانشجو ها هم صدق می کند. پس با توجه به این شرایط باید یک سری راهکار اتخاذ کنیم که جامعه بیشتر به سمت کتابخوانی برود. برخی کارها جنبه نرم افزاری، فرهنگی و رسانه‌ای دارد مثل تشویق به کتابخوانی و بها دادن به افراد کتابخوان، برگزاری مسابقات و... و برخی دیگر جنبه سخت افزاری دارد. مثل برپایی جشنواره ها، اعطای یارانه خرید کتاب، تسهیل چاپ، قرار دادن کتاب در مکان‌های عمومی و برگزاری نمایشگاه».

او با بیان این که فعال کردن هیئت‌ها و کانون مساجد، مدارس و دانشگاه‌های شهرستان باعث هم گرایی و هم افزایی در رشد فرهنگ کتابخوانی می¬شود؛ ادامه می¬دهد: «در قدم بعدی باید کارگروهی با حضور نماینده این گروه‌ها ابتکار عمل را به دست گیرد. همچنین از جمله اقدامات موثر دیگر در این راستا تشکیل حلقه‌های کتابخوانی در مساجد است».

در خصوص هفته کتاب و اطلاع یافتن از برنامه‌های سطح شهرستان به سراغ میثم نمکی، رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی کاشان می‌روم. صحبت¬هایش را از اینجا شروع می‌کند که «امسال، بیست و همین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران برگزار می‌شود و به مناسبت هفته کتاب، همه دستگاه ها خصوصا آن‌ها که با این هفته مرتبط هستند به فراخور توان و ظرفیتی که دارند؛ برنامه‌ریزی می‌کنند» و سپس آرام و تیتر وار به برنامه‌های اجرا شده در سال گذشته که کاشان به عنوان «چهارمین پایتخت کتاب ایران» شناخته شد و سال جاری اشاره می‌کند.

نمکی ادامه می¬دهد :« ما باید روی دو حوزه زیر ساختی یعنی تامین تجهیزات و منابع مثل توسعه فضای فیزیکی کتابخانه‌ها و تجهیز آن‌ها و نیز حوزه تبلیغ و ترویج کار کنیم. در واقع تا زیر ساخت خوبی نداشته باشیم، نمی‌توانیم سرویس دهی خوبی داشته باشیم. همچنین ما در انجمن کتابخانه¬های عمومی با ریاست فرماندار شهرستان، تلاش می‌کنیم به پیگیری نیازهای موجود و آسیب شناسی در حوزه کتاب بپردازیم. مسئله دیگر این است که همه باید در مورد همگانی کردن موضوع عادت به کتاب و کتابخانه احساس مسئولیت کنند. نه فقط بعضی از نهاد ها به انجام وظایف تخصصی خود اکتفا کنند، بلکه مدارس و دانشگاه ها هم باید در نهادینه سازی آن تلاش کنند»

خانواده؛ نقطه نشو فرهنگ کتابخوانی

به کتابخانه سید ابوالرضا راوندی و آیت الله صبوری واقع در خیابان بابا افضل نیز سری می‌زنم. دانش آموزان و دانشجویان، بیشترین قشر کتابخوان سالن مطالعه هستند. مهناز خداداده با لیسانس حقوق، که برای آزمون وکالت آماده می‌شد و وجود خانواده ای که به کتابخوانی اهمیت زیادی می دهند را دلیل علاقه اش به کتاب می دانست، مهدیه خانعلی نژاد که به منظور خواندن منابع درسی و آماده شدن برای کنکور حضور یافته بود و معتقد بود که وجود کتابخانه غنی در منزل و تاکید خانواده در خواندن کتاب، باعث ایجاد دیدگاه متفاوت وی به کتاب شده است و مصطفی حدادی که دانشجوی دکترای حقوق بود؛ از جمله این افرادند.

مصطفی حدادی، در مورد نقش خانواده در افزایش سرانه مطالعه می¬گوید:«هر چه والدین به سمت و سوی بحث کتابخوانی بروند؛ فرزندان هم بیشتر به این مسیر تشویق می¬شوند. اگر جامعه ما به مرحله¬ای برسد که مردم، فکر و زمانشان را به جای صرف کردن در فضای مجازی به کتاب اختصاص دهند، ضمن بالا رفتن اطلاعات دقیق علمی، فرهنگ جامعه نیز دگرگون خواهد شد».

محبوبه شقاقی؛ خانم خانه‌داری که برای تحویل کتاب به کتابخانه مراجعه کرده نیز عنوان می‌کند: «چون دستی به قلم دارم خیلی به مطالعه کتاب‌ها و بررسی سبک آن‌ها می‌پردازم. اما هدف بالاتری که از پرداختن به این موضوع دارم، این است که الگوی مناسبی برای فرزندانم باشم و بتوانم با ایجاد بستری مناسب آنان را به کتابخوانی تشویق کنم».

در حقیقت والدین آگاه، می‌توانند فرزندان تربیت یافته خوبی برای نسل بالنده خود باشند و همواره به عنوان الگوهای رفتاری نقش بسزایی در تربیت روانی، فکری و روند اجتماعی شدن فرزندان خود داشته باشند. بنابراین اولین عامل و یکی از مهم‌ترین عوامل موثر در ترویج فرهنگ کتابخوانی و مطالعه فرزندان، والدین هستند.

در پایان باید گفت شهرستان کاشان با بهره از کتابخانه‌ها، کتابفروشی‌ها، دفاتر نشر، نویسندگانی با آثار برجسته و درخور و خانواده هایی مستعد؛ زمینه های لازم جهت فرهنگ سازی مطالعه برای اقشار مختلف را در خود دارد. اما پایین بودن سرانه مطالعه نشان می‌دهد که جدا از عواملی چون گرانی کتاب و ...تا زمانی که کتاب خواندن یک ارزش به شمار نیاید و مردم به این باور نرسند که دریچه کتاب، دریچه فضیلت است؛ هم چنان خرید کتاب یکی از مخارج اصلی خانواده نخواهد بود و کتاب در سبد خرید مردم وجود نخواهد داشت.

گزارش از زهرا محمدی