واکاوی پدیده «تقاص» در لرستان/ وقتی خانواده به جای قاتل قصاص می‌شود
گروه اجتماعی ــ بحث انتقام‌گیری و تقاص به‌صورت فردی در لرستان ریشه تاریخی دارد، در تقاص کردن عدالت رعایت نمی‌شود بلکه گاهاً خانه‌های افراد بی‌گناه از بین می‌رود و بی‌گناهان زیادی فدای حقد، حسادت و کینه می‌شوند؛ لذا میطلبد برای پیشگیری از این رسم غلط کار فرهنگی انجام و قصاص به دولت واگذار شود.
یکی از مباحث مهم پس از قتل، فرهنگی به نام تقاص است که بازماندگان با انگیزه‌هایی مانند حفظ شأنیت اجتماعی خود به مقابله به مثل و خون در مقابل خون و شخص در مقابل شخص روی می‌آورند. در برخی درگیری‌ها با مجازات تقاص شاهد قتل بسیاری از افراد هستیم، گاهی در تقاص زراعت مردم به آتش کشیده می‌شود، زنانی بیوه می‌شوند یا مادرانی داغدار فرزندان می‌شوند.
بحث انتقام‌گیری و تقاص به‌صورت فردی در جامعه ما به‌ویژه در لرستان ریشه تاریخی دارد که با فعالیت‌های آموزشی باید آن را به حداقل برسانیم. مسائل و پدیده‌هایی مثل تیراندازی و انتقام‌گیری و تقاص که در جامعه مشاهده می‌شود عوامل گوناگونی دارد، برخی کارشناسان به عوامل فردی و روان‌شناختی دخیل در این پدیده‌ها بیشتر توجه می‌کنند و برخی دیگر نیز به عوامل اجتماعی آن توجه دارند. روانشناسان بیشتر موارد و علل فردی را علت شکل‌گیری پدیده‌هایی چون انتقام و تقاص می‌دانند، این در حالی است که تربیت و سیر تربیتی در تقاص و انتقام‌گیری تأثیر دارد.
کندی در روند رسیدگی به پرونده‌های قتل؛ از عوامل تشدید تقاص فردی
مائده از بانوان لرستانی در گفت‌وگو با ایکنا در رابطه با بالا بودن آمار قتل در لرستان، گفت: متأسفانه برخی از قتل‌ها در لرستان به‌دنبال وقوع یک قتل و با بهانه خون‌خواهی و یا همان «تقاص» صورت می‌گیرد که چه‌بسا در این میان خون‌هایی به ناحق ریخته می‌شود.
وی افزود: به‌عنوان مثال در یک درگیری بین دو نفر وقتی یک نفر آن‌ها به قتل میرسد بعد از آن خانواده مقتول برای خون‌خواهی به خانواده قاتل هجوم برده و در بسیاری موارد در درگیری بین خانواده قاتل و مقتول افرادی دیگر به قتل رسیده‌اند که شاید گناه آن‌ها فقط یک ارتباط نسبی و یا سببی با شخص قاتل بوده است و واقعاً دیدن این صحنه‌ها برای هر انسانی غم‌انگیز است.
این بانوی لرستانی با بیان این‌که من در بسیاری موارد شاهد بوده‌ام در یک روستا یک دعوایی بر سر موضوعی کوچک و پیش پا افتاده صورت گرفته و به‌دنبال کشته شدن یک نفر، قتل‌‌عام‌های دیگری نیز انجام شده و برخی افراد بی‌گناه به قتل رسیده‌اند، فرهنگ‌سازی رسانه‌ها و صدا و سیما در خصوص مذمت قتل را خواستار شد و گفت: متأسفانه در برخی موارد شاهدیم وقتی خانواده مقتول خود دست به سلاح برده و به خانواده قاتل یورش میبرند و به اصطلاح تقاص خون عزیز از دست رفته خود را می‌گیرند، این عمل را یک افتخار برای خود تلقی می‌کنند در صورتیکه ارتکاب به چنین کارهایی از هر جهت که به آن نگاه شود، گناهی نابخشودنی است.
این بانوی لرستانی طولانی شدن روند رسیدگی به پرونده‌های قتل را عاملی در ایجاد انگیزه در خانواده مقتول برای تقاص‌گیری از قاتل و خانواده وی دانست و افزود: برخی معتقدند که روند پیگیری پرونده‌های مربوط به قتل در مراجع قضایی آن‌قدر طولانی می‌شود که یا خون مقتول پایمال شده و یا این‌که دیگر رمقی در خانواده مقتول برای پیگیری پرونده مقتول باقی نمیماند؛ لذا خانواده مقتول مجبور به رضایت و یا گرفتن دیه می‌شوند.
