دلفان؛ میزبان سوگواره استانی «مور و مویه»

به گزارش ایکنا از لرستان، اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی دلفان 14 خردادماه به‌مناسبت سالگرد ارتحال ملکوتی بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی(ره) و با هدف ارج نهادن به مقام والای حضرت امام خمینی(ره) و آشنا کردن نسل سوم انقلاب با آرمان‌های امام و انقلاب سوگواره استانی «مور و مویه» در سوگ معمار انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی‌(ره) را با حضور علاقه‌مندان و مورخوان استان لرستان برگزار می‌کند.

در این راستا مورخوانان فایل صوتی خود را به دبیرخانه این سوگواره مور و مویه واقع در اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی دلفان ارسال کرده و این مویه‌ها توسط هیئت داوران بررسی و نفرات برتر انتخاب شده و فایل صوتی مربوط به برگزیدگان آنان در فضای مجازی جهت بهرمندی عموم مردم منتشر خواهد شد.

قدمت مراسم «مویه لری» به شهادت تاریخ، ریشه در فرهنگ ایران باستان دارد. کاربرد واژه مویه در جای جای شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و رایج‌ترین منبع کهن زبان و فرهنگ فارسی، نشان‌گر جایگاه این آوا و نغمه جانسوز انسانی و باستانی در اعصار مختلف تاریخی ایران زمین است.

ساز همراهی‌کننده مویه در شاهنامه ساز زهی «بربط» و ساز همراهی‌کننده نوحه «رود» است و مویه کردن علاوه بر زنان میان دیگر اقشار جامعه از پیر و برنا گرفته تا پهلوان و ... نیز رایج و مرسوم بوده است.

در لرستان مطابق قانون ایلی این سرزمین، مردان حق نداشتند در سوگ عزیزان از دست رفته‌شان به‌ویژه سوگ و مرگ زنان شیوه و گریه سر دهند؛ لذا بیشتر مقام‌ها و آواهای غم‌انگیز سوگواری در لرستان با نام «مویه» متعلق به زنان است و مردان نیز به نوبه خود با زمزمه اشعار غم‌انگیز به‌نوعی دیگر از مویه به نام «موری» می‌پرداختند.

به عبارتی بهتر نوای «مور و مویه» لرستان با وجود فلسفه مشترک سوگواری‌شان با دو ویژگی خاص زنانه و مردانه خود از هم متمایز شده‌اند. «مویه» مخصوص زنان است و با خصیصه ابراز احساسات گروهی همراه با فریاد و شیون و بعضاً خراشیدن سر و صورت همراه است و «مور» ویژه مردان بوده و با خصلت لزوم خویشتن‌داری فردی و عدم بروز احساسات به‌سوی نجوا و نوای غم‌انگیز درونی سوق داده شده است.

بنا بر این گزارش، مویه یا مووه نوای غم‌انگیز زنان به‌صورت گروهی است که در مراسم عزاداری موسوم به پرس (PORS) و آیین‌های سوگواری خوانده می‌شود و خود از نظر مقام و آهنگ به دو نوع تقسیم می‌شود.

«مویه لکی» معمولاً توسط یک زن در مقام «سرخونی وش» که رهبری مویه‌سرایی زنان را به‌عهده دارد، اجرا می‌شود، شغل و تخصص این زنان مویه‌سرایی با اشعاری به لکی در اندوه زن و مرد متوفی است.

مویه لکی با مقامی موسیقیایی و کشش‌های کوتاه و بلند و متر مشخص و با مقطع آغازی و پی در پی اجرا می‌شود که با هم‌نوایی و صداهای زیر و بم زنانه و کلمات اشعاری مابین اصوات رگه‌هایی چنان غم‌بار ایجاد می‌کنند که شنونده را تحت تأثیر آن ناگزیر به همراهی با خواننده می‌کنند و یا در سکوت اندوهگینی فرو می‌برد.

همچنین، «مویه لری» از نظر هم‌صدایی زنان مانند لکی است اما در کشش موسیقیایی و تکیه حرفی و کلامی و صوتی با هم تفاوت دارند. در مویه لری هر زنی که بیت غم‌انگیزی در سوگ عزیزی آغاز کند دیگر زنان او را همراهی می‌کنند؛ لذا بیت آغازین مویه را «سر مووه» می‌نامند. برخی از نوحه‌ها و ندبه‌ها در مرگ جوانان و ناکامان دارای ضرب مشخص و گفت و شنید توصیفی درباره متوفی است.

در مویه لری دیگر زنان حاضر در پاسخ و تأیید غم زن مویه‌خوان، ناله «هی وی هی وی مه» سر می‌دهند و وزن شعر در مویه لری هجایی و حالت موسیقیایی آن از نظر آوایی کامل است.

مور در واقع همان مویه است که با ویژگی‌های مردانه‌اش مختص به مردان است، زنان معمولاً مویه و مردان مور سر می‌دهند، مور در قانون ایلی لرستان مخصوص لحظات تنهایی مردان بوده و معمولاً بدون ساز است.

در هر بیت مور نقطه ایستایی پایه برای بیان واژه‌های شعر و سپس ادامه نغمه در تحریری بریده و تکراری که از گلو با دهان نیمه باز شکل می‌گیرد ادامه می‌یابد. مضمون شعرهای لکی مور شکایت از دردها و غم‌ها و رنج‌های روزگار است، در گوشه‌های موسیقی ایرانی در دستگاه چهارگاه گوشه‌ای به نام «مویه» و در دستگاه سه‌گاه گوشه «آواز مویه» و در دستگاه همایون گوشه‌ای به نام «موره» وجود دارد.

در خواندن مور گاهی دو نفر هم‌صدا می‌شوند، این ندبه و زاری بدون اشک با زیر و بم‌هایش موسیقایی نیایش و پرستش را تداعی می‌کند، مور و پووه موری تقریباً یک مقام با تفاوتی اندک هستند که در آن مور بدون ساز و پووه موری با تنبور اجرا می‌شود.