وی گفت: متأسفانه یک باور غلط بین مردم هست که می‌گویند تا خون مقتول خشک نشده و یاد و خاطره‌اش فراموش نشده باید تقاص او را گرفت در صورتیکه این یک باور غلط است و میطلبد خانواده مقتول از طریق مراجع قانونی پیگیر باشند چه‌بسا واقعاً قتلی انجام گرفته باشد ولی وقتی به عمق موضوع دقت شود چه‌بسا جرم مقتول بسی بیشتر از جرم قاتل بوده است.
منیر یک بانوی لرستانی که همسرش چند سال قبل در یک درگیری محلی چند نفره به قتل رسیده است، نیز در گفت‌وگو با ایکنا، گفت: با توجه به این‌که در درگیری مذکور چندین نفر شرکت داشتند روند بررسی پرونده قتل تا زمانیکه قاتل اصلی شناسایی شد، کمی زمان‌بر بود تا این‌که سرانجام پس از چندین ماه قاتل اصلی مشخص شد.
این بانوی لرستانی ادامه داد: وقتی خبر کشته شدن مظلومانه همسرم به من رسید و این‌که چه‌طور چندین نفر به همسر تنها و بی‌گناه من یورش برده‌اند و هر کدام ضربه‌ای به وی زده‌اند و در آخر او را به قتل رسانده‌اند، تنها آرزویم این شد که با دستان خودم طناب دار را بر گردن قاتل همسرم بیندازم.
مجبور به رضایت شدم/ با گذشت چهل سال همچنان داغدارم
ماه‌بانو یک مادر لرستانی که اوایل انقلاب در یک درگیری پسرش به قتل رسیده است نیز به ایکنا گفت: من پس از قتل پسرم تلاش زیادی کردم که قاتل فرزندم قصاص شود اما با پادرمیانی ریش‌سفیدان و بزرگان طایفه، مجبور به رضایت و گرفتن دیه شدم با این وجود با گذشت شاید نزدیک به چهل سال همچنان داغدار جگرگوشه‌ام هستم و بارها با خود میاندیشم شاید اگر به من اجازه داده می‌شد قاتل فرزندم را اعدام کنم کمی از آلام من تسکین مییافت.
چالش قتل و خونریزی همیشه وجود داشته است
امیر علی‌حیدر امیری، تئوریسین مسائل سیاسی و اجتماعی در گفت‌وگو با ایکنا مسئله تقاص و تقاص‌گیری را ناشی از انحطاط فکری و برگرفته از یک فرهنگ جاهلی در گذشته برشمرد و افزود: از دیرباز بحث قتل و خونریزی وجود داشته لاجرم انسان‌ها نمی‌توانند از آن فرار کنند.
وی با ذکر این مطلب که اولین انسان‌هایی که خلق شدند نیز با چالش قتل و خونریزی مواجه بودند، ادامه داد: هابیل به دست قابیل بر اثر حسادت کشته شد.
امیری با اشاره به این‌که بی‌گناهان زیادی فدای حقد، حسادت و کینه شدند، تصریح کرد: قتل برای ادوار و برای انسان‌ها با فرهنگ‌های مختلف وجود داشته است.
تئوریسین مسائل سیاسی با طرح این سؤال که بازماندگان مقتول چگونه با این وضعیت کنار آمدند، ادامه داد: قبل از اسلام خونریزی امری رایج بوده، آنان برای موضوع تقاص، توجیه غلطی داشتند که باید شأن خانوادگی را حفظ کرد.
امیری با اشاره به این‌که قبل از انقلاب، گاهاً اگر کسی کشته می‌شد خانواده مقتول به قانون مراجعه نمی‌کردند و کار را به بزرگان واگذار نمی‌کردند و بدون مراجعه به قانون تقاص می‌کردند، ادامه داد: در تقاص کردن معمولاً قاتل را نمی‌کشتند بلکه افراد مهم یا شاخص طائفه قاتل را می‌کشتند.
این تئوریسین مسائل سیاسی گفت: قانون همواره خود قاتل را مجازات می‌کند نه فردی شاخص‌تر و وابسته به قاتل اما در تقاص فرد شاخص‌تر نسبت به قاتل کشته می‌شود.
وی با ذکر این مطلب که در دستگاه قضا قاتل مجازات می‌شود و یا افرادی‌که در قتل معاونت یا مباشرت داشتند مورد مجازات قرار می‌گیرند، ادامه داد: خانواده مقتول در توجیه کار خود می‌گویند مقتول فرد شاخصی بوده و اگر قاتل شخص مهمی نباشد باید شخصی بارزتر از قاتل را کشت.
این تئوریسین مسائل سیاسی با تأکید بر این‌که گاهی در مقابل قتل دیه گرفته می‌شود، اظهار کرد: دیه گرفتن از چند مرتبه قصاص کردن برای خانواده قاتل سنگین‌تر است.
امیری با اشاره به این‌که ما در حکومت دینی زندگی می‌کنیم، ادامه داد: امام علی(ع) زمانی مورد ضربه ابن‌ملجم قرار می‌گیرد می‌فرماید: فقط یک ضربه به او بزنند این نشان می‌دهد در فرهنگ دینی جایی برای مقابله به مثل شخصی نیست و باید کار به دستگاه قضا واگذار شود.
امیری با تأکید بر لزوم جمع‌آوری اسلحه‌های غیرمجاز در دست مردم، ادامه داد: پیشنهاد می‌شود همچنان که قوه قضاییه شوراهای حل اختلاف را ایجاد کرده و در بسیاری از پرونده‌ها موفق عمل کرده‌اند، برای جلوگیری از تقاص به معتمدین و ریش‌سفیدان بها بدهد.
افزایش تیراندازی و انتقام‌گیری در لرستان/ لزوم انجام کارهای فرهنگی
فرهاد طهماسبی، دکترای جامعه‌شناسی و از اساتید دانشگاه‌های لرستان نیز در گفت‌وگو با ایکنا با اشاره به افزایش درگیری‌ها، تیراندازی‌ها و تبعات آن در لرستان، با اشاره به این‌که روانشناسان بیشتر موارد و علل فردی را علت شکل‌گیری پدیده‌هایی چون انتقام و تقاص می‌دانند، تصریح کرد: تربیت و سیر تربیتی در تقاص و انتقام‌گیری تأثیر دارد.
این دکترای جامعه‌شناسی با ذکر این مطلب که بخشی از عوامل مؤثر در تقاص ریشه در مسائل روان‌شناختی دارد، بیان کرد: نقش‌های اجتماعی، فشارهای اجتماعی، کمبودهای فرهنگی و اقتصادی و بحران‌های روحی ناشی‌از مشکلات اقتصادی در شکل‌گیری پدیده‌هایی مانند تیراندازی و تقاص مؤثر است.
وی با اشاره به این‌که گرانی، تورم و بیکاری سه عنصر اصلی تأثیرگذار بر پدیده‌های اجتماعی هستند، اضافه کرد: آستانه تحمل کسانیکه به فکر تقاص و انتقام هستند پایین است.
طهماسبی پیشینه تاریخی حاکم بر جامعه لرستان را از دیگر عواملی دانست که به پدیده‌های تیراندازی‌ها، انتقام‌گیری و تقاص دامن می‌زنند.
این دکترای جامعه‌شناسی با اشاره به این‌که در گذشته و تا قبل از انقلاب اسلامی ایران، دولت مرکزی دولت قوی نبوده است، اضافه کرد: بعد از اتابکان لر تا قبل از انقلاب حاکمیت مرکزی به‌صورت قوی ایفای نقش نکردند و افراد در مناطق مختلف قلمرو حکومتی برای خود تعریف می‌کردند و این امر خود موجب بروز انتقام‌جویی فردی و تقاص می‌شد.
وی با ذکر این مطلب که در حال حاضر ما دولت اسلامی مقتدر داریم، اما برخی ریشه‌های انتقام‌گیری هنوز در برخی افراد وجود دارد، بر ضرورت ورود دستگاه‌ها برای کاهش پدیده‌های تیراندازی و انتقام‌جویی تأکید کرد و گفت: گاهی افراد برای قدرت‌نمایی و نشان دادن قدرت، اسلحه در دست می‌گیرند که این خود ضعف فرهنگی است.
طهماسبی با اشاره به این‌که گاهی برای انتقام و گاهی برای این‌که خودی نشان بدهیم اسلحه در دست گرفته می‌شود، ادامه داد: اگر شرایط اقتصادی و اجتماعی زندگی در جامعه را آسان کنیم به روند کاهش پدیده‌های اجتماعی ناهنجار کمک کرده‌ایم.
این دکترای جامعه‌شناسی با اشاره به این‌که برای کاهش ناهنجاری اجتماعی مثل تقاص و انتقام‌گیری عوامل آموزشی و تربیتی باید تقویت شود، تصریح کرد: در خانواده، محیط کار و آموزش و پرورش نیازمند کارهای آموزشی و ترویجی هستیم.
افزایش تیراندازی و انتقام‌گیری در لرستان
وی با ذکر این مطلب که پدیده‌های اجتماعی به پایان نمی‌رسد ولی دارای شدت و ضعف هستند، ادامه داد: تیراندازی و انتقام‌گیری در لرستان افزایش پیدا کرده است که حل آن نیازمند کار فرهنگی است.
با توجه به این‌که در تقاص کردن عدالت رعایت نمی‌شود بلکه گاهاً خانه‌های افراد بی‌گناه از بین می‌رود؛ لذا میطلبد برای پیشگیری از این رسم غلط کار فرهنگی انجام و مجازات قتل به دولت واگذار شود.
همچنین نیاز است با استفاده از ظرفیت رسانه‌ها و صدا و سیما تقاص به‌عنوان یک ضد ارزش و ناهنجاری در جامعه مطرح شود و کاری کنیم این واژه از سر زبان‌ها بیفتند و کار به نیروی انتظامی و دستگاه قضا واگذار شود.
خبرنگار: امین زینی وند
